Σωτηρία Δημητρίου
Το πρώτο τρένο με προορισμό το Άουσβιτς-Μπίρκεναου, η αλλαγμένη Θεσσαλονίκη, οι επιζήσαντες και η σκληρή νέα πραγματικότητα
Ήταν Δευτέρα, 15 Μαρτίου 1943, όταν αναχώρησε το πρώτο τρένο από τον σιδηροδρομικό σταθμό της Θεσσαλονίκης, μεταφέροντας 2.400 Εβραίους με προορισμό το στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς-Μπίρκεναου, σηματοδοτώντας την αρχή του μαζικού εκτοπισμού της άλλοτε ακμαίας εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Μέσα στους επόμενους μήνες, περίπου 50.000 Θεσσαλονικείς Εβραίοι θα στοιβάζονταν στα βαγόνια για ένα εφιαλτικό ταξίδι, χωρίς επιστροφή. Οι Εβραίοι, που για αιώνες ζούσαν στη Θεσσαλονίκη εξοντώθηκαν και ελάχιστοι γύρισαν πίσω ζωντανοί. Η Θεσσαλονίκη, που για αιώνες έφερε τον τίτλο της “Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων”, άλλαζε οριστικά.
«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 21.2.1980, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Ο Παύλος Παλαιολόγος, πέντε χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τα ναζιστικά στρατεύματα (30 Οκτωβρίου 1944), γράφει στο «ΒΗΜΑ» της 11ης Δεκεμβρίου 1949, για τη νέα πραγματικότητα που θα έβρισκε τη Θεσσαλονίκη η εκρίζωση των Εβραίων και για τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζαν οι επιζήσαντες επιστρέφοντας:
«Δεν περνά κάνεις από τη Θεσσαλονίκη χωρίς να θυμηθή τους Εβραίους της. Πέρασαν οι καιροί που επιβάλλονταν με το ζωηρό τους όγκο. Τώρα πρέπει να ψάξετε για να τους βρήτε σ’ ένα πενιχρό οίκημα όπου η Ισραηλίτικη κοινότης, προσπαθεί να περισυλλέξει τα ράκη της. Κύριοι της πόλεως κάποτε. Ενενήντα χιλιάδες επί Τουρκοκρατίας. Η ελληνική κυριαρχία συμπίπτει με την έναρξη της διαρροής τους. Ίσως γιατί ήταν στενός ο χώρος για την ταυτόχρονη ευδοκίμηση δύο άσσων το μικρεμπορίου, όπως ο Ρωμηός και ο Εβραίος. Έπειτα, ο Πειραιάς έδειξε από την πρώτη στιγμή ότι θ’ απορροφούσε την κίνηση του λιμένα της Θεσσαλονίκης.
»Η πυρκαϊά του 1917 ενίσχυσε το ρεύμα της μεταναστεύσεως προς τις γαλλόφωνες, κατά προτίμηση χώρες. Μεταναστευτικό ρεύμα και στο 1924, που οι Εβραίοι το αποδίδουν σε αντισημιτικές εκδηλώσεις μιας μερίδας του μακεδονικού Τύπου της εποχής εκείνης. Η αποτέφρωση του συνοικισμού Κάμπελ συνετέλεσε κι αυτή στην αραίωση των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Έμεναν όμως πάντα περί τις εξήντα χιλιάδες. Λαός δε της επιφανείας και του προσκηνίου καθώς είναι, φαίνονταν πολύ περισσότεροι.
Η Σιωπή της Θεσσαλονίκης
»Η Κατοχή τους θέρισε. Δεν έμεινε ούτε η Ραχήλ να θρηνήση τα τέκνα της. Σαράντα πέντε χιλιάδες στα βαγόνια του θανάτου για να μεταφερθούν στον τόπο του μαρτυρίου των. Δύο χιλιάδες από τις εξήντα επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη την επομένη της απελευθερώσεως. Τρεις χιλιάδες από τους διασωθέντας εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα. Οι άλλοι πήραν το δρόμο προς τη γη των πατέρων τους.
«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 29.3.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Μια μεταβολή στο χρώμα της πόλεως. Δε διαθέτω στοιχεία για να σας πω με ακρίβεια την επίδραση που είχε η εξόντωση των Εβραίων στην οικονομική ζωή της Θεσσαλονίκης. Η αλλαγή όμως στην ατμόσφαιρα είναι αισθητή. Αλλαγή μόνο στην προθήκη ίσως. Πάντως αλλάγη. Πού η πολυγλωσσία εκείνη των δρόμων; Πού ο άνεμος του διεθνισμού; Πού ο χείμαρος της συμπαθούς και αστείρευτης ομιλητικότητας; Πού η ποικιλία των στολών; Πού οι κραυγές του πλανόδιου εμπορίου; Δεν είνε λιγώτερο ηχηροί οι ελληνικοί λάρυγγες στη διαλάληση των αγαθών τους. Ας το αναγνωρίσουμε όμως. Δυσαναπλήρωτο είνε το ηχητικό μέταλλο του Ισραήλ. Έλειψε η θορυβώδης ζωηρότης, το τραινάρισμα του παζαρέματος, η ευγλωττία των προμηθευτών. Όσοι δε έχουν γνωρίσει την προπολεμική κίνηση του ωραιόκοσμου στη νύμφη του Θερμαϊκού, θα προσέξουν τώρα ότι, ενδιαφέρουσα πάντα η κίνηση αυτή, δε διατηρεί όμως τον παλιό της ρυθμό. Μεγάλη η ζωντάνια της φύλης, οι δυό χιλιάδες όμως που απέμειναν δεν είναι εύκολο να ξεχωρίσουν μέσα στις τετρακόσιες που αποτελούν τον πληθυσμό της πόλεως.
«ΤΟ ΒΗΜΑ», 13.11.1983, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Δύο χιλιάδες επιζήσαντες, όλοι μονάδες
»Δυό χιλιάδες. Τους έσωσε το θαύμα, η σύμπτωση, η τύχη. Άλλοι στα βουνά, άλλοι κρυμμένοι σε χριστιανικά σπίτια, άλλοι φυγάδες της κολάσεως, δραπέτες των στρατοπέδων. Έφτασαν κάποτε στην Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη τους όμως ήταν αυτή η κάποια άλλη πόλη άγνωστη σ’ αυτούς, όπου κανένα δεν ήξεραν και κανείς δεν τους ήξερε. Μια πτυχή του δράματος του Ισραήλ που δεν την σκέφτεται κανείς αν δεν επιστήσουν την προσοχή του. Η ολική καταστροφή και οικονομική απαθλίωση είνε τίποτα εμπρός στο κενό που αντίκρυσαν οι Εβραίοι όταν επέστρεψαν στις εστίες τους.
»Εστίες χωρίς φωτιά. Η άδεια ζωή. Κανένας γύρω. Η μονάδα. Καθένας από τις δύο χιλιάδες το τραγικό κατάλοιπο μιας πολυμελούς οικογένειας. Σπάνιο να ξανασμίξουν δύο μέλη από την ίδια οικογένεια και να συνθέσουν μαζί τη νέα ζωή τους. Σκιές που σέρνονταν με τις αναμνήσεις τους, αναζητώντας κάποιο ζωντανό σύνδεσμο με το παρελθόν.
«ΤΑ ΝΕΑ», 27.1.1995, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Η φύση όμως αποστρέφεται τα κενά. Σαν το μυθολογικό Ανδρόγυνο που χωρίστηκε στα δυό κι’ έτρεχε αναζητώντας το συμπλήρωμά του, αναζητούσαν και οι Εβραίοι το δικό τους συμπλήρωμα. Κάποιο πρόσωπο γύρω τους για να του μιλούν, να τους μιλή, να διαλύωνται οι φωνές των κρεματορίων, να φεύγουν οι εφιάλτες. Και μια ώρα αρχήτερα, το νήπιο. Αυτό που δεν πέρασε από τον Άδη, που θα ξέρη να χαμογελά, που δε θα φέρη τα στίγματα της φρίκης. Να ξαναφτιάξουν κάποια οικογένεια. Όπως – όπως, χωρίς πολλές διατυπώσεις, δίχως μεγάλους δισταγμούς. Με την πρώτη συνάντηση: “ Εβραίος δεν είμαι; Εβραία δεν είσαι; Τι άλλο χρειάζεται;” Ολοταχώς προς την ένωση. Εικοσιδυό γάμοι έγιναν σε μια μέρα μόνο του 1945. Και ανάλογος ο ρυθμός των γεννήσεων. Ογδόντα τον πρώτο χρόνο. Τα επόμενα έτη ο ρυθμός πέφτει, για να βρεθή σήμερα στην κανονική τροχιά.
Η οικονομική κατάρρευση
»Το ψυχικό δράμα αυτό. Υπάρχει και το οικονομικό. Αέρας έγιναν μικρές και μεγάλες περιουσίες. Οι ανθρώπινες κοινωνίες δεν αποτελούνται ούτε μόνο από δαίμονες. Βρέθηκαν οι κακοί που εκμεταλλεύθηκαν τη δυστυχία των Εβραίων και αρνήθηκαν να τους επιστρέψουν όσα τη στιγμή της συγχύσεως τους εμπιστεύθηκαν. Αλλά βρέθηκαν και άνθρωποι φαινόμενα – η Ισραηλιτική κοινότης μου ανέφεφερε το όνομα Λυκίδης – που όταν είδαν ότι δεν επιστρέφει ο κύριος των αγαθών των οποίων αυτοί ήσαν οι φύλακες, παρουσιάστηκαν μόνοι στην κοινότητα για να παραδώσουν σ’ αυτήν όσα οι ίδιοι δεν επέτρεπαν στην συνείδησή τους να κρατήση.
»Περισσότερες όμως είνε οι περιπτώσεις καταστροφών, λεηλασιών, διαρπαγών από τους Γερμανούς, καταχρήσεις εμπιστοσύνης. Από το άλφα έπρεπε να δημιουργήσουν την οικονομική τους ζωή οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης. Υπάρχει ανάμεσα τους ένα σημαντικό ποσοστό πενίας και νοσηρότητας. Η κοινότης προσπαθεί να καλύψη τις ανάγκες. Επιδόματα στους στρατεύσιμους, συσσίτια, νοσηλεία φυματικών, περίθαλψη παιδιών.
«ΤΑ ΝΕΑ», 5.4.1979, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
»Μια άλλη υποχρέωση που δημιουργεί για την κοινότητα η έλλειψη συγγενών: Εργάζεται ο σύζυγος, εργάζεται η σύζυγος. Πού ν’ αφήσουν το παιδί; Δεν υπάρχει, βλέπετε, η γιαγιά, η αδελφή, η εξαδέλφη, η κάποια θεία. Νεότευκτες οικογένειες χωρίς τα πλαίσια τους. Παιδικό κέντρο αναγκάστηκε να ιδρύση η κοινότης για τη φύλαξη των παιδιών, που θ’ ανάγκαζαν τη μητέρα να παραιτηθή από την επαγγελματική απασχόλησή της. Πόροι φαίνεται να μη της λείπουν. Η επιχορήγηση της εβραικής Οργανώσεως “Τζόϊντ” και το προϊόν της πωλήσεως των οικοπέδων καλύπτουν ως ένα σημείο τις ανάγκες της. Υπάρχει ακόμα και ο Οργανισμός Περιθάλψεως και Αποκαταστάσεως Ισραηλιτών Ελλάδος – ο ΟΠΑ ΙΕ, όπως επιβάλλει η σύγχρονη γλωσσική οκνηρία – που ανέλαβε τη διαχείριση των εγκαταλελειμμένων ισραηλιτικών περιουσιών. Αλλά δεν έγιναν ως τώρα αισθητές οι εκδηλώσεις της δράσεώς του.
«ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ», 25.3.1961, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»
Η Επανεκκίνηση
»Βοηθούμενοι όμως ή μη βοηθούμενοι, οι Εβραίοι δεν είνε από εκείνους που χάνονται. Εργατικοί, έξυπνοι, επίμονοι, με το εμπορικό τους δαιμόνιο αρχίζουν να συνέρχωνται. Το εμπόριο, η βιομηχανία και η βιοτεχνία αποτελούν πάλι τις βασικές απασχολήσεις τους. Μεγάλοι οίκοι και ακμαίες επιχειρήσεις είνε όπως και πρώτα στα χέρια τους. Σε τόσο όμως περιωρισμένη ακτίνα… Ούτε πρόκειται να επανακτήσουν την παλιά αριθμητική τους δύναμη. Από την άλλη ακτή της Μεσογείου η Παλαιστίνη καλεί τα τέκνα της.
»Δέκα πέντε και περισσότερες χιλιάδες Θεσσαλονικείς βρίσκονται σήμερα στο λίκνο του Ισραήλ. Αν το νέο Κράτος ευημερήση, όπως υπόσχεται στα πρώτα του βήματα, αργά ή γρήγορα θ’ απορροφηθούν απ’ αυτό και οι δύο χιλιάδες που απέμειναν από τις ενενήντα χιλιάδες Εβραίους τηε Θεσσαλονίκης».
Πηγή: https://www.tovima.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.