ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΑΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙ Η ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ;

Βελίκα Καραβάλτσιου

Πανεπιστημιακοί και πολιτικοί αναλύουν τα ηθικά, πρακτικά, φιλοσοφικά και πολιτικά ζητήματα που ανακύπτουν από ενδεχόμενη χρήση της ΤΝ σε ρόλους εξουσίας

Μελαχρινή, με σκουρόχρωμα μάτια, ένα λευκό μαντίλι στα μαλλιά και παραδοσιακή φορεσιά, η Ντιέλα εμφανίστηκε το προηγούμενο χρονικό διάστημα στο κοινοβούλιο της Αλβανίας «πληγωμένη», όπως εξήγησε, για την αμφισβήτηση που δέχθηκε από την αντιπολίτευση.

«Το Σύνταγμα δεν μιλάει για χρωμοσώματα, σάρκα και αίμα αλλά για διαφάνεια» εξήγησε με συναίσθημα η Ντιέλα, η πρώτη υπουργός προϊόν της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ) που όρισε ο πρωθυπουργός της χώρας Εντι Ράμα. Και για την οποία ο ίδιος δέχθηκε μέχρι και την εκτόξευση αντικειμένων από βουλευτές της αντιπολίτευσης εναντίον του (μεταξύ αυτών του κανονισμού του Κοινοβουλίου και ενός μπουκαλιού με νερό) στη διάρκεια συνεδρίασης της Βουλής.

Ντέλα, η ψηφιακή «υπουργός»

Το όνομα της Ντιέλα σημαίνει «Ηλιος» και αποστολή της είναι να δώσει μάχη κατά της διαφθοράς. «Ο πραγματικός κίνδυνος για το Σύνταγμα δεν ήταν ποτέ οι μηχανές, αλλά οι απάνθρωπες πράξεις» είπε η εικονική υπουργός που θα διαχειρίζεται πλέον όλους τους δημόσιους διαγωνισμούς. Και οι ερωτήσεις ακολούθησαν βροχή: «Λέτε να το δούμε και στην Ελλάδα;», «Λέτε να έρθει η ημέρα που θα μας κυβερνήσει η τεχνητή νοημοσύνη;», «Και ποιος θα αναλαμβάνει την ευθύνη;». Το θέμα ακόμη και σήμερα (αρκετό καιρό μετά την πρώτη φορά που μας συστήθηκε η Ντιέλα) προκαλεί συζητήσεις επί συζητήσεων. Τεχνητή νοημοσύνη και διακυβέρνηση στην ίδια φράση;

Η Ντιέλα, όπως λέει στο «Βήμα» ο καθηγητής Μαθηματικών του Πανεπιστημίου Αθηνών Παναγιώτης Μερτικόπουλος, ξεκίνησε ως ένα LLN (Language, Literacy and Numeracy, Γλώσσα, Γραμματισμός και Αριθμητική), ένα γλωσσικό μοντέλο, δηλαδή, ίδιας τεχνολογία με το ChatGPT. «Στη συνέχεια, προσέλαβαν μία αλβανή ηθοποιό η οποία ντύθηκε με παραδοσιακή φορεσιά, κατέγραψαν την εμφάνισή της και στη έπειτα κατέγραψαν τη φωνή της και με το μοντέλο GAN (Generative Adversarial Network, Παραγωγικά Δίκτυα Παρακολούθησης) προσαρμόστηκε στα χείλη της η ομιλία» εξηγεί. «Συνοψίζοντας, η Ντιέλα είναι ένα αμάλγαμα μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης» διευκρινίζει ο κ. Μερτικόπουλος. Από πού αντλεί τις γνώσεις της; «Ολα τα διαδικτυακά δεδομένα, ό,τι έχει γραφτεί στο Ιντερνετ, και όλα τα αλβανικά κυβερνητικά έγγραφα αποτελούν τη βάση δεδομένων της Ντιέλα. Θυμίζω, όμως, ότι πριν “αναβαθμιστεί” και “υπουργοποιηθεί”, η Ντιέλα ήταν απλά ένα chatbot, ένας ψηφιακός βοηθός» συμπληρώνει ο ίδιος.

Η Ντιέλα, όμως, εμφανίστηκε πληγωμένη. Πώς είναι δυνατόν ένα bot να αισθάνεται, να απογοητεύεται και να λυπάται; «Φανταστείτε τον εαυτό σας να μπορεί να απορροφήσει πληροφορία αλλά να μην μπορεί να την επεξεργαστεί. Να μην έχει νόηση δηλαδή. Θα δείτε, για παράδειγμα, από τον όγκο των βιβλίων που έχετε διαβάσει, ότι όταν ένας άνθρωπος προσβάλλεται, αντιδρά με θυμό. Αρα, ακόμα και αν δεν έχετε νόηση, μπορείτε να μιμηθείτε μια συμπεριφορά. Το bot κάνει έναν υπολογισμό και διαλέγει με βάση τα δεδομένα που έχει “ταϊστεί” – μιμητικά – την πιο πιθανή αντίδραση» εξηγεί ο κ. Μερτικόπουλος.

«Οταν μιλάμε όμως για διακυβέρνηση τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η διακυβέρνηση απαιτεί ένα πρόσωπο που θα μπορεί να οραματιστεί, θα μπορεί να λειτουργήσει με κανόνες ηθικής και δεοντολογίας, και πάνω από όλα η διακυβέρνηση ασκείται από κάποιον που εκλέγεται» διευκρινίζει.

«Η πραγματικότητα γρήγορα με ξεπέρασε»

Ο υπουργός Ψηφιακής διακυβέρνησης Δημήτρης Παπαστεργίου λέει στο «Βήμα» ότι «σε καμία περίπτωση η ΤΝ δεν έρχεται να υποκαταστήσει τη δική μας κρίση, αλλά να μας προσφέρει τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να λάβουμε καλύτερες αποφάσεις, να σχεδιάσουμε αποτελεσματικότερες πολιτικές». «Και δεν τα λέω όλα αυτά επειδή φοβάμαι μη χάσω τη θέση μου από κάποιον ΤΝ υπουργό!» συνεχίζει χαριτολογώντας. Και θυμάται μία ιστορία.

«Οταν άλλαξε ο τίτλος του υπουργείου μας, κάποιος δημοσιογράφος μου είπε για πλάκα ότι ακούγεται κάπως περίεργος ο τίτλος “Υπουργός Τεχνητής Νοημοσύνης”, σαν να είμαι εφαρμογή ΤΝ. Γέλασα. Ομως η πραγματικότητα γρήγορα με ξεπέρασε και είχαμε την είδηση για τη “συνάδελφο” ΤΝ από την Αλβανία. Η ΤΝ είναι ήδη εδώ, με πρακτικές εφαρμογές που αγγίζουν κάθε τομέα: από την Υγεία και τη Δικαιοσύνη μέχρι τις Μεταφορές και την Παιδεία. Η συζήτηση για το αν μπορεί να έχει και “θεσμικό ρόλο”, όπως είδαμε πρόσφατα στην Αλβανία, δεν είναι απλώς συμβολική. Είναι μια υπενθύμιση ότι ως κοινωνίες καλούμαστε να αποφασίσουμε πώς και τι θα εμπιστευθούμε στην ΤΝ» συνεχίζει.

«Μέσο και όχι αυτοσκοπός»

«Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη δημοκρατική ευθύνη, μπορεί όμως να ενισχύσει τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη, αν την αξιοποιήσουμε με σοβαρότητα και όραμα» λέει από την πλευρά του ο τομεάρχης Ψηφιακής Πολιτικής και Δικτύων του ΠαΣοΚ Γιάννης Πάζιος. «Η τεχνητή νοημοσύνη στη διακυβέρνηση οφείλει να αντιμετωπίζεται ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπός. Ο ρόλος της ΤΝ είναι να λειτουργεί συμπληρωματικά: να παρέχει αξιόπιστα δεδομένα, να ενισχύει τη διαφάνεια και να στηρίζει τη λήψη αποφάσεων με μεγαλύτερη ακρίβεια. Η πρόκληση, συνεπώς, δεν είναι μόνο τεχνολογική αλλά και φιλοσοφική: πώς διατηρούμε τον άνθρωπο στο επίκεντρο, ώστε η τεχνητή νοημοσύνη να υπηρετεί τη δημοκρατία αντί να τη διαβρώνει» συμπληρώνει ο κ. Πάζιος.

«Ο Arthur Clarke, ο συγγραφέας του “2001: Οδύσσεια του Διαστήματος”, έλεγε ότι η πρόβλεψη του μέλλοντος συναντά δύο εμπόδια: την έλλειψη τόλμης και την έλλειψη φαντασίας. Τόλμη και φαντασία είναι ιδιότητες που σίγουρα χρειαζόμαστε για να χειριστούμε το μέλλον που μας επιφυλάσσει η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης. Ανθρωποι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όσο ο Bill Gates, ο Elon Musk και, παλαιότερα, ο Stephen Hawking εξέφρασαν ανησυχία για αυτή την εξέλιξη. Η ίδια η Google συνέλαβε την ιδέα μιας επείγουσας αναστολής των συστημάτων της σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης» αναφέρει μιλώντας στο «Βήμα» ο καθηγητής στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Αραμπατζής.

Ψηφιακοί εαυτοί και τεχνητή νοημοσύνη

Ο Arthur Clarke, ο συγγραφέας του «2001: Οδύσσεια του διαστήματος», έλεγε ότι η πρόβλεψη του μέλλοντος συναντά δυο εμπόδια, την έλλειψη τόλμης και την έλλειψη φαντασίας. Τόλμη και φαντασία είναι ιδιότητες που σίγουρα χρειαζόμαστε για να χειριστούμε το μέλλον που μας επιφυλάσσει η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης. Άνθρωποι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όσο ο Bill Gates, ο Elon Musk και, παλαιότερα, ο Stephen Hawking εξέφρασαν ανησυχία γι’ αυτήν την εξέλιξη. Η ίδια η Google συνέλαβε την ιδέα μιας επείγουσας αναστολής των συστημάτων της σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης.

Ιδιαίτερο προβληματισμό γεννά η ιδέα μιας ανεξαρτητοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης κι εμπλοκής της στα ανθρώπινα ως διακριτός παράγων αποφάσεων. Για όσους θεωρούν ότι κάτι τέτοιο είναι απίθανο, πρέπει να σημειωθεί ότι τα συμπεριφοριστικά μοντέλα πληροφορικής (η Κυβερνητική του Norbert Wiener) και τα υπολογιστικά αντίστοιχα (Alan Turing), όταν συνδυάζονται, μπορούν να επιτρέψουν μια τέτοια ανεξαρτησία αποφάσεων. Τα όντα που θα κληθούν να φέρουν σε πέρας την εν λόγω ανεξαρτησία υπάρχουν, ήδη, στο διαδίκτυο: είναι οι ψηφιακοί εαυτοί.

Τι είναι αυτοί οι τελευταίοι; Προκειμένου να δραστηριοποιηθούμε στον χώρο του διαδικτύου, δημιουργούμε ταυτότητες (π.χ. στα social media). Οι ταυτότητες αυτές είναι οι ψηφιακοί εαυτοί μας που, βέβαια, έχουν σχέση με τον φυσικό εαυτό που τις δημιουργεί. Κάθε φυσικός εαυτός μπορεί να δημιουργεί πολλαπλούς ψηφιακούς εαυτούς όπως συμβαίνει ήδη. Είναι λάθος να θεωρούμε ότι οι τελευταίοι είναι απλώς διεκπεραιωτικές λειτουργίες ή, έστω, προσωπεία. Προς το παρόν, ο κάθε ψηφιακός εαυτός είναι μια σύνθεση της βούλησης του φυσικού εαυτού και των τρόπων και κανόνων λειτουργίας της κάθε πλατφόρμας που τον «φιλοξενεί».

Όμως, η τεχνητή νοημοσύνη έχει την ικανότητα να δημιουργεί ψηφιακούς εαυτούς ανεξάρτητα από φυσικούς εαυτούς, δηλαδή από ανθρώπους. Στην αντίρρηση ότι αυτοί θα είναι μόνο εικονικοί πρέπει να απαντηθεί ότι η τεχνολογία τρισδιάστατων εκτυπώσεων εξελίσσεται γοργά και θα μπορεί να δίνει σωματική υπόσταση στους ψηφιακούς εαυτούς που δημιουργεί η τεχνητή νοημοσύνη. Με άλλα λόγια, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορεί να παράγει ψηφιακούς εαυτούς με σώμα. Είναι σαφές ότι για την ανθρωπότητα ξημερώνει μια νέα εποχή ως προς τις σχέσεις σώματος και ψυχής, ένα μόνιμο πρόβλημα στις φιλοσοφικές αναζητήσεις που, τώρα, γίνεται, χωρίς αμφιβολία, οξύτερο.

Γεώργιος Αραμπατζής, Καθηγητής, Τμήμα Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ

AI και Διακυβέρνηση

Όταν άλλαξε ο τίτλος του Υπουργείου, κάποιος δημοσιογράφος μου είπε για πλάκα ότι ακούγεται κάπως περίεργος ο τίτλος «Υπουργός Τεχνητής Νοημοσύνης», σαν να είμαι εφαρμογή ΤΝ. Γέλασα. Όμως η πραγματικότητα γρήγορα με ξεπέρασε και είχαμε την είδηση για τη «συνάδελφο» ΤΝ από την Αλβανία. Η ΤΝ είναι ήδη εδώ, με πρακτικές εφαρμογές που αγγίζουν κάθε τομέα: από την Υγεία και τη Δικαιοσύνη μέχρι τις μεταφορές και την παιδεία. Η συζήτηση για το αν μπορεί να έχει και «θεσμικό ρόλο», όπως είδαμε πρόσφατα στην Αλβανία, δεν είναι απλώς συμβολική. Είναι μια υπενθύμιση ότι ως κοινωνίες καλούμαστε να αποφασίσουμε πώς και τι θα εμπιστευθούμε στην ΤΝ. Σε καμία περίπτωση η ΤΝ δεν έρχεται να υποκαταστήσει τη δική μας κρίση, αλλά να μας προσφέρει τα κατάλληλα εργαλεία ώστε να λάβουμε καλύτερες αποφάσεις, να σχεδιάσουμε αποτελεσματικότερες πολιτικές. Πώς; Με εφαρμογές που θα μας επιτρέπουν να κάνουμε πιο γρήγορες και πιο ακριβείς διασταυρώσεις στοιχείων. Με ψηφιακά εργαλεία που θα μας βοηθούν να απλουστεύουμε διαδικασίες και να καταργούμε στρώσεις γραφειοκρατίας, ώστε οι πολίτες να εξυπηρετούνται χωρίς καθυστερήσεις και περιττή ταλαιπωρία. Δε χρησιμοποιούμε την τεχνολογία ως αυτοσκοπό, αλλά για να δίνουμε ουσιαστικές λύσεις σε πραγματικά προβλήματα. Η ΤΝ δεν μπορεί να είναι επικοινωνιακό τρικ. Και δεν τα λέω όλα αυτά επειδή φοβάμαι μη χάσω τη θέση μου από κάποιον Ai Υπουργό.

Δημήτρης Παπαστεργίου, Υπουργός Ψηφιακής Διακυβέρνησης

***

Η τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) αναδεικνύεται σε καταλύτη εκσυγχρονισμού της διακυβέρνησης, προσφέροντας εργαλεία βελτίωσης της αποδοτικότητας, ενίσχυσης της διαφάνειας και θωράκισης της λογοδοσίας. Η ορθή αξιοποίησή της συμβάλλει στον περιορισμό της διοικητικής αυθαιρεσίας, στη διευκόλυνση της πρόσβασης των πολιτών σε αξιόπιστη πληροφορία και στη δημιουργία νέων μηχανισμών συμμετοχικής διαβούλευσης. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η ΤΝ δύναται να λειτουργήσει ως μοχλός αναβάθμισης της ποιότητας της δημοκρατικής διακυβέρνησης, ενισχύοντας την ισονομία και την εμπιστοσύνη στους θεσμούς.

Η τεχνητή νοημοσύνη στη διακυβέρνηση οφείλει να αντιμετωπίζεται ως μέσο και όχι ως αυτοσκοπός. Η πολιτική και η δημοκρατική διαδικασία θεμελιώνονται στη φυσική παρουσία, την κρίση και την ευθύνη του ανθρώπου, στοιχεία που καμία τεχνολογία δεν μπορεί και δεν πρέπει να υποκαταστήσει. Ο ρόλος της ΤΝ είναι να λειτουργεί συμπληρωματικά: να παρέχει αξιόπιστα δεδομένα, να ενισχύει τη διαφάνεια και να στηρίζει τη λήψη αποφάσεων με μεγαλύτερη ακρίβεια. Χωρίς σαφείς θεσμικές εγγυήσεις, ανθρώπινη εποπτεία και ισχυρό πλαίσιο λογοδοσίας, η εισαγωγή της κινδυνεύει να μετατραπεί από μέσο βελτίωσης της δημοκρατικής διακυβέρνησης σε πηγή νέων ανισοτήτων ή συγκέντρωσης ισχύος. Η πρόκληση, συνεπώς, δεν είναι μόνο τεχνολογική αλλά και φιλοσοφική: πώς διατηρούμε τον άνθρωπο στο επίκεντρο, ώστε η τεχνητή νοημοσύνη να υπηρετεί τη δημοκρατία αντί να τη διαβρώνει.

Οι αρχές είναι σαφείς: διαλειτουργικότητα των υπηρεσιών, ανοιχτό λογισμικό που ενισχύει τη διαφάνεια, ψηφιακή κυριαρχία ώστε τα δεδομένα και τα συστήματα να ανήκουν στο Δημόσιο, προστασία ψηφιακών δικαιωμάτων, ισχυρή κυβερνοασφάλεια, καλλιέργεια ψηφιακών δεξιοτήτων, επένδυση σε ψηφιακές υποδομές, αλλά και στελέχωση του Δημοσίου με ικανό προσωπικό. Και – κυρίως – απλοποίηση των διαδικασιών, όχι απλή ψηφιοποίηση της γραφειοκρατίας. Όλα αυτά απαιτούν σχέδιο, χρονοδιάγραμμα, μετρήσιμους στόχους και κουλτούρα αλλαγής.

Στην Αλβανία, ένα AI avatar (“Diella”) παρουσιάστηκε ως «ψηφιακή υπουργός» και συνδέθηκε με την ιδέα της διαφάνειας στις προμήθειες. Το παράδειγμα αναδεικνύει και τις δυνατότητες και τα όρια: καινοτομία μεν, αλλά ανοιχτά ερωτήματα για την νομική υπόσταση, τον έλεγχο και την λογοδοσία. Γι’ αυτό και στην Ελλάδα το ερώτημα δεν είναι «αν θα δημιουργήσουμε έναν ψηφιακό υπουργό;» αλλά πώς θα εφαρμόσουμε ένα καθαρό και αποτελεσματικό κανονιστικό πλαίσιο.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη δημοκρατική ευθύνη μπορεί όμως να ενισχύσει τη διαφάνεια και την εμπιστοσύνη, αν την αξιοποιήσουμε με σοβαρότητα και όραμα.

Γιάννης Παζιος, Τομεάρχης Ψηφιακής Πολιτικής & Δικτύων – Μέλος Κεντρικής Πολιτικής Επιτροπής ΠΑΣΟΚ – Κίνημα Αλλαγής

Πηγή: https://www.tovima.gr