ΤΟ ΜΕΤΑΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΝΑΫΔΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΠΕΡΑΧΩΡΑΣ!

Γράφει ο Δάσκαλος, Ιστορικός και Συγγραφέας Νικόλαος Γεωργίου

Ο Άγιος Δημήτριος της Περαχώρας, χτισμένος δίπλα στα ίχνη της αρχαίας Περαίας αποτελεί ένα σημαντικό μεταβυζαντινό μνημείο πίστης και παράδοσης, τέχνης και ευσέβειας. Οι τοιχογραφίες του, τα χαράγματά του και οι λαϊκές δοξασίες που τον περιβάλλουν, συνθέτουν μια ζωντανή εικόνα της θρησκευτικής και πολιτιστικής ταυτότητας του τόπου.

Νότια της Περαχώρας, στη θέση Φούσα δίπλα στην αρχαία ακρόπολη, βρίσκεται το μεταβυζαντινό ναΰδριο του Αγίου Δημητρίου, χτισμένο ανάμεσα σε γέρικες ελιές και αρχαιολογικά κατάλοιπα που μαρτυρούν τη διαχρονική κατοίκηση της περιοχής. Ο αγροτικός αυτός μικροναός του 18ου αιώνα, ενταγμένος από το 1962 στον Διαρκή Κατάλογο των Κηρυγμένων Αρχαιολογικών Χώρων και Μνημείων Ελλάδος, αποτελεί ένα πολύτιμο δείγμα εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής και αγιογραφίας της ύστερης Τουρκοκρατίας στην περιοχή της Περαχώρας.

Πρόκειται για μονόκλιτη, καμαρόκτιστη βασιλική, κατασκευασμένη με αργολιθοδομή και επαναχρησιμοποιημένο αρχαίο οικοδομικό υλικό. Παρά τις αλλοιώσεις από νεότερες επεμβάσεις, που έγιναν για τη στατική ενίσχυσή του, ο ναός διατηρήθηκε όρθιος ακόμη και μετά τους ισχυρούς σεισμούς του 1981.

Το εσωτερικό του ναού είναι πλήρως αγιογραφημένο, με τοιχογραφίες αξιόλογης τεχνοτροπίας. Οι παραστάσεις ακολουθούν την παράδοση της μεταβυζαντινής τέχνης και περιλαμβάνουν αφηγηματικές σκηνές, παραστάσεις του Δωδεκάορτου, του Μαρτυρίου του Αγίου Δημητρίου, Αγίων Αγγέλων, Προφητών, Ευαγγελιστών και Ιεραρχών, ζώνες με σειρές ολόσωμων αγίων, διακοσμητικών ταινιών κ.ά. Το εικονογραφικό έργο του ανώνυμου αγιογράφου, χαρακτηρίζεται από λαϊκή έκφραση και απλότητα, με έντονη θρησκευτική φόρτιση, που στόχευε  - πέρα από τη λατρευτική λειτουργία του -  και στην πνευματική διδασκαλία και αφύπνιση των πιστών στα δύσκολα χρόνια της δουλείας. Στον νότιο τοίχο σώζεται ανορθόγραφη επιγραφή που αναφέρει: «εποι έτη 175 ετελιόθη εν μηνί Οκτωμβρίου 4», επιβεβαιώνοντας την αποπεράτωση της αγιογράφησης τον Οκτώβριο του 1750.

Ο ναός του Αγίου Δημητρίου παραμένει ένα ζωντανό μνημείο πίστης και ιστορίας, συνδέοντας το χριστιανικό παρελθόν της Περαχώρας με το αρχαίο της υπόβαθρο.

Ο Ναός του Αγίου Δημητρίου στη Λαογραφία της Περαχώρας

Ο μικρός ναός του Αγίου Δημητρίου δεν αποτελεί μόνο ένα από τα ελάχιστα  διασωζόμενα  μεταβυζαντινά μνημεία, αλλά και ένα ζωντανό κύτταρο της λαϊκής παράδοσης της Περαχώρας. Η μορφή του Μυροβλύτη Αγίου συνδέθηκε άρρηκτα με τη ζωή των κατοίκων, οι οποίοι του απέδωσαν ιαματικές και θαυματουργές ιδιότητες. Η προφορική παράδοση διηγείται πως οι μητέρες έφερναν τα άρρωστα παιδιά τους στο εξωκλήσι, τα ράντιζαν με νερό της βροχής από μια πέτρα-λεκάνη και τα περνούσαν τρεις φορές σιωπηλά από μια φυσική πύλη της ακρόπολης, παρακαλώντας τον Άγιο Δημήτριο να τα γιατρέψει. Το τελετουργικό αυτό, που επιβιώνει στη μνήμη των κατοίκων, μαρτυρεί την έντονη πίστη και την πνευματική σύνδεση των Περαχωριτών με τον άγιο.

Παράλληλα, ο Άγιος Δημήτριος, ως στρατιωτικός άγιος, τιμήθηκε ιδιαίτερα από τους νέους της Περαχώρας πριν αναχωρήσουν για τη στρατιωτική τους θητεία. Οι στρατεύσιμοι εκκλησιάζονταν στον ναό, μεταλάμβαναν των αχράντων μυστηρίων, δέχονταν τις ευχές όλων των συγγενών και των φίλων, ενώ ακολουθούσε στο χωριό ολονύχτιο γλέντι με φαγοπότι και τραγούδι. Το έθιμο του «στρατώνα» λειτουργούσε ως διαβατήρια τελετουργία ενηλικίωσης και αποχαιρετισμού από την οικογένεια και την κοινότητα.

Στις κατώτερες ζώνες των τοιχογραφιών του ναού παρατηρούνται χαράγματα καραβιών, πιθανότατα ιδιότυπα «τάματα» νέων που υπηρετούσαν στο Πολεμικό Ναυτικό, καθώς και παραστάσεις ζώων και δέντρων, ξεχωριστά «αφιερώματα» κτηνοτρόφων και γεωργών που προσδοκούν και επικαλούνται το θείο ως ευλογία για τα κοπάδια, για την ευφορία της γης, την ευκαρπία των δέντρων και τη σοδειά τους. Αυτά τα απλά αλλά συγκινητικά χαράγματα πάνω στις αγιογραφίες αποτελούν πολύτιμες μαρτυρίες της λαϊκής ευσέβειας και των δεσμών της κοινότητας με τον άγιό της.

Το εξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου στην Περαχώρα αποτελεί ένα από τα ελάχιστα μεταβυζαντινά μνημεία που διασώθηκαν στο πέρασμα των αιώνων, μαρτυρώντας την ένθερμη θρησκευτικότητα των Περαχωριτών σε αλλοτινές εποχές. Χτισμένος ολόσωμα με το ίδιο πανάρχαιο οικοδομικό υλικό του οικισμού του φημισμένου Πειραίου, ο μικροναός των τοιχογραφιών αποτελεί στολίδι και σύμβολο ιστορικής συνέχειας της Περαίας Γης.

Η σιωπηλή και μελαγχολική του παρουσία στον κάμπο της Φούσας υπενθυμίζει στις νεότερες γενιές τους θρύλους, τα ήθη, τα έθιμα και τις αξίες των προγόνων, που κληροδότησαν τον τόπο με την πίστη και τον μόχθο της ζωής τους. Η διάσωσή του αποτελεί ηθικό και συλλογικό χρέος όλων – αρχών, υπηρεσιών και κατοίκων – ώστε να προστατευθεί από τη φθορά του χρόνου και τις φυσικές καταστροφές. Απαιτείται υπεύθυνη επιστημονική μέριμνα για τη στατική ενίσχυση, συντήρηση και αισθητική αποκατάσταση των ζωγραφικών επιφανειών του, ώστε να αναδειχθεί η ιστορική και καλλιτεχνική του αξία και να αποδοθεί στην κοινότητα ένα θρησκευτικό μνημείο πλήρως αποκατεστημένο, ασφαλές και προσβάσιμο στους επισκέπτες.