ΟΤΑΝ Η ΒΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΓΕΝΕΣΙΟΥΡΓΟΣ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΟΥ ΒΙΟΥ, ΠΩΣ ΑΚΡΙΒΩΣ ΜΙΛΑΣ ΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ;

Δημήτρης Κόλλιας

Το βασικό ερώτημα είναι απλό στη διατύπωση, αλλά βαρύ στην ουσία του: πότε τελειώνει ένας πόλεμος;

Στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Διαλόγου Ευρώπης, Παλαιστίνης, Ισραήλ (EPICON), του Γερμανικού «Candid Foundation», όπου συμμετείχε και το ΕΛΙΑΜΕΠ, βρέθηκαν γύρω από το ίδιο τραπέζι άνθρωποι που κουβαλούν το βάρος μιας σύγκρουσης, πληγής, για τρεις και τέσσερις γενιές. Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί από εκείνα τα κοινωνικά στρώματα που, κόντρα στο κυρίαρχο κλίμα, εξακολουθούν να διεκδικούν πολιτικό χώρο για την ειρήνη. Μαζί τους, Έλληνες πολιτικοί, δημοσιογράφοι και αναλυτές που καλούνται να απαντήσουν σε ένα απλό, αλλά δύσκολο ερώτημα: τι σημαίνει σήμερα «λύση», όταν η πραγματικότητα μοιάζει να σπρώχνει ξανά προς τη σύγκρουση; Σε ένα διεθνές περιβάλλον όπου η σκληρή ισχύς και επιβολή κυριαρχεί, η προσπάθεια αυτή επιχειρεί να μετρήσει αν υπάρχει ακόμη χώρος για διευθέτηση στη βάση της συνδιαλλαγής.

Η συζήτηση ξεκίνησε από εκεί που όφειλε: από το πεδίο. Από τη βία, την εξαθλίωση, το τραύμα και για τις δύο κοινότητες. Αναφορές στη Δεύτερη Ιντιφάντα, στην 7η Οκτωβρίου, στους κύκλους αντιποίνων που στοιχειώνουν το συλλογικό θυμικό. Μια ιστορία longue durée, κατά Braudel, όπου ο κύκλος της βίας δεν εμφανίζεται ως παρέκκλιση αλλά κανονικότητα. Ένα συνεχές μετατραυματικό στρες απλωμένο στη γεωγραφία της σύγκρουσης. Η εκεχειρία σπάνια βιώνεται ως ανάσα. Περισσότερο μοιάζει με σύντομη παύση ανάμεσα σε δύο κύκλους βίας. Κάπου εκεί γεννιέται το ερώτημα: όταν η βία γίνεται γενεσιουργός συνθήκη του βίου, πώς ακριβώς μιλάς για ειρήνη;

Στην «πάροδο» λοιπόν αυτή, η διεθνής κοινότητα συχνά θυμίζει «χορό» αρχαίας τραγωδίας: σχολιάζει, προειδοποιεί, εκφράζει ανησυχίες, αλλά σπάνια επιφέρει τετελεσμένα. Το EPICON επιχειρεί κάτι πιο χειροπιαστό: φέρνει στο ίδιο τραπέζι ανθρώπους που, υπό άλλες συνθήκες, δεν θα μιλούσαν ποτέ μεταξύ τους και μεταφράζει την αφηρημένη έννοια της «διεθνούς νομιμότητας» σε συγκεκριμένα ερωτήματα πολιτικής. Τι σημαίνει για ένα ευρωπαϊκό κράτος να στηρίζει στην πράξη μια δίκαιη πολιτική λύση; Πώς αποφεύγεται η διολίσθηση σε μια κυνική «διαχείριση κρίσεων», όπου ο στόχος είναι απλώς να σβήνουν πυρκαγιές μέχρι την επόμενη έκρηξη; Και πώς προσδιορίζεται ξανά η έννοια της ευθύνης (πολιτικής, ηθικής, ιστορικής);

Η συμμετοχή ενός ελληνικού think tank εντάσσει και τη δική μας γειτονιά σε αυτή τη συνομιλία. Η Ανατολική Μεσόγειος είναι κομμάτι του ίδιου γεωπολιτικού «κηποταφίου» όπου συσσωρεύονται συγκρούσεις, προσφυγικές ροές, κενά ασφαλείας. Ό,τι συμβαίνει ανάμεσα σε Ισραηλινούς και Παλαιστινίους δε μένει στην «εκεί» άκρη του χάρτη. Αντανακλάται στις θαλάσσιες οδούς, ανατρέπει τις ενεργειακές ισορροπίες, δοκιμάζει τη συνοχή της ίδιας της Ευρώπης.

Κι όμως, στον «χορό» της αρχαίας αυτής τραγωδίας ακούγονται και φωνές μακριά απ’ την απώλεια και κοντά στην ελπίδα. Πρόκειται για ανθρώπους που καθημερινά ζουν υπό απειλή και παρ’ όλα αυτά αρνούνται ότι ο πόλεμος αποτελεί «φυσική συνθήκη» της ευρύτερης κοινότητας τους. Δημοσιογράφοι που δεν τροφοδοτούν το μίσος με τον λόγο τους. Ακτιβιστές που επιμένουν σε μικρές κινήσεις συνεργασίας, κόντρα στο ρεύμα. Ακαδημαϊκοί που σημειώνουν πως οι συλλογικές μας βεβαιότητες δεν είναι παρά μεταβλητές· ότι μπορούν να τροποποιηθούν, να μετασχηματιστούν, να δείξουν ένα διαφορετικό, κοινό, αύριο.

Το βασικό λοιπόν ερώτημα είναι απλό στη διατύπωση, αλλά βαρύ στην ουσία του: πότε τελειώνει ένας πόλεμος; Όχι στα χαρτιά, στο συλλογικό θυμικό. Οριστική απάντηση πιθανότατα δεν δόθηκε. Ωστόσο, σε μια εποχή όπου η βία τείνει να καταστεί αυτοσκοπός, το γεγονός και μόνο ότι Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί κάθισαν και διατύπωσαν την ερώτηση, συνιστά ήδη μια μικρή πράξη αντίστασης. Ένα ρήγμα στη βεβαιότητα ότι «έτσι ήταν πάντα κι έτσι θα είναι».

Κι αυτό το ρήγμα, όσο μικρό κι αν μοιάζει, είναι ίσως ο μόνος δρόμος για να πάψει κάποτε αυτός ο πόλεμος να αποτελεί το αυτονόητο πλαίσιο της ζωής τους.

*Δημήτρης Κόλλιας, Ερευνητής, ΕΛΙΑΜΕΠ

Πηγή: https://www.tovima.gr