Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΛΙΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ: ΧΡΟΝΙΚΗ ΣΥΝΟΨΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ!

Από: Γιάννης Καραγιωργάκης

Πηγή εικόνας: el.wikipedia.org

Η έννοια του λιμού έρχεται στο προσκήνιο κάθε φορά που κάποια περιοχή μαστίζεται από μεγάλη έλλειψη τροφίμων, η οποία μπορεί να προκληθεί από ποικίλους παράγοντες: λόγω πολέμου, λόγω υψηλού πληθωρισμού, λόγω κυβερνητικών επιλογών και πρακτικών κλπ. Κάθε κατοικημένη περιοχή του πλανήτη έχει περάσει από φάσεις λιμού στην ιστορία της.
Στην Ελλάδα της περιόδου 1941 – 44, ο λιμός ήταν μία πραγματικότητα που άλλαξε εντελώς τις ισορροπίες της κοινωνίας. Με τα ολέθρια αποτελέσματά του, έφερε σημαντικές μεταβολές. 

Μετά τον ελληνοϊταλικό πολεμο του 1940 και την κατάληψη της χώρας από τους Γερμανούς κατακτητές τον Απρίλιο του 1941, η ναζιστική διοίκηση της χώρας ήθελε να διαμοιράσει την εξουσία σε πολλούς πόλους και να εγκαταστήσει μία κυβέρνηση, φίλα προσκείμενη σε αυτή, ούτως ώστε να εξαλείψει κάθε πιθανότητα σοβαρής αντίστασης. Η πρώτη φιλοναζιστική κυβέρνηση σχηματίστηκε υπό τον στρατιωτικό Γεώργιο Τσολάκογλου, λίγες εβδομάδες μετά τη συνθηκολόγηση της Ελλάδας και η χώρα χωρίστηκε σε τρεις ζώνες κατοχής, με τους Ιταλούς να καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο κομμάτι της χώρας. Οι Γερμανοί περιορίστηκαν σε λίγα σημεία, σημαντικής όμως πολιτικής και στρατιωτικής σημασίας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Κρήτη, νησιά Αιγαίου, Έβρος) και οι Βούλγαροι στη Θράκη και την ανατολική Μακεδονία. 

Όπως συχνά συμβαίνει σε μία χώρα που τελεί υπό ξένη στρατιωτική κατοχή, η μεσαία τάξη τσακίζεται και ο πρωτογενής τομέας χάνει τη σημασία του, ελέω των συνεχών επιτάξεων και του υπερπληθωρισμού. Ήδη από τα μέσα Μαΐου του 1941, η Βέρμαχτ άρχισε να κατάσχει όλα τα διαθέσιμα προϊόντα ζωτικής σημασίας, για τις ανάγκες του γερμανικού στρατού στο εξωτερικό μέτωπο. Γενικά, η Ναζιστική Γερμανία δεν είχε στα πλάνα της το πως θα επιβιώσουν οι υποδουλωμένοι λαοί, αλλά το πως θα συντηρηθεί ο μεγάλος στρατός της, για να πετύχει την τελική νίκη. Ο Hermann Göring, πολύ γνωστός Γερμανός ναζιστής και συνεργάτης του Χίτλερ, είχε πει χαρακτηριστικά: “Καρφί δε μου καίγεται όταν μου λέτε ότι οι άνθρωποι της ζώνης ευθύνης σας, πεθαίνουν από την πείνα. Αφήστε τους να πεθάνουν εφόσον έτσι δε λιμοκτονεί κανένας Γερμανός”.

Πηγή εικόνας: freeathens44.org

Πρέπει επίσης να σημειωθεί, πως λόγω του πολέμου, πολλές υποδομές της χώρας ήταν κατεστραμμένες και αυτό δυσχέραινε την παραγωγή και μεταφορά αγαθών από μία περιοχή στην άλλη. Επίσης, στις παραδοσιακά εύφορες περιοχές της χώρας που πλέον τελούσαν υπό βουλγαρική κατοχή (αν. Μακεδονία, Θράκη), η παραγωγή σταμάτησε να προωθείται προς την Ελλάδα και κατευθύνθηκε προς τη Βουλγαρία. Εκτός από τον πολύ σκληρό χαρακτήρα που έδειξαν οι δυνάμεις κατοχής, ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας από τους Βρετανούς, συνέβαλε κι αυτός στην ανθρωπιστική καταστροφή της χώρας. Η Ελλάδα στερήθηκε έτσι βασικά είδη διατροφής που θα μπορούσε να αποκτήσει από το εξωτερικό, μέσω θαλάσσης. 

Ο λιμός λοιπόν που ξέσπασε, επηρέασε κυρίως τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας και ειδικά την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως από τις 9 Ιουνίου του 1941 οι κάτοικοι της Αθήνας άρχισαν να λαμβάνουν τρόφιμα με το δελτίο. Φυσικά και τα νησιά του Αιγαίου, τα οποία δε διέθεταν αυτάρκεια σε τρόφιμα, δεν έμειναν ανεπηρέαστα, ειδικά η Χίος, η Μύκονος και η Σύρος. Όπως είναι εύληπτο, τα κατώτερα κοινωνικά στρώματα ήταν και τα πιο ευάλωτα, ενώ οι άνεργοι και οι εργάτες, οι συνταξιούχοι και οι δημόσιοι υπάλληλοι, συγκαταλέγονταν ανάμεσα στα περισσότερα θύματα, μαζί με τους ηλικιωμένους, τους ασθενείς και τους ανάπηρους. Πολλοί στρατιώτες που είχαν πολεμήσει στα βουνά της Αλβανίας, επίσης βρήκαν άδοξο τέλος λόγω του λιμού και της κατάρρευσης των υποδομών, καθώς αφέθηκαν αβοήθητοι να πεθάνουν, στα νοσοκομεία της χώρας. Οι υγιείς στρατιωτικοί, δεν κατάφεραν να επιστρέψουν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους και αφέθηκαν να ζητιανεύουν στους δρόμους των μεγάλων αστικών κέντρων.

Μία κοινωνική ομάδα που δοκιμάστηκε σκληρά από τον λιμό, ήταν οι πρόσφυγες του 1922, οι οποίοι δεν είχαν καταφέρει ακόμα να αφομοιωθούν εντελώς από την τοπική κοινωνία. Λόγω της οικονομικής κρίσης που ξέσπασε, πολλοί πρόσφυγες έχασαν τη δουλειά τους και δεν μπορούσαν να τα βγάλουν πέρα. Επίσης, δεν είχαν χωριά για να καταφύγουν εκεί για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης, ούτε είχαν υψηλές διασυνδέσεις με άλλους παράγοντες. Ένας Σουηδός διπλωμάτης, μέλος του Ερυθρού Σταυρού, περιέγραψε στα απομνημονεύματά του, την κατάσταση που αντίκρισε ο ίδιος στην Αθήνα, τον χειμώνα του 1942. Γράφει χαρακτηριστικά: 

“Η πόλη παρουσίαζε θέαμα απελπιστικό. Άντρες πεινασμένοι, με τα μάγουλα ρουφηγμένα, σέρνονταν στους δρόμους. Παιδιά, με όψη σταχτιά και γάμπες λιγνές σαν πόδια αράχνης, μάχονταν με τα σκυλιά γύρω από τους σωρούς των σκουπιδιών. Όταν το φθινόπωρο του 1941 άρχισε το κρύο, οι άνθρωποι έπεφταν στους δρόμους από την εξάντληση. Τους μήνες εκείνου του χειμώνα, σκόνταφτε κανείς πάνω σε πτώματα..”

Πηγή εικόνας: terrapapres.com

Ο ακριβής αριθμός των νεκρών από την πείνα, δε μπορεί να υπολογιστεί. Σύμφωνα με τις κατοχικές δυνάμεις, που παρουσιάζουν πιο συντηρητικά τις συνέπειες του λιμού, ο αριθμός των θανάτων κατά τον πιο σκληρό, χειμώνα του 1941 -42 εκτοξεύτηκε. Ο μέσος όρος θανάτων τετραπλασιάστηκε τον Νοέμβριο του 1941, από τους αντίστοιχους μήνες του 1931 – 40, ενώ εξαπλασιάστηκε στο διάστημα Ιανουαρίου – Μαρτίου. Βέβαια, πρέπει να λάβουμε υπόψιν, πως πολλοί θάνατοι δεν δηλώνονταν καν στις αρχές για να διατηρηθεί η σύνταξη του θανόντος από την οικογένειά του, ή το δελτίο που είχε κατοχυρώσει αυτός στα συσσίτια του δήμου. Το ένστικτο της επιβίωσης που οξύνθηκε ιδιαίτερα εκείνη την εποχή, οδήγησε σε ιδιότυπες μεθόδους σίτισης: παρατηρήθηκε βρώση σκυλιών, γατιών, χελώνων, αλόγων ή γαϊδουριών. Κυριολεκτικά, οι άνθρωποι έτρωγαν οτιδήποτε μπορούσαν να μασήσουν. Δεν είναι λίγοι οι ιστορικοί που υποστηρίζουν, πως αυτός ο λιμός ήταν ο μεγαλύτερος που βίωσε η Ελλάδα από τα αρχαία χρόνια. 

Από το φθινόπωρο του 1942 και με την άρση του αγγλικού αποκλεισμού, άρχισαν να καταφθάνουν τα πρώτα τρόφιμα στα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας, μέσω του Ερυθρού Σταυρού. Στην Αθήνα, ο οργανισμός άρχισε να παρέχει γάλα, φάρμακα και ρουχισμό κυρίως για τα παιδιά. Λόγω της ελληνικής διασποράς στο εξωτερικό και της προσπάθειας που αυτή έκανε για να ανακουφίσει τους κατοίκους της Ελλάδας, ο λιμός που είχε ξεσπάσει απέκτησε διεθνή φήμη. Έτσι, λόγω της διεθνούς πίεσης, οι κατοχικές αρχές άρχισαν να συμμορφώνονται και ίδρυσαν ειδική επιτροπή για την καταπολέμηση της φτώχειας και της πείνας, με αμφίβολα όμως αποτελέσματα. 

Συνολικά, ο μεγάλος λιμός που ξέσπασε στην Ελλάδα της Κατοχής, είχε τεράστιες συνέπειες όχι μόνο οικονομικές, αλλά και κοινωνικές. Η πείνα κόστισε περισσότερες ζωές Ελλήνων απ’ ότι οι πολεμικές επιχειρήσεις της χώρας, ο ανταρτοπόλεμος και τα μαζικά αντίποινα των ναζί. Το αντίκτυπό της ήταν τόσο έντονο στην ελληνική συνείδηση, που ο όρος “κατοχή” και “πείνα” έγιναν συνώνυμα ανυπολόγιστης καταστροφής και κρίσης. Μετά την αποχώρηση των κατοχικών δυνάμεων, ξέσπασε μία εμφύλια σύγκρουση που βύθισε τη χώρα ακόμα περισσότερο στην εξαθλίωση και δυσχέραινε την παλινόρθωση της. 

Πηγή εικόνας: AlfaVita

Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο: 

Great Famine (Greece): αντλήθηκε από en.wikipedia.org

Λιμός – Μνήμες από την Κατοχή στην Ελλάδα: αντλήθηκε από occupation-memories.org

Η πρώτη περίοδος της Κατοχής – Ο λιμός: αντλήθηκε από freeathens44.org

Ο Μεγάλος Λιμός στην Ελλάδα: αντλήθηκε από users.sch.gr

ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΑΡΑΓΙΩΡΓΑΚΗΣ

Γεννημένος στο Ηράκλειο της Κρήτης, το ανήσυχο πνεύμα μου με έφερε στη Θεσσαλονίκη και η αγάπη μου για τις ανθρωπιστικές επιστήμες στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ. Αγαπώ την ποίηση και τη λογοτεχνία αλλά και τη γλωσσολογία, την ιστορία, την ανθρωπολογία και τη μεταφυσική. Δε μένω όμως μόνο εκεί καθώς καταπιάνομαι καμία φορά και με ξένα "χωράφια" όπως είναι η βιολογία, η χημεία και η ζωολογία. Πιστεύω πολύ στον άνθρωπο και σε αυτά που μπορεί να καταφέρει. Όταν δε διαβάζω, ασχολούμαι με τα ζώα, βλέπω τους φίλους μου και προσπαθώ να λύσω τον αιώνιο εθισμό μου στον καφέ.

Πηγή: https://www.maxmag.gr/