Ο ΑΙΩΝΑΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΙΨΑΣ!

Η λειψυδρία προβάλλει όλο και πιο έντονα ως το μεγαλύτερο και πιο τρομακτικό πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου σε όποια γωνιά της Γης και αν ζει, με την Ευρώπη και την Ελλάδα να δέχονται όλο και πιο ισχυρά πλήγματα.

Κοσμάς Βίδος

Ο 'Αγιος Βασίλης με μαγιό και σανίδα θαλάσσης είναι μια εικόνα συνηθισμένη σε χώρες όπως η Αυστραλία, που τα Χριστούγεννα εορτάζονται μέσα στο καλοκαίρι, στις παραλίες, με αντηλιακό και παγωτό.

Όταν όμως κινδυνεύουμε να δούμε τον άγιο με μαγιό και στο Ροβανιέμι της Φινλανδίας, την πόλη των υπό το μηδέν θερμοκρασιών, κάτι δεν πηγαίνει καθόλου καλά!

Πρωτόγνωρη, διαβάζουμε, είναι η ζέστη που έπληξε πρόσφατα τη δροσερή – παγωμένη μέχρι πρότινος – χώρα του ευρωπαϊκού Βορρά, όπου προσφάτως καταγράφηκε περίοδος διάρκειας άνω των 15 ημερών με τις μέγιστες θερμοκρασίες να φθάνουν ακόμη και τους 30 βαθμούς Κελσίου σε ορισμένες περιοχές της.

Η Ευρώπη στην κάμινο

Και ενώ στη Φινλανδία αναφέρθηκαν ακόμα και θάνατοι ταράνδων λόγω της ζέστης, στους δρόμους της Βουδαπέστης έκαναν την εμφάνισή τους καμήλες! Τα γεννημένα για να ζουν στις ερήμους ζώα ήταν για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά η (θλιβερή) ατραξιόν σε διαδήλωση για την καταγγελία της απερήμωσης της χώρας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.

Οι διαδηλωτές πραγματοποίησαν πορεία προς το υπουργείο Γεωργίας ζητώντας από την κυβέρνηση του Βίκτορ Ορμπαν να ορίσει ζώνες κατάλληλες για την κατακράτηση νερού και να προωθήσει μια πιο βιώσιμη χρήση της γης.

Την ίδια πάνω-κάτω περίοδο, στον γαλλικό Νότο ξεσπούσε η χειρότερη, όπως χαρακτηρίστηκε, πυρκαγιά των τελευταίων 80 ετών, με τις φλόγες να κατατρώγουν χιλιάδες στρέμματα δασικής έκτασης μέσα σε δύο ημέρες.

Και στο Παρίσι ίσχυε κόκκινος συναγερμός εξαιτίας των επίμονων και δυσβάστακτων για την πόλη θερμοκρασιών, που έφθασαν τους 38 βαθμούς Κελσίου – θυμίζουμε ότι από τον καύσωνα του 2003 η Γαλλία μέσα σε δύο εβδομάδες είχε θρηνήσει περισσότερους από 15.000 νεκρούς!

Στη δε Ισπανία το θερμόμετρο άγγιζε τους 46 βαθμούς, θερμοκρασία-ρεκόρ, σε συγκεκριμένες περιοχές όπως η Ανδαλουσία. Όλα αυτά ενώ οι επιστήμονες του Imperial College του Λονδίνου επιβεβαίωναν την αύξηση στην Ευρώπη κατά 65% των θανάτων που αποδίδονται στις υψηλές θερμοκρασίες, οι οποίες παρατηρούνται όλο και πιο συχνά.

Οι πυρκαγιές των ΗΠΑ

Φαινόμενα ακραίας ζέστης καταγράφηκαν και στις ΗΠΑ, με τις υψηλές θερμοκρασίες από τις Μεσοδυτικές Πολιτείες έως την Ανατολική Ακτή, αλλά και σε περιοχές του Κεμπέκ και της Νέας Σκωτίας στον Καναδά, να ταλαιπωρούν περισσότερα από 160 εκατομμύρια ανθρώπους. Δεν έχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που ο ειδικός σε θέματα νερού καθηγητής του Πανεπιστημίου της Αριζόνα Ρόμπερτ Γκλένον έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου, κάνοντας λόγο για όλο και πιο περιορισμένους υδάτινους πόρους.

Και που άλλοι συνάδελφοί του παρατηρούσαν πως έπειτα από περίπου δύο δεκαετίες μειωμένων βροχοπτώσεων, το επίπεδο των νερών ποταμών ζωτικής σημασίας, όπως ο Κολοράντο, έχει μειωθεί σε ανησυχητικό βαθμό και έκαναν λόγο για νέους κύκλους ξηρασίας λόγω της κλιματικής αλλαγής που οφείλεται στην ανθρώπινη δραστηριότητα. Η ξηρασία είναι εξάλλου και η αιτία των όλο και πιο σφοδρών δασικών πυρκαγιών που ξεσπούν σε περιοχές όπως η Καλιφόρνια.

Πριν από μερικές ημέρες μια τέτοια φωτιά κατέστρεψε περισσότερα από 260 τετραγωνικά χιλιόμετρα παράκτιας κυρίως βλάστησης, ενώ τον περασμένο Ιανουάριο η τεράστια πυρκαγιά που ξέσπασε στη μητροπολιτική περιοχή του Λος Αντζελες εκτός από τις ανυπολόγιστες καταστροφές που προκάλεσε στη φύση άφησε πίσω της περισσότερα από 13.000 καμένα σπίτια και περισσότερους από 180.000 εκτοπισμένους πολίτες.

Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου;

Ζέστη που δεν αντέχεται και ξηρασία που σκοτώνει, αυτό είναι λοιπόν το μέλλον μας; Τα μαύρα μαντάτα δεν είναι σε καμία περίπτωση έκπληξη. Εδώ και δεκαετίες οι ειδικοί προειδοποιούν για τις επιπτώσεις που θα μπορούσε να έχει η κλιματική αλλαγή αν δεν παίρναμε τα απαραίτητα μέτρα.

Δεν τα πήραμε και ιδού: Το πρόβλημα κλιμακώνεται, με διάφορες χώρες σε όλο τον κόσμο να σπάνε η μία μετά την άλλη ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών και λειψυδρίας με όλα τα επακόλουθα. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Ξηρασίας (EDO) σημειώνει ότι κατά το διάστημα 11 με 19 Ιουλίου 2025 πάνω από το 51,9% των εδαφών στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο επλήγησαν από ξηρασία. Υψηλά ποσοστά συναγερμού αναφέρουν χώρες όπως η Σερβία, η Ουγγαρία, η Βουλγαρία και η Ρουμανία.

Μεγάλη η ανησυχία και στην Ελλάδα, με τη λειψυδρία να μας απασχολεί όλο και περισσότερο, και όχι μόνο τα καλοκαίρια, όχι μόνο στα νησιά. Σύμφωνα με σχετική μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, μέρος του προβλήματος εκτός από την κλιματική αλλαγή είναι η υπερεκμετάλλευση των υδάτινων πόρων αλλά και οι παλαιές και αναποτελεσματικές υποδομές, δεδομένου ότι οι γεωργικές δραστηριότητες και πρακτικές στη χώρα μας δεν έχουν πάντα εκσυγχρονιστεί όπως πρέπει, ούτε έχουν προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της εποχής – πάντα βεβαίως υπάρχουν και οι φωτεινές εξαιρέσεις.

Τα υποσιτισμένα παιδιά και άλλες τραγωδίες

Δεν είναι η πρώτη φορά που η λειψυδρία μάς τρομάζει: Η ξηρασία του 2023 είχε προκαλέσει ασφυξία στη Νότια Ευρώπη, με τα κανάλια της Βενετίας σχεδόν να στερεύουν (αυτά που άλλες φορές πλημμυρίζουν) και τη στάθμη της ιταλικής λίμνης Γκάρντα να υποχωρεί.

Η ακραία ξηρασία που άρχισε να πλήττει τις χώρες της Βορειοανατολικής Αφρικής από το 2020 – η χειρότερη των τελευταίων 40 ετών – άφησε πίσω της περισσότερα από 7.000.000 υποσιτισμένα παιδιά και ανάγκασε μεγάλους πληθυσμούς, εκατομμύρια ανθρώπους, σε μετακίνηση.

Τα νούμερα έγιναν ακόμη πιο δραματικά όταν το 2024 το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων του ΟΗΕ (WFP) ανακοίνωσε ότι λόγω της διαρκούς πλέον ξηρασίας περίπου 21 εκατομμύρια παιδιά σε χώρες όπως η Ζιμπάμπουε, το Λεσότο, το Μαλάουι, η Ναμίμπια και η Ζάμπια βιώνουν καθημερινά τον εφιάλτη της πείνας.

Στην Ανατολική και Νότια Αφρική πάνω από 90 εκατομμύρια άνθρωποι (οι αριθμοί δεν μπορεί να είναι απόλυτα ακριβείς, καθώς αλλάζουν διαρκώς) βρίσκονται σε κατάσταση ακραίας πείνας, θύματα και εκείνοι της αλλαγής του κλίματος. Σύμφωνα με μία παλαιότερη έκθεση για το κλίμα που είχε δημοσιευθεί το 2023, η Ασία είναι η ήπειρος που επλήγη περισσότερο από καταστροφές που οφείλονταν σε ακραία καιρικά φαινόμενα.

Την ίδια χρονιά, η θερμοκρασία στην επιφάνεια της θάλασσας στον Βορειοδυτικό Ειρηνικό Ωκεανό ήταν η υψηλότερη που έχει καταγραφεί ποτέ. Αλλά και στη δική μας γειτονιά, τον εφετινό Μάιο, στη Βορειοδυτική Ευρώπη, σημειώθηκε η χαμηλότερη ανοιξιάτικη παροχή ποταμών από το 1992. Ο Μάιος αυτός χαρακτηρίστηκε ως ο δεύτερος θερμότερος της Ιστορίας (από τότε δηλαδή που γίνονται μετρήσεις) στη στεριά αλλά και στους ωκεανούς, με πρώτο τον Μάιο του 2024!

Ζώντας την επιστημονική φαντασία

Οι προβλέψεις για το άμεσο μέλλον δημιουργούν ένα δυστοπικό σκηνικό: Η συχνότητα και η ένταση των ξηρασιών και των καυσώνων θα αυξηθούν μέχρι τα μέσα του αιώνα που διανύουμε.

Αυτό που βλέπαμε στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας – εκείνες που έδειχναν μια Γη η οποία είχε μετατραπεί σε μια ατελείωτη έρημο, και τους βασανισμένους πληθυσμούς να κάνουν βίαιους πολέμους για λίγο μόνο νερό – προβάλλει από πολλούς επιστήμονες ως το σενάριο της επόμενης ημέρας της ζωής μας.

Οι αλόγιστες παρεμβάσεις μας και η απληστία μας άλλαξαν και εξακολουθούν να επηρεάζουν δραστικά τον υδρολογικό κύκλο. Και οι όλο και πιο υψηλές θερμοκρασίες που καταγράφονται αυξάνουν την εξάτμιση του νερού και αλλάζουν τα πρότυπα βροχοπτώσεων, οδηγώντας σε πιο έντονες αλλά και πιο άνισες βροχές.

Ετσι, μεταξύ 2015 και σήμερα, οι υπόγειες και επιφανειακές αποθήκες νερού (λίμνες, ποτάμια, υπόγειοι ταμιευτήρες) έχουν χάσει εκατοντάδες κυβικά μίλια νερού.

Το 2023, οι παγκόσμιοι ποταμοί σημείωσαν τη χαμηλότερη ροή εδώ και τουλάχιστον 30 χρόνια. Και οι παγετώνες κατέγραψαν τη μεγαλύτερη απώλεια πάγου των τελευταίων πενήντα χρόνων. Λιώνουν, θύματα και αυτοί της κλιματικής αλλαγής!

Πρωτεύουσες χωρίς νερό

Και μια πρόσφατη είδηση από το Αφγανιστάν: Η πρωτεύουσά του, η Καμπούλ, κινδυνεύει να γίνει η πρώτη σύγχρονη πρωτεύουσα χωρίς πόσιμο νερό, δεδομένου ότι η αύξηση του πληθυσμού, η κλιματική κρίση και η ανεξέλεγκτη άντληση έχουν εξαντλήσει τα υπόγεια αποθέματα.

Πολλοί κάτοικοί της πληρώνουν έως και το 30% του εισοδήματός τους για να ξεδιψάσουν. Και στην Τεχεράνη, την πρωτεύουσα του Ιράν, οι βρύσες στερεύουν και οι Αρχές ζητούν από τους κατοίκους να περιορίσουν τη χρήση νερού.

Αν και, όπως ήδη είπαμε, δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε μακριά για να επιβεβαιώσουμε τη σοβαρότητα της κατάστασης, δεδομένου ότι και πολλά ελληνικά νησιά αντιμετωπίζουν εδώ και χρόνια μεγάλα και διαρκώς επιδεινούμενα προβλήματα με τη λειψυδρία.

Δραματικές εκτιμήσεις

Σύμφωνα με προηγούμενες μελέτες του UN-Water, του συντονιστικού μηχανισμού του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών που ασχολείται αποκλειστικά με θέματα νερού, μέχρι το 2025 υπολογιζόταν ότι 1,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα βίωναν «απόλυτη λειψυδρία» και 4,4 δισεκατομμύρια θα ζούσαν σε περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε νερό.

Αλλες εκτιμήσεις έκαναν λόγο για 2 έως 3 δισεκατομμύρια άτομα που θα βίωναν έλλειψη νερού τουλάχιστον έναν μήνα τον χρόνο, ενώ έως το 2050 ο αριθμός των πολιτών που κατοικούν σε αστικές περιοχές με σοβαρά προβλήματα παροχής μπορεί να έχει αυξηθεί δραματικά.

Στην Ιβηρική Χερσόνησο προβλέπεται αύξηση της συχνότητας, διάρκειας και έντασης των ξηρασιών, ιδίως έως το τέλος του 21ου αιώνα, με πιθανότητα εμφάνισης «μεγα-ξηρασίας» διάρκειας άνω των 15 ετών.

Τι πιο τρομακτικό; Την ίδια στιγμή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προειδοποιεί ότι η μείωση της γεωργικής παραγωγής στη Νότια Ευρώπη μπορεί να φτάσει έως και 16% έως το 2050, επηρεάζοντας την επισιτιστική επάρκεια πολλών χωρών.

Οι λύσεις της τελευταίας στιγμής

Διεθνείς οργανισμοί και ειδικοί του ΟΗΕ κρούουν ξανά και ξανά τον κώδωνα του κινδύνου, επισημαίνοντας πως το μέλλον ανήκει σε εκείνους που διαφυλάσσουν και αξιοποιούν το νερό τους με εξυπνάδα, διαφάνεια και συμμόρφωση στα επιστημονικά δεδομένα.

Χωρίς νέες, γενναίες μεταρρυθμίσεις, η εποχή της αφθονίας ανήκει στο παρελθόν, δεδομένου ότι τουλάχιστον 4,4 δισεκατομμύρια άνθρωποι – περίπου το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού – δεν έχουν πλέον ασφαλή πρόσβαση σε πόσιμο ύδωρ. Τα πραγματικά ποσοστά αναμένεται να είναι ακόμη χειρότερα λόγω της μόλυνσης, της υπεράντλησης και της αναξιοπιστίας πολλών υδροδοτήσεων.

Και μπορούμε να συνεχίσουμε έτσι για σελίδες επί σελίδων, παραθέτοντας στοιχεία που προκαλούν τρόμο. Τι πρέπει να κάνουμε, έστω την τελευταία στιγμή; Να επενδύσουμε σε βιώσιμες υποδομές και τεχνολογίες και να δείξουμε στη φύση τον σεβασμό που δεν της δείχνουμε εδώ και δεκαετίες.

Η αλήθεια είναι πως η προσφυγή σε τεχνολογίες όπως η αφαλάτωση αυξάνεται, πρόκειται ωστόσο για δαπανηρή λύση, με σημαντικό ενεργειακό κόστος και περιβαλλοντικές συνέπειες, αν δεν συνοδεύεται μεταξύ άλλων από εκσυγχρονισμό των δικτύων ανακύκλωσης και χρήση ανανεώσιμων πηγών. Θα πρέπει επίσης να στραφούμε σε μια πιο βιώσιμη διαχείριση των υδάτων και να προχωρήσουμε σε καλλιεργητικές προσαρμογές – εναλλακτικές καλλιέργειες κ.λπ.

Το τέλος της ξηρασίας απαιτεί κυρίως κοινές δράσεις από όλους όσοι μοιράζονται αυτόν τον μικρό – μέσα στην απεραντοσύνη του Σύμπαντος – και τόσο ταλαιπωρημένο πλανήτη. Η αποκατάσταση δασών και οικοσυστημάτων, η βιώσιμη διαχείριση της γης, η προστασία των υδροβιότοπων και οι αναδασώσεις μπορούν να βελτιώσουν την κατακράτηση νερού και τη σταθερότητα του κλίματος.

Μπορούν να συμβάλουν στην ανακούφιση από τις ξηρασίες και στην πρόληψη πλημμυρών και πυρκαγιών. Με λίγα λόγια, κάθε νοικοκυριό, κάθε κοινότητα και κάθε επαγγελματικός κλάδος πρέπει να εκπαιδευτεί στη συνειδητή χρήση και στην έξυπνη διαχείριση του νερού, δεδομένου ότι η ξηρασία δεν είναι πλέον μια γεωγραφική ή εποχική δυσκολία που αφορά συγκεκριμένους πληθυσμούς, αλλά μια παγκόσμια πραγματικότητα, με οικονομικές, οικολογικές και κοινωνικές συνέπειες για όλους.

Απειλεί την επισιτιστική ασφάλεια, τη δημόσια υγεία, την οικονομία και την κοινωνική συνοχή. Το μέλλον που περιγράφεται από τους επιστήμονες δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας. Εάν δεν δράσουμε τώρα – με επενδύσεις, σχεδιασμό, συνεργασία – θα πληρώσουμε εμείς και κυρίως τα παιδιά μας πολύ ακριβά το τίμημα της αδράνειας. Ο εφιάλτης της μεγάλης δίψας μάς απειλεί όλους.

Πηγή: https://www.tovima.gr