ΠΡΟΤΑΣΗ...ΓΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΗ!

• Επιμέλεια: Ελένη Σοφού

«Έχουν πόλεμο… Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε πόλη, από οποιαδήποτε από τις δύο πλευρές. Ομάδες στρατιωτών παρέλαυναν στους δρόμους με ταχύ ρυθμό, εκπαιδευμένοι, πειθαρχημένοι, ωστόσο κάποιες στιγμές, στα δίστρατα, αβέβαιοι προς ποια κατεύθυνση να προχωρήσουν… Πολεμήσαμε, έπρεπε να πολεμήσουμε, ήταν απλό, ήταν το μόνο που υπήρχε… Πολεμήσαμε για το τίποτα…»

Με αφορμή τα πρόσφατα γεγονότα που όλος ο πλανήτης παρακολουθεί να εκτυλίσσονται στην δοκιμαζόμενη Ουκρανία, θα σας παρουσιάσω ένα βιβλίο τόσο επίκαιρο και αφηγηματικά ζωντανό παρά το γεγονός πως γράφτηκε το 1965. Τίτλος « Η Ευρώπη μετά τη βροχή» του Alan Burns ο οποίος αναγνωρίστηκε ως «ο καλύτερος Άγγλος πειραματικός συγγραφέας» της δεκαετίας του ΄60, από τις εκδόσεις Goutenberg (2022) και μετάφρασης Χατχούτ Ρένα.

Σύμφωνα με δήλωση του συγγραφέα, για τη συγγραφή του βιβλίου δύο έγγραφα τα οποία ο ίδιος ο συγγραφέας βρήκε σε παλαιοπωλεία είχαν καθοριστική σημασία: το «Αναφορά ενός δημοσιογράφου για τη ζωή στην Πολωνία μετά τον πόλεμο» και «Τα πρακτικά της δίκης της Νυρεμβέργης». Το τίτλο του έργου ο συγγραφέας τον εμπνεύστηκε από τον ομώνυμο πίνακα τον οποίο ζωγράφισε το 1941 o Max Ernest ενώ ο Β’ παγκόσμιος πόλεμος μαινόταν. Ο πίνακας παρουσιάζει την Ευρώπη σε πλήρη ερήμωση, παραλυμένη από τη φθορά των πάντων, με τη ζωογόνα βροχή να μετατρέπεται σε εφιάλτη. Οι απρόσωπες και διαβρωμένες μορφές από τον ζωγραφικό πίνακα του Ernst μετουσιώνονται σε ασθμαίνοντα πρόσωπα μέσα στο κείμενο του Burns. Πίνακας και βιβλίο δείχνουν τη βαναυσότητα του πολέμου, αλλά και το ψυχικό σθένος των ανθρώπων, που χωρίς αυτό η επιβίωση τους θα ήταν αδύνατη.

Το μυθιστόρημα είναι μια εκρηκτική λογοτεχνική οβίδα καθώς τα γεγονότα δεν απέχουν πολύ από όσα πραγματικά συνέβησαν. Από τότε μέχρι σήμερα πολλοί πόλεμοι έχουν λάβει χώρα με ολέθριες συνέπειες και για τους νικητές και για τους ηττημένους. Ο πόλεμος είναι παντού και πάντα ο ίδιος. Ο συγγραφέας με τη δύναμη της πένας του στηλιτεύει το απάνθρωπο σκηνικό οποιουδήποτε πολέμου. Ένα βιβλίο εξόχως διαχρονικό και το οποίο, μετά τις πρόσφατες εξελίξεις διεθνώς, είναι δυστυχώς πιο επίκαιρο από ποτέ.

Ο συγγραφέας αληθινά πρωτότυπος με τρομερή φαντασία πειραματίζεται χρησιμοποιώντας νέες, πρωτοποριακές για την εποχή τεχνικές και γράφει ένα μυθιστόρημα χωρίς πλοκή με τη συμβατική έννοια του όρου. Ο Burns δεν γράφει ιστορία. Δεν τον ενδιαφέρουν οι χρονολογίες, τα ονοματεπώνυμα των ηρώων, οι τόποι. Η γραφή του αποτυπώνει με σκληρές αποχρώσεις τις τερατώδεις και απάνθρωπες συμπεριφορές του πολέμου. Σε μια χώρα, λοιπόν, από όλες αυτές που καταστράφηκαν από τον πόλεμο, ο ανώνυμος αφηγητής-κεντρικός ήρωας του βιβλίου αναζητά μια γνωστή του κοπέλα, με τις πορείες τους να συγκλίνουν και να αποκλίνουν σε τρομακτικά πεδία μαχών, στρατόπεδα συγκέντρωσης, θαλάμους αερίων. Ο συγγραφέας παραθέτει αποσπάσματα δράσης, κομμάτια από τις ζωές των ηρώων του, δίνοντας πρωτεύοντα ρόλο στις εικόνες και στη δύναμη που εκείνες διαθέτουν. Εικόνες ερήμωσης και διάλυσης, εικόνες σουρεαλιστικές, τρομακτικές και απόκοσμες, εικόνες της αποκάλυψης. Ο απολογισμός των φρικαλεοτήτων κλείνει με τη θλιβερή διαπίστωση ότι επρόκειτο για «μια επανάσταση από τις πιο ασήμαντες». Ένας πόλεμος χωρίς νόημα που χρησιμοποιήθηκαν «μεγάλα λόγια». Πόσο κρίμα! Τόσος πόνος, τόση καταστροφή, τόσος θάνατος για κάτι τόσο «ασήμαντο»! Μα αλήθεια, μπορεί να υπάρξει κάτι σημαντικότερο από το γέλιο του παιδιού, το καμάρι της μάνας, το ψωμί του εργάτη, τη λαχτάρα των ερωτευμένων; Ποιός πόλεμος πήρε την έγκριση από όλους αυτούς; Από όλους εμάς; Ποιος θα ορίσει τι είναι πραγματικά σημαντικό και θα απαλείψει από τον καθρέφτη της ανθρωπότητας το αποκρουστικό πρόσωπο του πολέμου;

Ολοκληρώνοντας το κείμενό του, ο συγγραφέας μάς διαβεβαιώνει πως «σύντομα όλοι μας δεν θα σκεφτόμαστε τίποτα, θα υπάρξει ένας καινούργιος κόσμος». Πάντα, εξάλλου, υπάρχει ένας καινούργιος κόσμος μετά από την καταστροφή. Καλύτερος ή χειρότερος από αυτόν που ισοπεδώθηκε από εμάς εξαρτάται. «Έχουν πόλεμο…». Πράγματι, έχουμε πόλεμο. Στην Ευρώπη έχουμε πόλεμο. Η Γηραιά Ήπειρος, στις παρυφές της 3ης δεκαετίας του 21ου αιώνα, εθελοτυφλώντας απολάμβανε ένα γαλήνιο τοπίο «μετά τη βροχή» με ένα πολλά υποσχόμενο ουράνιο τόξο. Μέσα από την ανθρώπινη ψυχική αδυναμία, τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα, ο δεσποτικός χρόνος της Ιστορίας μετέτρεψε τα παθήματα σε απλές αναμνήσεις… και η Ιστορία επαναλαμβάνεται… «Έχουμε πόλεμο…»

Καλό διάβασμα!

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:

Ο Alan Burns (29 Δεκεμβρίου 1929 – 23 Δεκεμβρίου 2013), ήταν Άγγλος συγγραφέας και μία από τις βασικές προσωπικότητες της βραχύβιας ομάδας πειραματικών συγγραφέων που εργάστηκαν στη Βρετανία τη δεκαετία του 1960 και τις αρχές της δεκαετίας του 1970. Έγραψε οκτώ μυθιστορήματα, Η Ευρώπη μετά τη βροχή (1965), Γιορτές (1967), Βαβέλ (1969) και Ονειρικά (1972) είναι τα γνωστότερα μυθιστορήματα του. Επίσης έγραψε ένα θεατρικό έργο, το σενάριο για δύο ταινίες μικρού μήκους, πολλά άρθρα και ένα βιβλίο συνεντεύξεων με συγγραφείς. Ο Burns ήταν ένας από τους πρώτους καθηγητές δημιουργικής γραφής ως ακαδημαϊκού κλάδου στη Βρετανία, διορίστηκε ως ο πρώτος συγγραφέας στο πρόγραμμα Master Creative Writing του University of East Anglia και αργότερα συνέχισε να διδάσκει αυτόν τον κλάδο τόσο στην Αυστραλία όσο και στις ΗΠΑ.