ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΤΡΑΥΜΑΤΑ!

«Το Στρούνι είναι στην Ηπειρο». Δάσκαλος με μαθητές στη διάσημη φωτογραφία {LF}της Βούλας Παπαϊωάννου από το Στρούνι (Αμφιθέα) Ιωαννίνων, την περίοδο του Εμφυλίου

Κώστας Γεωργουσόπουλος

Συνάντησα στην πορεία μου στην εκπαίδευση συνταρακτικές επιρροές δασκάλων πάνω στον ψυχισμό και στη διάνοια των μαθητών τους

Σκέφτομαι συχνά τους δασκάλους πριν από εκατό χρόνια. Ο παππούς μου εκ μητρός ήταν δάσκαλος. Δεν τον γνώρισα, αλλά γνώρισα μαθητές του γιατρούς, νομικούς, τεχνικούς, εμπόρους που είχαν μαθητεύσει παιδιά του δημοτικού στο επαρχιακό σχολείο που δίδασκε ο παππούς. Και είχαν να αφηγηθούν πολλά, συχνά με συνταρακτικές λεπτομέρειες, ύστερα από εξήντα χρόνια. Συνάντησα στην πορεία μου στην εκπαίδευση συνταρακτικές επιρροές δασκάλων πάνω στον ψυχισμό και στη διάνοια των μαθητών τους. Και να σκεφτεί κανείς πως αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας γράφτηκαν, πριν εμφανιστεί στον μορφωτικό ορίζοντα, όχι μόνο η Ψυχανάλυση, αλλά και η Ψυχολογία ως επιστήμη. Είναι δεν είναι ενάμισης αιώνας που κυριαρχεί πλέον στην πνευματική και κυρίως στην εκπαιδευτική αγορά ιδεών, μεθόδων, κανόνων. Αλήθεια, σκέφτηκε κανείς ποτέ πως σήμερα στη φαρέτρα της επιστήμης είναι το «Σύνδρομο του Οιδίποδα», αλλιώς «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα», ενώ ο Σοφοκλής που μας χάρισε αυτό το ανεξάντλητο στην έρευνα αριστούργημα δεν είχε ποτέ φανταστεί πως η ανθρώπινη κατάσταση που τον απασχόλησε, και με τρόπο ανεπανάληπτο ανέλυσε μέσω της δραματικής φόρμας, δεν είχε ποτέ με οποιονδήποτε επιστημονικό τρόπο απασχολήσει καμιά μελέτη τεκμηριωμένη και ορθολογιστική κανέναν επιστήμονα ή σοφό σε οποιοδήποτε μέρος της ανθρωπότητας;

Από τις αρχές του 20ου αιώνα μόλις και έκτοτε, καταιγιστικά οι βιβλιοθήκες μας φιλοξενούν νέες προσεγγίσεις του φαινομένου που έχει εξαντλητικά μελετηθεί από την Ψυχιατρική, την Κοινωνιολογία, τη Νομική, τη Φυσιολογία, την Αισθητική και άλλες επιμέρους επιστήμες. Ο Σοφοκλής ήταν πολίτης Αθηναίος, με βασική εκπαίδευση την επικρατούσα στην εποχή του σπουδή της γραφής και της ανάγνωσης. Αυτή η ύλη ήταν ως τα τέλη του 19ου αιώνα η μοναδική εκπαιδευτική τροφή. Ακόμη και στην Κατοχή, που η οικογένειά μου είχε καταφύγει στο σπίτι της εκ μητρός γιαγιάς μου στην Αταλάντη, η ύλη η σχολική ήταν η γραφή, η ορθογραφία και η καλλιγραφία και η ανάγνωση με «ήθος», όπως ονομαζόταν, ζητώντας από τον μαθητή, διαβάζοντας, να επιστρατεύει φωνές, ρυθμούς, ιδιαιτερότητες επαγγελματικών ήχων, γεροντικών, γυναικείων, αρρώστων, ξένων κ.λπ. Μια πρώτη, εκπαιδευτική πάντα, χρήση στην ερμηνεία των κειμένων, σχεδόν θεατρική.

Με αυτά τα εφόδια ένας μαθητής στην Κατοχή (που μυήθηκα) έψαχνε στα κείμενα να βρει τη «φωνή» τους. Και είχε εξαίσιες ευκαιρίες, διότι μέσα σε μια βδομάδα είχε να ερμηνεύσει στην τάξη με τον ψυχισμό του και τη φωνή του αρχαίο κείμενο, «Ερωτόκριτο», Σολωμό, Παλαμά, Παπαδιαμάντη, Βιζυηνό, δημοτικό τραγούδι στο κρητικό, επτανησιακό, μικρασιατικό, ρουμελιώτικο γλωσσικό ιδίωμα. Και ο δάσκαλος, με πρωτογενή εκπαίδευση (δάσκαλοι διορίζονταν και απόφοιτοι εκπαίδευσης στο περίφημο εννεαταξικό σχολείο – έξι έτη Δημοτικό και τρία Γυμνάσιο!). Εγώ συχνά διδάχθηκα από δάσκαλο που κυριαρχούσε με κραυγές και έναν χάρακα και πήγαινα στο σπίτι με πρησμένη φούχτα από τις χαρακιές. Και ήμουν και καλός μαθητής!

Αυτός ο δάσκαλος είχε αναμφισβήτητη όρεξη να διδάξει, σπάνια έβρισκες τεμπέληδες και αδιάφορους δασκάλους, είχε άδεια βιβλιοθήκη για να καταφεύγει να λύσει απορίες δικές του και συχνά των μαθητών του για ιδέες, συμπεριφορές, επαγγέλματα, εγκλήματα και τιμωρίες που συναντούσε μαζί με τους μαθητές του στην ανάγνωση των κειμένων στα ανθολόγια των αναγνωστικών βιβλίων στην τάξη. Δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που ευσυνείδητοι δάσκαλοι φώναζαν στην τάξη και γεωργούς και εμπόρους και γιατρούς και γεωπόνους και μηχανικούς αυτοκινήτων και τρακτέρ για να μιλήσουν για το αντικείμενο της επαγγελματικής ενασχόλησής τους. Ταλαντούχοι στην επικοινωνία γιατροί (που είχαν το ιερό καθήκον να θεραπεύσουν και να πείσουν αγράμματους υπερήλικες με προσεγμένες πληροφορίες, χωρίς να περάσουν τα όρια) δίδαξαν και την αποφυγή από «ερωτικές» ασθένειες, γνωρίζοντας πως τα αγόρια του χωριού ή της κωμόπολης θα πήγαιναν στον στρατό, όπου καραδοκούσαν πολλά νοσήματα της ερωτικής επαφής.

Χρωστάμε ευγνωμοσύνη σε αυτή τη γενναία επαγγελματική ομάδα. Και δεν εξαιρώ εδώ ούτε τον έξοχο και κοινωνικό ρόλο του επαρχιώτη παπά. Γνωρίζοντας μέσω της εξομολόγησης τα πάθη και τους καημούς, τις αμαρτίες των ενοριτών του, φρόντιζε να καλύπτει μέσω των αρχών (του δάσκαλου, του κοινοτάρχη, του αστυνόμου) τις απαντήσεις στα αδιέξοδα του καθημέραν βίου των νέων παιδιών. Θα μου μείνει τραυματική εμπειρία, όταν παρουσιάστηκα στο κέντρο στράτευσης στην Κόρινθο, και στην εξέταση από τους στρατιωτικούς ιατρούς είκοσι τουλάχιστον νέοι προς κατάταξη στάλθηκαν στο νοσοκομείο με βλενόρροια! Μόλις είχε εισέλθει στα σπίτια της επαρχίας η πενικιλίνη!

Αντιλαμβάνεται κανείς τι σήμαινε εκείνη την εποχή, μόλις πριν από εξήντα χρόνια, είσοδος ενός νέου, κυρίως της ελληνικής επαρχίας, στον δημόσιο βίο, είτε ως στρατιώτης, είτε ως νέος υπάλληλος, είτε ως φοιτητής, είτε ως ελεύθερος επαγγελματίας. Και μέσα σ΄αυτή την κοινωνική, πνευματική, ηθική σούπα ο δάσκαλος έπρεπε να διδάξει Αισχύλο (τους «Πέρσες»), Σοφοκλή, Ευριπίδη και χορικά του Αριστοφάνη, κυρίως της «Ειρήνης» και αντιπολεμικά της «Λυσιστράτης». Και Ιστορία; Χωρίς τη συνδρομή, όπως σήμερα, ιστορικών ντοκυμαντέρ, έπρεπε να διδάξει στην Αταλάντη, στον Δομοκό, στο Καρπενήσι (εκεί δίδαξα!), Γαλλική Επανάσταση, Αμερικανική Επανάσταση, Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, Μικρασιατική Καταστροφή, Γερμανική Κατοχή και Εμφύλιο! Τελείωσα στη Μέση Εκπαίδευση μέχρι τα μέσα του 1950 και είχα διδαχθεί Χημεία, χωρίς να έχω ποτέ συναντήσει δοκιμαστικό σωλήνα, καμινέτο, ακόμη και δράση ενός καυστικού υγρού. Περιγράφαμε στις προφορικές εξετάσεις τη δράση, συχνά επικίνδυνη, χωρίς να έχουμε ποτέ δει βιτριόλι, παρά μόνο όσοι από μας είχαν ποντίκια και οι παππούδες έστηναν φάκες με δηλητηριασμένο τυρί! Τυχεροί, όπως εγώ, είχαν γονείς με βιβλιοθήκη, παιδιά δασκάλων, δικηγόρων, γιατρών, γεωπόνων. Αλλά και μια γενναία βιβλιοθήκη, αν υπάρχει, το νεαρό παιδί, χωρίς κανένα εξωτερικό ερέθισμα (σκεφτείτε τον κόσμο χωρίς τηλεόραση, χωρίς άλλα μέσα πληροφόρησης), ίσως αν κάποιος οικείος έφερνε στο σπίτι και καμιά εφημερίδα ή περιοδικό, αλλιώς μαύρο σκοτάδι. Και αν δεν υπάρχει δάσκαλος να ωθεί τους μαθητές του να καταφεύγουν στη βιβλιοθήκη, τα βιβλία παραμένουν, όπως σε πολλά σπίτια, έπιπλο ή μνήμη παππού ή φοιτητικά χρόνια πατέρα!

Γνώρισα, όταν υπηρέτησα στην ελληνική επαρχία, συναδέλφους, φιλολόγους παρακαλώ, που με έπαρση δήλωναν πως δεν πρόκειται ποτέ να διδάξουν Παπαδιαμάντη που έγραφε σε μια, κατά την κομματική τους ταυτότητα, «γλώσσα» της αστικής ελληνικής τάξης. Ποιος, ο συγγραφέας των αστέγων, των παριών, των ανέστιων, των πληβείων, άστεγος μεροκαματιάρης και ο ίδιος! Ο δάσκαλος, ο δημοδιδάσκαλος, ήταν μια σεβαστή προσωπικότητα μέσα στον περιορισμένο χώρο που ασκούσε το λειτούργημά του. Και δεν ήταν μόνο οι μαθητές του που καταφεύγανε στη «σοφία» του, ήταν και οι γονείς, αλλά και οι κοινοτάρχες, διότι γνώριζαν όλοι πως ο δάσκαλος γινόταν κάθε μέρα, στα παλαιότερα χρόνια, το σχολείο το ίδιο. Το Δημοτικό άρχιζε με την προσευχή στο 7 το πρωί και τελείωνε στις 5 το απόγευμα. Οι μαθητές, με την επίβλεψη του δασκάλου, έγραφαν, μελετούσαν, έλυναν απορίες, παρουσία του δασκάλου.

Εχω κι άλλοτε εδώ αναφερθεί σε μια από τις συγκλονιστικότερες στιγμές της ζωής μου. Το 1947, δέκα ετών, Μάιος καλή μας ώρα, ο δάσκαλος μας είχε ζητήσει να πάμε την επομένη στο σχολείο με κολατσιό, γιατί θα πηγαίναμε εκδρομή. Εκδρομή στον Εμφύλιο σήμαινε περίπατο το πολύ ένα χιλιόμετρο εκτός πόλεως. Στη Λαμία το νεκροταφείο είναι στον δρόμο προς τη Στυλίδα. Αυτόν τον δρόμο ακολουθούσε ο περίπατος. Οταν συντεταγμένοι φτάσαμε στο ύψος του νεκροταφείου, ο «δάσκαλος» μας ζήτησε να αφήσουμε κάτω τα καλαθάκια και μας υποχρέωσε να δούμε την εκτέλεση κομμουνιστών! Και σίγουρα θα πίστευε πως εκτελούσε το πατριωτικό του καθήκον και το διδακτικό!

Η κοινωνία της εποχής θα τον θεωρούσε υποδειγματικό δάσκαλο. Ευτυχώς υπήρχαν άλλοι συνάδελφοί του που παρηγόρησαν και στήριξαν τους μικρούς μαθητές τους σε δύσκολες, τραγικές εποχές που πέρασε αυτός ο λαός.

Πηγή: https://www.in.gr