FOCUS ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ: ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ!

Γράφει η Ρίτα Βελώνη//

Οι τεχνοκράτες τον αποκαλούν υπέρ προηγμένο «υπολογιστή». Όσοι αρέσκονται στη φιλοσοφία, θεωρούν ότι είναι μία «ζυγαριά» των «θέλω» και των «πρέπει» μας. Σε κάθε περίπτωση, ο εγκέφαλος είναι το μυστηριώδες όργανο που κατευθύνει τις σκέψεις και τα αισθήματά μας, καθορίζει τις αντιδράσεις μας, συντονίζει τις κινήσεις μας, συμβάλει στην πνευματική και σωματική μας υγεία, στην διατήρηση της μνήμης μας, ακόμη και της σεξουαλικότητά μας. Ας δούμε, όμως, τι επισημαίνει η διεθνής επιστημονική κοινότητα σε ότι αφορά την πρόοδο στην κατανόηση των εγκεφαλικών λειτουργιών και στην θεραπεία των ασθενειών που προκύπτουν, όταν ο εγκέφαλος δυσλειτουργεί.

Ανατρεπτικά τα νέα δεδομένα

Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνά φθάνουν στη δημοσιότητα νέες ανακαλύψεις σχετικά με τον εγκέφαλο. Μάλιστα, πρόσφατες έρευνες αποκάλυψαν ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα μπορούν να συνεχίσουν να σχηματίζονται και ότι κάθε νέα μάθηση πιθανώς συνεισφέρει στη μακροζωία τους. Ακόμα, τα ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι και ο εγκέφαλος των ενηλίκων έχει πλαστικότητα ενώ, ως πριν από μερικά χρόνια, η επιστήμη θεωρούσε ότι πλαστικότητα έχει μόνο ο εγκέφαλος των παιδιών. Έτσι, όπως υποστήριξαν οι ειδικοί στο πλαίσιο του Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου ESCO (European Stroke Conference: Χωρίς φάρμακα και χειρουργικές επεμβάσεις ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να «αυτοεπιδιορθωθεί» ή να αναδιοργανωθεί, δημιουργώντας νέες συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων του. Όταν λοιπόν μετά από ένα ατύχημα ή εγκεφαλικό επεισόδιο μια εγκεφαλική περιοχή δυσλειτουργεί, μια άλλη περιοχή μπορεί να αναλάβει το έργο της πληγείσας.

«Φως» και στα οσφρητικά κέντρα του εγκεφάλου

Για την εξακρίβωση του τρόπου με τον οποίο ο ανθρώπινος εγκέφαλος αναγνωρίζει χιλιάδες οσμές, έχουν τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ οι καθηγητές νευρολογίας Lida Buck και ο Richard Axel. Σύμφωνα με τα ευρήματα τους: τα οσφρητικά κέντρα του εγκεφάλου, ενεργοποιούν μια περιοχή, το μεταιχμιακό σύστημα, που σχετίζεται με την δημιουργία αισθημάτων. Έτσι, εξηγείται πως ένα άρωμα μπορεί ξαφνικά να μας γυρίσει στην παιδική ηλικία, αλλά και γιατί η όσφρηση είναι βασική στην σεξουαλική λειτουργία. Επίσης, εκείνο που οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον με βεβαιότητα, είναι το ρόλο που διαδραματίζουν δυο νευρομεταβιβαστικές ουσίες, η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη στη ψυχική μας διάθεση.

• Η ντοπαμίνη, φαίνεται να συνδέεται άμεσα με το αίσθημα της ευφορίας και με την παρορμητικότητα χωρίς να έχει διευκρινιστεί αν το τελικό αποτέλεσμα της ευφορίας οφείλεται στην καθεαυτή ντοπαμίνη, ή στους υποδοχείς του εγκεφάλου που επεξεργάζονται την ουσία.

• Η σεροτονίνη, η άλλη ουσία κλειδί στο ανεξερεύνητο κόσμο του εγκεφάλου, θεωρείται ο νευρομεταβιβαστής που συνδέεται άμεσα με την ικανότητα του ατόμου να ηρεμεί και να νοιώθει ψυχική ευφορία. Παραδόξως, όμως, συνδέεται άμεσα και με την επιθετικότητα του ατόμου και τη λίμπιντό του. Στο επιστημονικό πεδίο της νευροχημείας, η σεροτονίνη παίζει καθοριστικό ρόλο στις νευρολογικές διαταραχές της μανιοκατάθλιψης και της μελαγχολίας. Άλλωστε αυτός είναι και ο λόγος που όλες οι θεραπείες για την αντιμετώπιση της κακοκεφιάς και της κατάθλιψης είναι με φάρμακα που. κυρίως διεγείρουν την παραγωγή, και ρυθμίζουν τη δράση της σεροτονίνης.

Το σημείο «Ε» και η δράση του

Οι επιστήμονες έχουν πλέον και σαφείς ενδείξεις για το πώς προκύπτουν κάποιες ιδέες που γεννιούνται ξαφνικά στο μυαλό μας, χωρίς να έχει προηγηθεί φυσιολογική διαδικασία σκέψης. Οφείλονται στο περίφημο σημείο «Ε» του εγκεφάλου. Έτσι, ονόμασαν -από το γνωστό «Εύρηκα» του Αρχιμήδη- τον πρόσθιο άνω κροταφικό έλικα, το σημείο, δηλαδή, που συλλαμβάνει όλες τις ευρηματικές μας εμπνεύσεις. Σύμφωνα μάλιστα με τον επικεφαλής της ομάδας Μαρκ-Γιουνγκ, από το πανεπιστήμιο Νορθογουέστερν του Σικάγου, ο οποίος πραγματοποίησε πολλά πειράματα σε εθελοντές ώστε να εξακριβωθεί η έντονη δραστηριότητα του συγκεκριμένου σημείου. Σύμφωνα, επίσης, με μελέτη που δημοσίευσαν προ μηνών στο επιστημονικό περιοδικό «Science», επιστήμονες από το Ερευνητικό Ίδρυμα Rotman στο Τορόντο του Καναδά, ένας από τους ρόλους του πρόσθιου άνω κροταφικού έλικα είναι να αποθηκεύει και αποσπάσματα από τα τραγούδια που έχουμε ακούσει κατά το παρελθόν και τα οποία μακροπρόθεσμα επηρεάζουν τις μουσικές προτιμήσεις μας. Αν, λ.χ., ένας άνθρωπος ακούει κάποια εποχή πολλή τζαζ, έχει περισσότερες πιθανότητες να δηλώσει πως του αρέσει ένα νέο κομμάτι της τζαζ απ’ όσες ένας άνθρωπος ο οποίος ουδέποτε κατά το παρελθόν έχει ακούσει αυτό το είδος μουσικής.

Ο μηχανισμός της μνήμης

Επιστημονικές έρευνες -σχετικές με τον εγκέφαλο- έχουν ήδη καταλήξει στο συμπέρασμα ότι διαθέτουμε πολλά συστήματα απομνημόνευσης που βρίσκονται διασκορπισμένα στον εγκέφαλο και συνδέονται μεταξύ τους. Κοντολογής, εξηγεί ο Raymonde Cluydts, διευθυντής προγράμματος ερευνών στο Εργαστήριο Νευροψυχολογίας του πανεπιστημίου των Βρυξελών, υπάρχουν -όχι μόνον μία-αλλά δυο κύριες μορφές μνήμης: η βραχυπρόθεσμη και η μακροπρόθεσμη.

* Η βραχυπρόθεσμη μνήμη είναι ένα σύστημα πρόσκαιρης αποθήκευσης (θυμόμαστε ένα όνομα, κάτι που πρέπει να κάνουμε, απαντάμε σε κάποιον που μας ρώτησε κάτι…), που χρησιμεύει στις καθημερινές δραστηριότητες και αρκείται στην κινητοποίηση των πληροφοριών που δέχεται κατά τη διάρκεια του αμέσως επόμενου λεπτού. Καταγράφουμε, δηλαδή, με αυτή κάθε πληροφορία χωρίς, όμως, να τη συγκρατούμε πραγματικά. Έτσι, οι πληροφορίες όταν δεν μας είναι πλέον απαραίτητες, σβήνονται και αντικαθίστανται από άλλες. Γι’ αυτό και ξεχνάμε τουλάχιστον το 90% των δεδομένων που δεχόμαστε μέσα στη μέρα, κάτι που δεν θεωρείται ανησυχητικό, αλλά σημάδι καλής πνευματικής υγείας.

* Η μακροπρόθεσμη μνήμη είναι πιο πολύπλοκη, γιατί είναι εξοπλισμένη με πολλαπλές «εισόδους» και περιέχει ένα αναρίθμητο σύνολο πληροφοριών και συναισθηματικών αναμνήσεων που συγκεντρώνονται και χαράσσονται μέσα μας από την παιδική ηλικία, διαμορφώνοντας έτσι τη νοημοσύνη και την προσωπικότητά μας. Θα μπορούσαμε να τη δούμε και σαν μνήμη σε «συρτάρια», όπου το πρώτο είναι γεμάτο με όλους τους αυτοματισμούς και τις φυσικές ικανότητες που μερικές φορές απαιτούν επίμονη εκμάθηση, η οποία, όμως, όταν επιτευχθεί, η γνώση είναι οριστική (π.χ. εκμάθηση ποδηλάτου, που μπορεί μεν να δυσκολευτείτε να το μάθετε, αλλά δεν θα το ξεχάσετε ποτέ). Ένα άλλο, για παράδειγμα «συρτάρι» μακροπρόθεσμης μνήμης είναι η αισθητηριακή κρίση. Αφορά, κυρίως, τις πληροφορίες που δεχόμαστε και επεξεργαζόμαστε μέσω των αισθήσεών μας.

Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι οι αναμνήσεις δεν συσσωρεύονται όπως- όπως, αλλά κυκλοφορούν, όπως στο Internet, αλληλοσυνδέονται και σχηματίζουν δίκτυα.

ΤΙ ΩΦΕΛΕΙ ΚΑΙ ΤΙ ΒΛΑΠΤΕΙ TON EΓΚΕΦΑΛΟ

-Τον ωφελεί

* Η μόρφωση: Ένας εγκέφαλος ο οποίος έχει εκγυμναστεί μέσω μίας καλής μόρφωσης, έχει θαυμάσια αποτελέσματα ως έκφραση στα περιφερειακά όργανα. Ένας απληροφόρητος και ανοργάνωτος, έχει λιγότερες πιθανότητες να το κάνει.

* Η εξισορροπημένη διατροφή: Ο εγκέφαλος απαιτεί πολλή ενέργεια και χρειάζεται κυρίως σάκχαρα βραδείας καύσης. Για να του τα παρέχουμε, πρέπει να τα προσλαμβάνουμε -τουλάχιστον τρεις φορές την εβδομάδα- από ζυμαρικά, ρύζι ή όσπρια. Άλλα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά είναι: ο φωσφόρος, το ασβέστιο, οι βιταμίνες C, B1, D, E και το μαγνήσιο, γιατί όλα αυτά παρεμβαίνουν στη συγκέντρωση, τη διαδικασία της απομνημόνευσης και τη μετάδοση των πληροφοριών. Γι αυτό πρέπει, επίσης, να τρώμε τακτικά κρέας, ψάρι και γαλακτοκομικά προϊόντα. Και ακόμα, ορισμένα φυτικά έλαια όπως ελαιόλαδο σογέλαιο, ηλιέλαιο, καλαμποκέλαιο και ιχθυέλαια.

* Η σωματική δραστηριότητα: Καθώς ο εγκέφαλος έχει ανάγκη από οξυγόνο, ο καλύτερος τρόπος για να το πάρει, είναι η άσκηση, που μας βοηθά να αναπνέουμε γρηγορότερα και κυρίως βαθύτερα. Η σωματική δραστηριότητα είναι, επίσης, απαραίτητη και για την ευεργετική της δράση στο άγχος και τη γήρανση.

-Τον βλάπτει

* Το στρες: Η ένταση μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική έκκριση ουσιών από τον εγκέφαλο, σε διάφορα περιφερικά όργανα, από τα οποία προκύπτουν τα λεγόμενα «ψυχοσωματικά» νοσήματα.

* Η κούραση: σωματική ή ψυχική (δηλαδή το άγχος και οι έννοιες)- εμποδίζει σημαντικά τη συγκέντρωση και συνεπώς την αποτελεσματική απομνημόνευση. Το υπερβολικό άγχος, μάλιστα, παρεμποδίζει τη λήψη πρωτοβουλιών, την οριοθέτηση κινήτρων και παράλληλα επηρεάζει την ικανότητα καταγραφής των γεγονότων.

* Η έλλειψη ύπνου: Ακόμα κι αν δεν προκαλεί κόπωση στη διάρκεια της μέρας, μπορεί κι αυτή να επιβαρύνει τη μνήμη μας. Γιατί; Διότι στη διάρκεια της φάσης Rem (των ονείρων), ο εγκέφαλος ξεδιαλύνει τις πληροφορίες που παίρνουμε μέσα στη μέρα και εγγράφει τις μνήμες. Έτσι, ο ύπνος μας πρέπει να είναι αρκετός, ώστε και η φάση Rem να διαρκεί τόσο, ώστε να μας εξασφαλίζονται οι ικανότητες απομνημόνευσης.

* Το κάπνισμα: Παρόλο που λέγεται ότι η νικοτίνη σε μικρές δόσεις μπορεί να διεγείρει πνευματικά, αντίθετα σε μεγάλες δόσεις μπορεί να μεταβάλει τις ικανότητες απομνημόνευσης, διότι σε τέτοιες περιπτώσεις, περιορίζεται η διάμετρος των αιμοφόρων αγγείων και κατά συνέπεια και η οξυγόνωση του εγκεφάλου. Έχετε, επίσης, υπόψιν ότι η περίοδος που προσπαθεί κάποιος να κόψει το κάπνισμα, γίνεται πολύ δυσκολότερη για τη μνήμη, αν συνοδεύεται και από έντονο στρες ή από μια καταθλιπτική κατάσταση, με αποτέλεσμα να μειώνεται η πνευματική απόδοση.

– Τα οινοπνευματώδη: Η τακτική κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών μεταβάλλει-όχι μόνον τη βραχυπρόθεσμη- αλλά και τη μνήμη εκείνη που πρέπει να μείνει χαραγμένη μακροπρόθεσμα. Πώς; «Σκοτεινιάζοντας» τον εγκέφαλο και εμποδίζοντας τη λειτουργία των νευρομεταβιβαστών. Μήπως, άλλωστε, δεν λέμε ότι πίνουμε για να… ξεχάσουμε;

– Η καφεΐνη: Παίζει κι αυτή σε διπλό… ταμπλό, αφού σε μικρές δόσεις διεγείρει, ξυπνάει, ενώ σε υπερβολική ποσότητα μας κάνει περισσότερο ευάλωτους στο στρες και το άγχος. Το αποτέλεσμα; Η πιθανότητα να περιοριστεί η ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε τις πληροφορίες που παίρνουμε.

– Τα φάρμακα: Τα πολλά φάρμακα έχουν, συνήθως, ολέθρια δράση στη μνήμη. Κυρίως οι βενζοδιαζεπίνες, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως ηρεμιστικά ή υπνωτικά λόγω της κατευναστικής τους δράσης. Όμως, και άλλα αναλγητικά, αντιϋπερτασικά, αντιαλλεργικά, αντισπασμωδικά ή αντιπαρκινσονικά φάρμακα -ανάλογα με την ευαισθησία του καθενός- μπορούν να διαταράξουν την εγρήγορση και συνεπώς την ικανότητα συγκράτησης της μνήμης. Οι ηλικιωμένοι που παίρνουν συχνά πολλά φάρμακα, είναι αυτοί των οποίων η μνήμη επιβαρύνεται ιδιαίτερα από την πολυφαρμακία.

– Τα καρδιαγγειακά νοσήματα, επειδή μπορούν να μειώσουν την παροχή αίματος προς τον εγκέφαλο και να δημιουργήσουν έτσι προβλήματα και στη μνήμη. Επίσης, και επειδή πολλά απ’ αυτά τα νοσήματα επιφυλάσσουν κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου, με κίνδυνο να προκαλέσουν απώλειες μνήμης, ανάλογα με τη ζώνη του εγκεφάλου που θα προσβληθεί.

Να θυμάστε

Ό,τι σκεπτόμαστε, ό,τι κάνουμε και ό,τι αποφεύγουμε να κάνουμε καθορίζεται από τον εγκέφαλό μας ο οποίος διαμορφώνει το δυναμικό μας, τις επιθυμίες μας και τον χαρακτήρα μας.

Η πιο συχνή ασθένεια του εγκεφάλου είναι η νόσος Αλτσχάιμερ. Αρχικά εμφανίζεται με διαταραχές της μνήμης και ήπιες διαταραχές της προσωπικότητας. Στη συνέχεια, προσβάλλει τις ανώτερες εγκεφαλικές λειτουργίες, όπως είναι η σκέψη και τελικά, την ικανότητα οργάνωσής της. Γενικά, έχει αποδειχθεί ότι τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο του Αλτσχάιμερ, έχουν ελαττωμένα επίπεδα ακετυλοχολίνης, ενός νευροδιαβιβαστή (χημική ουσία που είναι υπεύθυνη για τη μεταβίβαση μηνυμάτων από ένα κύτταρο στο άλλο), η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στη μνημονική διαδικασία. Γι αυτό το λόγο, έχουν παρασκευαστεί συγκεκριμένα φάρμακα που μπορούν ν’ αναστείλουν το ένζυμο που αποδομεί την ακετυλοχολίνη.

INFO

* Το 2001, ο ερευνητής της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ Jill Goldstein και οι συνεργάτες του πήραν… μεζούρα και μέτρησαν τον εγκέφαλο 45 υγιών ανδρών και γυναικών. Τότε ήταν που διαπίστωσαν πως ο εγκέφαλος λειτουργεί ανάλογα με το… φύλο του.

* Ειδικότερα βρήκαν πως μέρη του μετωπιαίου λοβού- σημείο του εγκεφάλου που «στεγάζει» λειτουργίες οι οποίες αφορούν την επίλυση προβλημάτων και τη λήψη αποφάσεων- είναι μεγαλύτερα στον γυναικείο εγκέφαλο. Παρόμοια ήταν και τα ευρήματα για τον μεταιχμιακό φλοιό που μεταξύ άλλων ελέγχει τα συναισθήματα.

Τι είναι όμως αυτό που κάνει τους άνδρες «κυνηγούς» και τις γυναίκες πιο συναισθηματικές; Σύμφωνα με τη δρα Louann Βrizendine, η αμυγδαλή, όπου και εντοπίζεται το σύστημα συναγερμού και ενεργοποιείται όταν εμφανίζεται ένας κίνδυνος, είναι μεγαλύτερη στον ανδρικό εγκέφαλο.

Αντίθετα οι νευρώνες- καθρέφτες, που παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατανόηση των συναισθημάτων αλλά και των κινήτρων των άλλων, είναι πιο ανεπτυγμένοι στις γυναίκες. Γι’ αυτό και διακρίνονται για την ικανότητά τους να «διαβάζουν» την ψυχολογία τρίτων μέσω της έκφρασης του προσώπου και του τόνου της φωνής.

Ερευνητές του Αlbert Εinstein College της Νέας Υόρκης επέλεξαν ερωτευμένους άνδρες και γυναίκες και τους ζήτησαν να κοιτάξουν τη φωτογραφία του αγαπημένου τους. Όση ώρα εκείνοι άφηναν τα συναισθήματά τους ελεύθερα, οι ειδικοί «φωτογράφιζαν» τον εγκέφαλό τους με τη βοήθεια μαγνητικών τομογράφων.

Πού κατέληξαν; Στους άνδρες εντοπίστηκε ελαφρώς υψηλότερη δραστηριότητα στην περιοχή του εγκεφάλου, που ενεργοποιείται μέσω της οπτικής επαφής. Το εύρημα αυτό «κλείδωσε» την πεποίθηση πως οι άνδρες δεν «χορταίνουν» να κοιτάνε το γυναικείο σώμα και πως έλκονται από αυτό, ακόμη κι αν δεν γνωρίζουν καθόλου το αντικείμενο του πόθου τους.

Αντίθετα, ο θηλυκός εγκέφαλος είναι πιο πολύπλοκος όταν ο έρωτας του χτυπήσει την πόρτα. Έτσι, από ό,τι φαίνεται η εικόνα του συντρόφου μπορεί να είναι εξίσου ερεθιστική, παρ’ όλ’ αυτά παρουσιάζεται έντονη δραστηριότητα σε εκείνο το σημείο του εγκεφάλου που έχει να κάνει με τις αναμνήσεις».

Πηγή: https://www.fractalart.gr