ΟΙ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΣΕ ΚΡΙΣΗ...

Από την Ευγενία Δουβαρά*

Στις μέρες μας, όλοι, άλλοι περισσότερο άλλοι λιγότερο, βιώνουμε τις επιπτώσεις της κρίσης στη ζωή μας. Κρίση όχι μόνο οικονομική, αλλά κυρίως κρίση αξιών και ιδανικών, κρίση κοινωνική. Κι ενώ «τσιτώνουμε το δέρμα της ύπαρξής μας για να γίνει πιο όμορφη εξωτερικά, μπας και αισθανθεί καλύτερα εσωτερικά», όπως γράφει ο ψυχίατρος Ιάκωβος Μαρτίδης, έρχεται η κρίση να μας ταρακουνίσει.
Όλα γύρω αλλάζουν, καταρρέουν. Κι εμείς πού είμαστε; Άλλοι βουλιάζουμε, άλλοι αγανακτούμε και άλλοι…δημιουργούμε! Μπορούμε να βλέπουμε στην κρίση την πλήρη διάλυση, το τέλος, αλλά μας συμφέρει; Υπάρχει άλλη οπτική; Μια κινέζικη ρήση λέει «κρίση ίσον κίνδυνος και ευκαιρία». Άρα, πρόκειται για ρίσκο και ταυτόχρονα για δυνατότητα να προσεγγίσουμε την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης, να κοιτάξουμε προσεκτικά μέσα μας, να δούμε τι θέλουμε, πού πάμε. Καιρός να κατεβάσουμε τις μάσκες, να κοιτάξουμε το περιεχόμενο και να αφήσουμε το περιτύλιγμα! Ευκαιρία να αναζητήσουμε τις παλιές αξίες μας, να τις ορίσουμε από την αρχή και να τις βάλουμε ξανά στη ζωή μας.

Και πώς συνδέονται όλα αυτά με τις σχέσεις; Οι σχέσεις είναι ζωντανοί οργανισμοί. Περνούν από συνεχή κρίση και κριτική! Μέσα σε αυτές οι άνθρωποι καλούνται να επικοινωνήσουν και να κάνουν διαπραγματεύσεις για να θέσουν νέους όρους συνεργασίας και συνύπαρξης. Η οικονομική δυσχέρεια από μόνη της δεν είναι αιτία χωρισμού, αλλά αφορμή να μπουν στο τραπέζι κι άλλες μεταβλητές. Λειτουργεί σαν καταλύτης, ο οποίος επιταχύνει τη διαδικασία της κοινωνικής κρίσης, όπως μια χημική ουσία με την παρουσία της διευκολύνει μια χημική αντίδραση. Μέσα σε αυτό το κλίμα των ραγδαίων εξελίξεων, κάποιες σχέσεις δε θα αντέξουν τους κλυδωνισμούς και θα τερματιστούν, γιατί στηρίχτηκαν σε σαθρά θεμέλια, σε αμοιβαία συμφέροντα που τώρα θίγονται, ενώ άλλες θα δυναμώσουν και θα γίνουν πιο σταθερές και συμπαγείς. Αντίστοιχα με αυτό που λέει ο Ροσφουκώ για το χωρισμό, θα λέγαμε ότι η κρίση ελαττώνει τα μέτρια πάθη και δυναμώνει τα μεγάλα, όπως ο άνεμος σβήνει τα κεριά, αλλά φουντώνει τις φωτιές.

Τη διεργασία του τερματισμού μιας συντροφικής σχέσης περιγράφει πολύ παραστατικά ο Victor Hugo. «Είστε κοντά στο χωρισμό όταν το τραπέζι είναι εξίσου θλιβερό με το κρεβάτι». Φανταστείτε δυο συντρόφους να κάθονται γύρω από το τραπέζι. Το σημείο αυτό συμβολίζει το μοίρασμα, τη συζήτηση, τη διαπραγμάτευση, τη λήψη σημαντικών αποφάσεων. Συνδέεται, όμως και με την απόλαυση και τη χαρά της συνάντησης. Αυτό που διαφοροποιεί ουσιωδώς ένα λειτουργικό ζευγάρι από ένα μη λειτουργικό είναι ο τρόπος που επικοινωνούνται σημαντικά θέματα, μεταξύ των οποίων και το οικονομικό. Η αλληλοϋποστήριξη των δυο μερών είναι κρίσιμο στοιχείο για το παρόν και το μέλλον της σχέσης! Όταν οι σύντροφοι αναλώνονται στην απόδοση φταιξίματος ο ένας στον άλλο και όχι στο μοίρασμα των προβλημάτων και την ανάληψη προσωπικής ευθύνης με στόχο την κοινή ευημερία, τότε απειλείται η συνοχή του ζευγαριού και κινδυνεύουν να βουλιάξουν μέσα στις δυσκολίες. Οπότε, στο αίσθημα της εξωγενούς πίεσης έρχεται να προστεθεί και το αίσθημα μοναξιάς και ματαίωσης κάθε συντρόφου χωριστά. Κι ακόμα, αν το κρεβάτι αντί για χώρος ερωτικής συνεύρεσης των συντρόφων και συναισθηματικής επικοινωνίας, αποτελεί συνέχεια μιας μίζερης πραγματικότητας αποστειρωμένης από όνειρα, ελπίδα, φαντασία, τότε η σχέση κινδυνεύει πραγματικά.

Τελευταία ακούγεται συχνά ότι λόγω της οικονομικής δυσχέρειας τα ζευγάρια που επιθυμούν να προχωρήσουν σε επόμενο στάδιο δέσμευσης είναι πιθανό να αναβάλλουν τα σχέδιά τους, π.χ. συμβίωση, αρραβώνα, γάμο. Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς αν η κρίση καθαυτή είναι αρκετή ώστε να ανακόψει σχέδια μιας ζωής. Λίγα χρόνια πριν, η οικονομική ευμάρεια επέτρεπε τους συντρόφους να ζουν χωριστά, απολαμβάνοντας ο καθένας τα οφέλη της οικονομικής του ανεξαρτησίας και αποφεύγοντας συμβιβασμούς και διαπραγματεύσεις σχετικά με τη διαχείριση οικονομικών θεμάτων. Πολλοί ασχολούνταν με το κυνήγι της καριέρας αφήνοντας για αργότερα τη δημιουργία οικογένειας.

Σήμερα, από την άλλη, υπάρχουν αρκετοί λόγοι που ενισχύουν το μοίρασμα σε όλους τους τομείς, μεταξύ των οποίων και ο οικονομικός, καθώς προβάλλει ως συμφέρουσα λύση η συμβίωση του ζευγαριού. Συνεπώς, φαίνεται ότι η κρίση ευνοεί τα ανοίγματα των ανθρώπων που είναι σε συντροφικές σχέσεις μέσα στις οποίες νιώθουν ικανοποιημένοι και επιθυμούν να τις εξελίξουν. Σχέσεις που επιτρέπουν στους συντρόφους να γείρουν ο ένας στον ώμο του άλλου και να αναζητήσουν ζεστασιά μέσα σε αυτό που από κοινού φτιάχνουν. Μέσα στο ασφαλές κλίμα που καλλιεργούν, μπορούν να ψάξουν για εναλλακτικές οδούς ώστε να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους και να ιεραρχήσουν διαφορετικά τις ανάγκες τους, πράγμα που συνιστά μια σημαντική δοκιμασία για τα βήματα που θα ακολουθήσουν. Αν το οικοδόμημα που χτίζουν δεν είναι στέρεο, η κρίση θα φέρει στην επιφάνεια δυσλειτουργικούς τρόπους συνδιαλλαγής, οπότε η σχέση θα οδηγηθεί σε αδιέξοδο, οι σύντροφοι σε απόσταση και τελικά σε χωρισμό.

Ο χωρισμός είναι ένα είδος απώλειας, γι’ αυτό και εμπεριέχει το στοιχείο του πένθους. Ειδικά σε περιπτώσεις μακροχρόνιων δεσμών, το άτομο βλέπει όλο τον κόσμο του να αναποδογυρίζει, να διαλύεται. Όλα διαταράσσονται, η ρουτίνα του, οι ευθύνες του, οι σχέσεις με τους φίλους του και πάνω απ’ όλα η ταυτότητά του. Νιώθει ξαφνικά μετέωρο, στο χάος και αναρωτιέται πώς θα ζήσει χωρίς το σύντροφό του, αν θα βρει κάποιον άλλο, αν θα μείνει μόνο για την υπόλοιπη ζωή του.

Αλήθεια, γιατί οι χωρισμοί πονούν τόσο πολύ, ακόμα κι όταν μια σχέση δεν είναι ικανοποιητική και δεν κάνει ευτυχισμένους τους δύο συντρόφους; Επειδή κάθε χωρισμός σημαίνει απώλεια όχι μόνο της σχέσης, αλλά και των κοινών εμπειριών, ονείρων και δεσμεύσεων των συντρόφων. Ξεκινά κανείς με πολύ ενθουσιασμό και αισιοδοξία μια σχέση, οπότε όταν αυτή αποτύχει, βιώνει απογοήτευση, ματαίωση και θλίψη. Αισθάνεται θυμό, κούραση, αμφιθυμία και αγωνία για το μέλλον. Τρομάζει στην ιδέα ότι θα νιώθει έτσι για πάντα και πιστεύει ότι δε θα το ξεπεράσει ποτέ. Για ένα διάστημα είναι πιθανό να «υπολειτουργεί», π.χ. να είναι λιγότερο παραγωγικό στη δουλειά ή να προσέχει λιγότερο τους άλλους και να επικεντρωθεί στον εαυτό του. Ο χωρισμός συνήθως συνοδεύεται από το κλείσιμο στον εαυτό και την απομόνωση. Σταδιακά, αρχίζει το άνοιγμα προς τον έξω κόσμο, το οποίο επιτρέπει στο άτομο να δημιουργήσει ξανά σχέσεις εμπιστοσύνης, να επιστρέψει στην ασφάλεια των ήδη υπαρχόντων σχέσεων και να στηριχτεί σε αυτές για να ανακουφιστεί από τον πόνο των πληγών του και να πατήσει στα πόδια του. Σε αυτή τη διαδικασία, πολλές φορές, το άτομο προς έκπληξή του ανακαλύπτει ότι δεν είναι μόνο του και ότι οι εμπειρίες των γύρω του μοιάζουν με τη δική του.

Η διεργασία του πένθους μιας σχέσης περιλαμβάνει ορισμένα στάδια παρόμοια με αυτά της απώλειας ενός ανθρώπου. Βέβαια, κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και δεν είναι σαφές και απόλυτα ορισμένο το χρονικό διάστημα που παραμένει σε κάθε στάδιο, ούτε είναι πάντα ευδιάκριτα τα όρια μεταξύ αυτών των σταδίων, π.χ. μπορεί να γυρίσει σε προηγούμενο στάδιο ή μπορεί να βιώνει συναισθήματα που παραπέμπουν σε δυο διαφορετικά στάδια. Σε γενικές γραμμές, τα στάδια από τα οποία διέρχεται το άτομο μέχρι να φτάσει στο σημείο να ξεπεράσει ένα χωρισμό είναι αυτά που έχει περιγράψει η Elizabeth Kubler-Ross για την αποδοχή του θανάτου:

Στάδιο της άρνησης: Αρχικά, το άτομο δεν μπορεί να πιστέψει αυτό που του συμβαίνει «Μια χαρά είμαι, αποκλείεται να μου συμβαίνει αυτό!». Πρόκειται για μια προσωρινή άμυνα του ατόμου, το οποίο αρνείται να αποδεχτεί την πραγματικότητα της κατάστασης.

Στάδιο του θυμού: Στη συνέχεια, το άτομο τα βάζει με τον εαυτό του, με τον άλλο και με οποιονδήποτε θεωρεί υπεύθυνο για την κατάστασή του, ειδικά με τα πιο κοντινά σε αυτό πρόσωπα. «Γιατί σε μένα; Δεν είναι δίκαιο!», «Γιατί δεν το κατάλαβα νωρίτερα; Ήταν λάθος μου να φερθώ έτσι!» ή «Γιατί μου το έκανε αυτό; Πόσο χάλια μου φέρθηκε; Γιατί δεν προσπαθεί; Γιατί δε μας δίνει μια ευκαιρία;». Σε αυτή τη φάση το άτομο δεν μπορεί να ακούσει με κατανόηση, καθώς διακατέχεται από συναισθήματα οργής. Συνεπώς, οι προσπάθειες συγγενών και φίλων να το πλησιάσουν συνήθως αποβαίνουν άκαρπες.

Στάδιο της διαπραγμάτευσης: Ακολουθούν οι σκέψεις που αφορούν στο τι θα μπορούσε να κάνει το άτομο για να αναβάλλει ή να αποφύγει το χωρισμό. «Αν δεν είχε φερθεί έτσι, τότε θα ένιωθα κι εγώ καλύτερα και τώρα θα ήμασταν μαζί!» ή «Αν δεν είχα συμπεριφερθεί με τέτοιο τρόπο, θα ήταν κοντά μου!». Σε αυτή τη φάση κάνουν την εμφάνισή τους οι τύψεις και οι ενοχές για ό,τι έχει κάνει ή δεν έκανε και μια τάση να μετανιώνει για κάποια από αυτά. Είναι πιθανό να προτείνει στον/ στην πρώην σύντροφό του να παραμείνουν φίλοι, στην προσπάθειά του να βρει μια προσωρινή λύση.

Στάδιο της κατάθλιψης: Σε αυτό το σημείο έρχεται η συνειδητοποίηση της απώλειας και η βίωση της θλίψης για αυτό που χάνει και δε θα ζήσει ξανά. «Δε θα βρω άλλον να με κάνει τόσο ευτυχισμένο/η, να περνάω τόσο όμορφα! Δεν έχω κάτι καλό να περιμένω!». Η ένταση των συναισθημάτων που βιώνει είναι μεγάλη, γι’ αυτό και είναι σημαντικό να επιτρέψει στον εαυτό του να τα εκφράσει, να σπάσει. Αυτό το στάδιο είναι κρίσιμο για τη μετέπειτα εξέλιξή του. Ταυτόχρονα, είναι η καλύτερη περίοδος για να δει τι έχει ανάγκη, να φροντίσει τον εαυτό του, να τον περιβάλλει με κατανόηση, αγάπη, χωρίς να περιμένει μόνο από τους άλλους να καταλάβουν και να τον φροντίσουν.

Στάδιο της αποδοχής: Το άτομο οδηγείται με σταθερά βήματα στην αποδοχή της παρούσας κατάστασης όταν έχει πια ξεπεράσει τα συναισθήματα οργής και λύπης. «Η κατάσταση είναι έτσι, δεν αλλάζει» ή «Τα πράγματα δε θα μπορούσαν να γίνουν διαφορετικά».

Η συνειδητοποίηση και αποδοχή ενός χωρισμού εισάγει το άτομο σε μια νέα περίοδο. Όπως γράφει ο συγγραφέας Θεόδωρος Καλλιφατίδης, «η σημασία του αποχωρισμού δεν είναι να γυρίσεις τη σελίδα του βιβλίου της ζωής, αλλά να την ξαναδιαβάσεις». Αυτό σημαίνει ότι το άτομο χρειάζεται να επεξεργαστεί το πλήθος των συναισθημάτων και σκέψεών του, να δει πού βρίσκεται η προσωπική του ευθύνη για όσα έζησε, προκειμένου να αποφύγει την αναπαραγωγή ίδιων προτύπων συνδιαλλαγής στον επόμενο δεσμό του και να οδηγήσει τη ζωή του σε μονοπάτια που θα του προσφέρουν ευτυχία και ολοκλήρωση.

“H γυναίκα και ο άντρας της νέας εποχής είναι σύντροφοι σε ένα ταξίδι πνευματικής ανάπτυξης.

Θέλουν να κάνουν το ταξίδι.

Η αγάπη και η εμπιστοσύνη τους τους κρατούν μαζί.

Η διαίσθησή τους τους οδηγεί.

Συμβουλεύουν ο ένας τον άλλο.

Είναι φίλοι.

Γελάνε πολύ.

Είναι ίσοι.

Αυτό συνιστά μια πνευματική συντροφικότητα: μια συντροφικότητα μεταξύ ίσων για τους σκοπούς της πνευματικής ανάπτυξης». Gary Zukav

*Ψυχολόγο, MSc Ψυχοπαθολογία παιδιού και εφήβου, Ειδίκευση στη Συστημική -Οικογενειακή θεραπεία

Πηγή: http://psychografimata.com