ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ, ΠΑΙΔΙΚΟ ΠΑΡΑΜΥΘΙ Ή ΠΑΡΑΜΥΘΙ;

Της Μαρίας Παπανικολάου

Είναι πολύ συνηθισμένο να αποκαλούμε όλα τα παιδικά βιβλία συλλήβδην με τον όρο παραμύθια. Είναι σωστό ή λάθος; Η αλήθεια είναι ότι ο όρος παραμύθι έχει γίνει τα τελευταία χρόνια κάτι σαν ένα μεγάλο τσουβάλι που ο καθένας μπορεί να πετάξει μέσα του ό,τι να ναι, οτιδήποτε τέλος πάντων μοιάζει ή είναι παιδικό.

Το παραμύθι με τη στενή του έννοια είναι ένα λογοτεχνικό είδος της λαϊκής προφορικής παράδοσης χωρίς συγγραφέα, όνομα, εποχή που υπάρχει εδώ και χιλιάδες χρόνια (και πολύ παραπάνω εδώ που τα λέμε) και αλλάζει όσες φορές ειπωθεί, ανάλογα με το που θα ειπωθεί και ποιος είναι εκείνος που θα το πει. Πέραν τούτου το παραμύθι είναι ένα είδος προφορικής λογοτεχνίας που το υπογράφουν γενιές και γενιές, δεν έχει τόπο (πατρίδα) και γενικά ανήκει σε όλους, όπως ακριβώς και τούτη η γη που πατούμε.

Τα παραμύθια γεννήθηκαν από την ανάγκη του πρωτόγονου ακόμα ανθρώπου να μετριάσει τους φόβους του και να μοιραστεί βιωμένη εμπειρία και γνώση με τις επόμενες γενιές μέσα από ένα λόγο συμπυκνωμένο και αυστηρά συμβολικό. Αλλά και να επικοινωνήσει, να διασκεδάσει, να ανταλλάξει ιδέες και να προειδοποιήσει για τα μεγάλα βάσανα και τις μεγάλες χαρές της ζωής.

Στην αρχή τα παραμύθια λέγονταν από τους «μάγους» ή από τους ιερείς των φυλών και αργότερα από αυτούς που ήξεραν να χειρίζονται το λόγο και κατείχαν την τέχνη του.

Δεν είναι τυχαίο που κάποια στιγμή το παραμύθι ξεστράτισε και έγινε παραβολή, ιστορία, κανόνας και «γέμισε» με εικόνες τις θρησκείες όλου του κόσμου. Όλες μα όλες οι θρησκείες σε ολόκληρο τον κόσμο, έχουν μια ιστορία να πουν σαν παραμύθι και να γνωρίσουν με αυτόν τον τρόπο στο ποίμνιο τους τα έργα και τις ημέρες των αγίων, των μυστών ακόμα και αυτών των ίδιων των θεϊκών πλασμάτων, όπου γης.

Μετά τον 19ο αιώνα όλα άλλαξαν, μετά τούτον τον αιώνα των μηχανών που με τα μεγάλα καπνισμένα φουγάρα τους άλλαξαν την ανθρωπότητα. Γεννήθηκαν οι πόλεις μέσα στις οποίες στοιβάχτηκαν άνθρωποι σαν τα ποντίκια στη φάκα, οι βιομηχανίες άλλαξαν τα ωράρια και τον προσανατολισμό μας, η γη και ο κόπος της έμεινε σε λίγους, όλο και λιγότερους, χτίστηκαν κουτιά – πολυκατοικίες που χωρούσαν πολλούς που δεν πατούσαν στο χώμα αλλά στο ενδιάμεσο κενό των ορόφων… μεγάλες αλλαγές. Οι αγροτικές κοινωνίες που γέννησαν το παραμύθι χάνονταν σιγά σιγά και μαζί τους το παραμύθι έγινε από διαμάντι στις καρδιές των ανθρώπων, άνθρακας στις στοές και τα ορυχεία της νέας εποχής που κατέτρωγε τον πλούτο της γης για να φτιάξει πολύχρωμα πλαστικά παπούτσια.

Το παραμύθι έγινε τότε ένα ανάγνωσμα, δηλαδή γράφτηκε σε χαρτί και έτσι γεμάτο που ήταν από εικόνες ξένες στην νέα αυτή εποχή του εξελιγμένου ανθρώπου των βιομηχανιών, των πολυκατοικιών και του καπνού, έγινε βιβλίο για παιδιά.

Τα πρώτα βιβλία για παιδιά περιείχαν αυτά τα παραμύθια, που άλλοτε ήταν «η γνώση του κόσμου», ενώ τώρα δεν ήσαν παρά απλές ιστοριούλες για τους νεοσσούς της νέας εποχής. Τα σκληρά μέρη των παραμυθιών έφυγαν, οι δράκοι σίγασαν, τα τέρατα χάθηκαν, έμειναν μόνο οι όμορφες πριγκίπισσες και τα ηρωικά παλικάρια.

Η Χιονάτη, η Σταχτοπούτα, τα τρία γουρουνάκια, ο παπουτσωμένος γάτος μπήκαν και στο πανί και έγιναν διάσημοι ήρωες μιας νέας πολύχρωμης αλήθειας. Φόρεσαν άλλα ρούχα, έβαψαν τα μαλλιά τους σε πιο μοντέρνες αποχρώσεις του ξανθού και χάραξαν ανεξίτηλα τις παιδικές ψυχές με τις πιο βαθιές ουλές της υπερκατανάλωσης. Έγιναν ρεκλάμες στα πωληθέντα μιας νέας κουλτούρας που αντί για το ζήσε πουλούσε το «αγόρασε».

Από τότε συνηθίσαμε να λέμε τα παραμύθια παιδικά και από τότε για ένα περίεργο λόγο όλες οι παιδικές ιστορίες σε βιβλίο ονομάστηκαν παραμύθια. Δεν ισχύει το ίδιο για τις χώρες του εξωτερικού πια παρόλο που από κει ξεκίνησε η αλλαγή. Όχι πια. Τώρα σε όλο τον κόσμο τα παραμύθια κρατούν την αρχική τους σημασία, ενώ το «βιβλία για παιδιά» ή «παιδική λογοτεχνία» υπερισχύει εντελώς και κανείς δεν ονομάζει πια ως παραμύθι το παιδικό βιβλίο.

Στην Ελλάδα, θες που δεν ακολουθήσαμε τις μεγάλες αλλαγές, θες που μας ήταν εύκολο το παραμύθι, η λέξη δηλαδή, τα λέμε όλα παραμύθια και ξενοιάζουμε. Για να γυρίσουμε λίγο στην αρχή όμως, το ΠΑΡΑΜΥΘΙ είναι ένα είδος με πολύ συγκεκριμένη δομή και μάλιστα πολύ αυστηρή.

Εν κατακλείδι, ας ορίσουμε το ΠΑΙΔΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ως ένα είδος λογοτεχνίας για παιδιά, ως παιδικό βιβλίο ή ως παιδική λογοτεχνία είναι, αν μη τι άλλο, πιο ακριβές.

Εμείς εδώ στο ΣΠΙΤΙ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ θα σεβαστούμε το παραμύθι, αλλά θα ασχοληθούμε και πάρα πολύ με τη συγγραφή παιδικών ιστοριών, το συγγραφέα, το δημιουργό ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ και τα ίδια τα βιβλία κάνοντας αυτόν τον δίκαιο διαχωρισμό και για το παραμύθι και για τη σύγχρονη λογοτεχνία για παιδιά.

Τώρα για το τι είναι παραμύθι τα λέει υπέροχα η αφηγήτρια και συγγραφέας ΛΙΛΗ ΛΑΜΠΡΕΛΛΗ στην εκπληκτική της ομιλία το TED X LESVOS (Φεβρουάριος 2016).

Απολαύστε τη.

https://www.youtube.com/watch?v=ucv65FoYnI4&t=47s

Πηγή: https://tospititoupaidikouvivliou.blogspot.com