Η ΣΧΟΛΙΚΗ ΜΠΛΕ ΠΟΔΙΑ!

Της Ελένης Σοφού*

Μαθητές και Μαθήτριες των δύο τελευταίων τάξεων του εξαταξίου Γυμνασίου Λουτρακίου, σε κοινή φωτογράφιση, τη σχολική περίοδο 1975-1976 

Η καινούργια σχολική χρονιά ξεκίνησε. Tα σχολεία πλημμύρισαν από τις χαρούμενες φωνές των παιδιών, τιτιβίσματα πουλιών στο πρώτο τους πέταγμα. Κοιτάζοντας τα, χιλιάδες αναμνήσεις ξεδιπλώνουν μπροστά μου, εικόνες παιδικές, εφηβικές. Τότε που ήμουν κι εγώ μαθήτρια! Η λαχτάρα της πρώτης μέρας στο σχολείο! Οι αθώες σκανταλιές! Οι σχολικές φιλίες, που άλλες χάθηκαν με το πέρασμα του χρόνου και άλλες παραμένουν δυνατές μέχρι σήμερα! Η καλοσιδερωμένη μπλε ποδιά!
Η μπλε ποδιά - η καλύτερη και συνάμα η χειρότερη ανάμνηση των κοριτσιών. Ας κάνουμε λοιπόν μαζί μια αναφορά στο παρελθόν, για να θυμηθούμε οι παλαιότεροι και να γνωρίσουν οι νεότεροι τη μαθητική ποδιά που ήσαν υποχρεωμένες να φορούν στην Ελλάδα στα μέσα του προηγούμενου αιώνα κυρίως οι μαθήτριες. 

Η μαθητική στολή είναι ένα ένδυμα που χρησιμοποιείται από τα εκπαιδευτικά ιδρύματα με στόχο την ομοιομορφία των μελών της μαθητικής κοινότητας. Έχει τις ρίζες της στην Αγγλία του 16ου αιώνα, επί βασιλείας του Ερρίκου Η’. Η Αμερική καθώς και πολλές χώρες Αγγλικών κτήσεων, μεταξύ των οποίων η Νέα Ζηλανδία, η Ιρλανδία, η Ινδία και το Πακιστάν υιοθέτησαν τη μαθητική στολή ακολουθώντας το βρετανικό ύφος και στιλ. Σε άλλες χώρες η μαθητική στολή είναι λιγότερο διαδεδομένη. Για παράδειγμα, στη γειτονική Ιταλία οι στολές στα σχολεία είναι σπάνιες καθώς συνδέονται με την εποχή του Μουσολίνι που τα παιδιά ήταν υποχρεωμένα να φορούν στολές εντός και εκτός σχολείου. Στη Βραζιλία και στην Αργεντινή στολές φορούν οι μαθητές των ιδιωτικών σχολείων, ενώ στα δημόσια σχολεία δεν είναι υποχρεωτικές λόγω του χαμηλού εισοδήματος του πληθυσμού. Στην Κούβα όλοι οι μαθητές – αγόρια και κορίτσια - φορούν στολές, με χρώμα που υποδηλώνει τη σχολική βαθμίδα και τάξη. 

Στην Ελλάδα οι μαθητικές στολές άρχισαν να εμφανίζονται τη δεκαετία του 1950. Οι στολές αποτελούντο από ένα μπλε παντελόνι και άσπρο μπλουζάκι με το σύμβολο του σχολείου τυπωμένο ή κεντημένο πάνω του για τα αγόρια, ενώ για τα κορίτσια από φούστα μπλε με λευκό πουκάμισο ή μπλε ποδιά με άσπρο γιακά. Τα αγόρια ήταν επίσης αναγκασμένα να φορούν καπέλα που ονομάζονταν <<κουκουβάγιες>> λόγω του λογότυπου που είχαν επάνω. Η κουκουβάγια ήταν κατά την μυθολογία το σύμβολο της θεάς Αθηνάς, ένδειξη σοφίας. Από το 1965 η μαθητική στολή άρχισε να περιορίζεται, κυρίως στα αγόρια που δεν ήταν υποχρεωμένα να φορούν μαθητικές στολές παρά μόνο στις παρελάσεις των εθνικών μας εορτών, 28η Οκτωβρίου και 25η Μαρτίου. Η σχολική ποδιά παρέμεινε όμως υποχρεωτική για τα κορίτσια. Το χρώμα της δεν ήταν πάντα μπλε. Παλαιότερα ήταν μαύρο, με αποτέλεσμα οι μαθήτριες να θυμίζουν καλόγριες. Αργότερα μπλε σκούρο. Το 1965, ο τότε υπουργός παιδείας Γεώργιος Παπανδρέου, άλλαξε το χρώμα. Έτσι καθιερώθηκε το μπλε <<του γαλάζιου ουρανού>>, με την κονκάρδα στο πέτο όπου αναγραφόταν το σχολείο και η τάξη. Την ποδιά κοσμούσε ένας άσπρος γιακάς. Επίσης τα κορίτσια ήταν υποχρεωμένα να φορούν στα μαλλιά τους άσπρη κορδέλα. Πολλές φορές ο γιακάς και η κορδέλα ήταν πλεγμένα με βελονάκι από τα χέρια της γιαγιάς, ίδιο σχέδιο βέβαια και αυτό έδινε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στο όλο σύνολο. Τυχερές όσες είχαν γιαγιά … Η μπλε ποδιά μαρτυρούσε την ιδιότητα του μαθητή και πρόσθετε μια ομοιομορφία στα μέλη κάθε σχολείου. Από αρχές Σεπτέμβρη, όλα τα μεγάλα Αθηναϊκά καταστήματα, όπως οι Αφοί Λαμπρόπουλοι, το Μινιόν και ο Δραγώνας κοσμούσαν τις βιτρίνες τους με σχολικές ποδιές. Βέβαια οι <<μοντέρνες>> ποδιές του Τσεκλένη ήταν για μαθήτριες που είχαν μεγαλύτερη οικονομική ευχέρεια. Και οι δικές μας ποδιές όμως, οι ποδιές δηλαδή στα καταστήματα της επαρχίας, μια χαρά ήσαν και δεν είχαν να ζηλέψουν τίποτα από τις Αθηναϊκές. 

Στις 6 Φεβρουαρίου 1982, ο τότε υπουργός παιδείας της πρώτης κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, Λευτέρης Βερυβάκης, αποφάσισε την κατάργηση της σχολικής ποδιάς, ως ένδειξη εκδημοκρατισμού και ελευθερίας. Η απόφαση χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας και ιδιαίτερα από τα κορίτσια που ένιωθαν καταπιεσμένα μέσα στη μπλε ποδιά. Οι υπέρμαχοι της κατάργησης πίστευαν πως μέσα από την ομοιομορφία στο ντύσιμο των μαθητών περιορίζεται η δυνατότητα έκφρασης της προσωπικότητάς τους. Ένα από τα βασικά τους επιχειρήματα ήταν ότι οι μαθητές δεν πρέπει να ξεχωρίζουν με το ντύσιμό τους, αλλά με την μόρφωση τους και ότι πρέπει να δίνεται η δυνατότητα της ατομικής επιλογής στην ένδυση ώστε τα σχολεία να σταματήσουν να θυμίζουν στρατόπεδα. Από την άλλη πλευρά οι πιο παραδοσιακοί υποστήριζαν πως οι μαθητές πρέπει να δίνουν λιγότερη σημασία στην εμφάνισή τους και ότι οι μαθητικές στολές δίνουν την αίσθηση ότι οι μαθητές ανήκουν σε ένα σύνολο εξασφαλίζοντας κοινωνική ισότητα, ομοιομορφία και πειθαρχία. 

Εγώ, η <<καταπιεσμένη>> μαθήτρια της δεκαετίας του ΄70, ακούγοντας ως μητέρα για χρόνια την ίδια ερώτηση <<μαμά τι θα φορέσω σήμερα στο σχολείο;>> αναπολώ με νοσταλγία την παρεξηγημένη μπλε ποδιά μου, με το υπέροχο πλεκτό γιακαδάκι από τα χέρια της μητέρας μου. Αν και σήμερα η επαναφορά της σχολικής ποδιάς θα ήταν μάλλον αναχρονιστική, η υιοθέτηση ενός ενδυματολογικού κώδικα τόσο για τους μαθητές όσο και τις μαθήτριες, μία <<στολή >> στην μοντέρνα έκφανσή της θα συνέβαλε στην εξασφάλιση κοινωνικής ισότητας στο σχολικό περιβάλλον. 

*Η συντάκτρια του άρθρου Ελένη Σοφού αποφοίτησε από το Λύκειο Λουτρακίου