Ο αγώνας ηταν τεράστιος, αφού δεν πολέμησαν μόνον Τούρκους, αλλά 70 λαούς υπό την σκέπη του Σουλτάνου
Δρ. Δημήτρης Σταθακόπουλος, ΑρθρογράφοςΔρ. Παντείου Πανεπιστημίου - Οθωμανολόγος
Νέοι Έλληνες γενίτσαροι σε τέμενος, Ζαν-Λεόν Ζερόμ, 1865
COMMONS WIKIMEDIA
Μέρες που έρχονται (Μάρτιος 1821 - Μάρτιος 2024) και με τη σύγχυση των όρων, μερικές σύντομες διευκρινήσεις:
Ποικίλα Τουρκικά φύλα:
Σελτζούκοι , 1071 -1299
Οθωμανοί , 1299 - 1923
Τούρκοι, 1923 - σήμερα.
Περσιάνοι (Πέρσες): γενικός παράλληλος όρος με το Τούρκος/ Οθωμανός.
Tούρκεψε: ανεξαρτήτως εθνοτικής καταγωγής, έγινε μουσουλμάνος
Ρωμιός: χριστιανός ορθόδοξος ανεξαρτήτως καταγωγής
Γραικός / Έλληνας: χριστιανός ορθόδοξος , ελληνικής καταγωγής, παράλληλα με το ρωμιός.
Φράγκος: ο καθολικός ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής
Αρμένιος: αρμενικής καταγωγής και χριστιανικής πίστης ( Γρηγοριανής)
Οβριός: ιουδαικής θρησκείας, ανεξαρτήτως εθνικής καταγωγής .
Ειδικά στη νότια και Κεντρική Ελλάδα , εν αμφιβολία οι πρόγονοί μας είδαν Τουρκομάνους (Τούρκους) μετά το 1460.
Μάλιστα μετά το 1500 σαφώς έχουν να κάνουν με ντόπιους χριστιανούς Σπαχήδες (ιππότες του οθωμανικού στρατού), κάποιους εξισλαμισμένους διοικητές (αυτό έχει συμβεί στη Μ. Ασία ήδη από την εποχή των Σελτζούκων * βλ. Σπ. Βρυώνη : Η Παρακμή του μεσαιωνικού Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και η διαδικασία του εξισλαμισμού: 11ος έως 15ος αιώνας, εκδ. ΜΙΕΤ ) και λίγες φρουρές μουσουλμάνων Βαλκάνιων, Τατάρων της Κριμαίας, ή Γεωργιανών, ή Κούρδων κ.ά που έκαναν τη θητεία τους και αποχωρούσαν, έπαιρναν γη παραμένοντας στις περιοχές.
Η αναλογία χριστιανών - μουσουλμάνων ήταν 10 προς 1 ” χονδρικά ”.
Εξισλαμισμούς (οικειοθελείς ή βίαιους μέσω γενιτσαρισμού και άλλων τρόπων- παρότι θεωρητικά απαγορεύονταν, εφόσον πληρωνόταν ο φόρος jizya ) έχουμε από το 1600, και με μια ανάπαυλα το 1670-1715 , ξαναβλέπουμε αργότερα . Οικειοθελώς εξισλαμίζονταν φτωχές οικογένειες και πληθυσμοί, αλλάζοντας έτσι το κοινωνικό τους status, καθώς και κάποιοι άρχοντες και Τσέλιγκες για να μην χάσουν την περιουσία τους. Ενίοτε εξισλαμίζονταν ο πατέρας και οι γιοί, ενώ η μάνα και οι κόρες έμεναν χριστιανές, αμφότεροι δε ίσως και κρυπτοχριστιανοί. Παράλληλα το ίδιο έκαναν και ολόκληρα χωριά. (βλ. Εξισλαμισμοί στην Πελοπόννησο ,Γ. Νικολάου ).
Μιλούσαν ελληνικά, αρβανίτικα , βλάχικα, σλάβικα, αγνοούσαν τα οθωμανικά και κυρίως την γραφή, πλην λίγων λέξεων. Είχαν τα ίδια ήθη, έθιμα, τραγούδια και κουζίνα, με τους ντόπιους χριστιανούς, όμως παρά τη συγγένεια, φιλία και συναλλαγές, μεταξύ τους επήλθε σταδιακά βαθιά ψυχική ρήξη. Ο εξισλαμισμένος ήταν πλέον ”Τούρκος”, Μούρτος (αποστάτης) και εχθρός. Όταν μάλιστα συγκρούονταν μεταξύ τους, ο διαχωρισμός βάθαινε αγεφύρωτα, χωρίς επιστροφή.
Ουσιαστικά οι αγωνιστές του ’21 με τέτοιους πολέμησαν, δηλ. ντόπιους απογόνους εξισλαμισμένων. Βαλκάνιους, Γεωργιανούς (πχ Χουρσίτ) Άραβες (πχ Αιγύπτιους, Αλγερινους κ.ά ) και αφρικανούς, όχι όμως με Τουρκομάνους γνήσιους Τούρκους.
Γι′ αυτό ο αγώνας ηταν τεράστιος, αφού δεν πολέμησαν μόνον Τούρκους, αλλά 70 λαούς υπό την σκέπη του Σουλτάνου, συν μισθοφόρους δυτικούς πχ γάλλους του Ιμπραήμ και φυσικά ενάντια την Ευρωπαϊκή πολιτική της Ιεράς Συμμαχίας (στο διάστημα : 1815 -1823)
* Όσοι εξισλαμισμένοι παρέμειναν στην Ελλάδα , μετά την επανάσταση βαφτίστηκαν χριστιανοί και πήραν ονόματα όπως νεοφώτιστος/ νεοφωτίστου κ.ά.
Εν συντομία θα αναφερθώ στις εξής ομάδες:
1. Οι Βαλ(λ)αχάδες ή Βαλαάδες (φωτό 1)
Ήταν Βλάχοι - Έλληνες που είχαν εξισλαμισθεί στη δυτική Μακεδονία ή και σε άλλες περιοχές. Τ′ όνομα προέρχεται ενδεχομένως από την αραβική λέξη βαλαχί (Wallah, ”ορκίζομαι στον Αλλάχ”) το οποίο τους αποδόθηκε με σκωπτική διάθεση επειδή δεν γνώριζαν παρά ελάχιστες οθωμανικές λέξεις, ενώ υπάρχει και η άποψη πως προέρχεται από διαγλωσσική προσαρμογή του εθνωνυμίου ”Βλάχοι”.
Οι ίδιοι αποκαλούσαν τους εαυτούς τους Φούτσηδες (σήμερα έχουμε επώνυμο Φούτσης). Η μεγαλύτερη συγκέντρωση Βαλαχάδων υπήρχε σε χωριά μεταξύ Σιάτιστας, Καστοριάς και Γρεβενών. Οι περισσότεροι από αυτούς θεωρήθηκαν ανταλλάξιμοι κατά την ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 και μετοίκησαν στην Τουρκία. Κυρίως στην περιοχή της Τρωάδος και την Καππαδοκία. Οι απόγονοί τους ακόμα μιλούν/ τραγουδούν Ελληνικά (https://youtu.be/6u7ajkVqTiI?si=b1LNS73hyAXq48TU).
Ο συνολικός πληθυσμός τους ήταν 17.000 (αρχές 20ου αι.). Σύμφωνα με την προφορική παράδοση εξισλαμίστηκαν κατά τον 17ο αιώνα. Ο εξισλαμισμός τους υποδεικνύεται και από το ότι υπάρχουν κοινά επώνυμα μεταξύ Βαλαάδων και Χριστιανών της περιοχής, καθώς και χωράφια τα οποία είχαν διαμοιραστεί ως ”αδελφομοίρια” και οι ιδιοκτήτες τους γνώριζαν ότι ήταν συγγενείς αν και είχαν διαφορετική θρησκεία.
Ο Πουκεβίλ (Pouqueville) (Β’, 509) αναφέρει ότι η Λεψίστα ή Ανασελίτσα, ένα από τα χωριά των Βαλαάδων, κτίστηκε τον 14ο αιώνα από εξισλαμισθέντες Βαρδαριώτες που αντικατέστησαν άλλους χριστιανούς που είχαν σφαγεί ή εξανδραποδισθεί, χωρίς όμως να παραπέμπει σε κάποια τεκμήρια. Ένα χρονολογημένο τεκμήριο είναι η αναφορά του αρχιεπισκόπου Σισανίου στον λεγόμενο κώδικα του Ζωσιμά της Σιατίστης όπου αναφέρει πως , το 1797 υπήρχαν στην επαρχία Σισανίου ως μουσουλμανικά τα χωριά των Βαλαάδων ενώ υπήρχαν και μικτά χωριά.
Ο μελετητής Καλεντέρης παρατήρησε στον κώδικα της Μονής Μεταμορφώσεως, της επιλεγόμενης Ζάβορδας, ότι το 1692 αναφέρονται ως δωρητές και ονόματα ατόμων από χωριά που είναι γνωστά ως αμιγώς μουσουλμανικά, όπως το Βέντζι, οι Αγαλαίοι, η Τόριτσα, η Πηγαδίτσα κ.ά. Με βάση αυτό θεωρείται πιθανό ότι εξισλαμίστηκαν μετά το 1692 και πριν το 1797.
Στις εκστρατείες των Οθωμανών ακολουθούσαν το στράτευμα, πχ του Ομέρ Βρυώνη ή του Δράμαλη κλπ, κατά των χριστιανών, επομένως παρότι γενετικά Βλάχοι- Έλληνες, αλλά μουσουλμάνοι θρησκευτικά, λογίζονταν ως Τούρκοι και εναντίον αυτών - συν άλλες 70 εθνότητες, υπό τη σκέπη του Σουλτάνου - πολέμησαν οι Έλληνες αγωνιστές.
*Σχετ.: Τσούρκας Κωνσταντίνος, ”Τραγούδια Βαλλαχάδων”, Μακεδονικά. Σύγγραμμα περιοδικόν της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, Β′ (1941-1952), Θεσσαλονίκη, 1953, σελ. 462-471.
2. Άλλη περίπτωση είναι οι Μοραΐτες” Τούρκοι ” (Μοραλήδες ) που ήταν ντόπιοι εξισλαμισμένοι καθώς και Αλβανοί, όχι όμως Τουρκομάνοι / Τούρκοι.
Τους συναντάμε , στο χωριό Λάλα, στα Μουρτατοχώρια της Ηλείας και στα Μπαρδουνοχώρια του νότιου Ταϋγετου, καθώς και ελάχιστους σε διάφορα άλλα μέρη του Μοριά . Όσοι επέζησαν της επανάστασης κυρίως μεταφέρθηκαν στην Αττάλεια ( βλ. φωτο 2 τα εγγόνια τους ).
Παρόμοια έγινε και με τους ελληνόφωνους Αλβανούς μουσουλμάνους της Καρύστου Ευβοίας που με το επώνυμο Egripoz ( Ευρυπιώτης) πήγαν στη Σμύρνη και οι απόγονοί τους ακόμα μιλούν Ελληνικά.
3. Οι Τουρκοκρητικοί
Τουρκοκρητικοί με τοπικές ενδυμασίες (τέλη 19ου - αρχές 20ού αι.).
COMMONS WIKIMEDIA
Ήταν είτε χριστιανοί Κρητικοί που εξισλαμίσθηκαν μαζικά σε διάφορες περιόδους, προκειμένου να αποφύγουν τον κεφαλικό φόρο (jizya), είτε μεγάλοι και μικροί γαιοκτήμονες οι οποίοι εξισλαμίσθηκαν οικειοθελώς μετά την οθωμανική κατάκτηση της Κρήτης, ώστε να μπορέσουν να διατηρήσουν στο ακέραιο τις περιουσίες και τα αξιώματά τους. Κατά κανόνα δεν μιλούσαν την οθωμανική και δεν τηρούσαν τους τύπους της μουσουλμανικής πίστης, καθώς έπιναν κρασί ή έτρωγαν χοιρινό κρέας κλπ.
Χαρακτηριστικό είναι ότι αρκετοί εξισλαμίσθηκαν οικειοθελώς, σε περιπτώσεις διενέξεων, ενδοοικογενειακών ή μη ( πχ βεντέτας), ώστε, ν′ αρπάξουν την περιουσία του αδελφού τους ή να ξεκληρίσουν -ατιμωρητί, φυσικά- την οικογένεια με την οποία είχαν διαφορές. Το σώμα των γενίτσαρων και οι μπεκτασήδες συνέβαλαν στον εξισλαμισμό στην Κρήτη. Ήταν πολύ σκληροί με τους Χριστιανούς και με τις ανταλλαγές πληθυσμών βρέθηκαν σε Μ. Ασία ( κυρίως στα παράλια ) , στη Συρία και αλλού ( βλ. φωτό 3 ) . Από το 1919 πήραν το μέρος του Κεμάλ , εντάχθηκαν στις στρατιωτικές ομάδες του και σύμφωνα με τις μαρτυρίες του Γ. Μυλωνά ( καθηγ. Ακαδημαϊκού), τέτοιοι έσφαξαν τον Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομο.
4. Οι Λινοβάμβακοι (στην κυπριακή διάλεκτο και Λινοπάμπακοι) ήταν μια κοινότητα με ανάμικτες μουσουλμανικές και χριστιανικές πρακτικές, που ζούσε στην Κύπρο. Σήμερα, αποτελούν μέρος των Τουρκοκύπριων.
5. Για Πόντιους μουσουλμάνους ” Τουρκοπόντιους” και τους Λαζούς , παραπέμπω σε βιβλιογραφία του Βλ. Αγτζίδη τον Κ. Φωτιάδη και πολλά σχετικά sites https://kars1918.wordpress.com/2017/04/13/vahit-tursun/
6. Για τους Αρβανίτες
Πηγή: https://www.huffingtonpost.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.