ΤΖΙΝΤΖΕΡ, ΜΕΛΙ ΚΑΙ ΨΩΜΙ...ΜΙΑ ΓΛΥΚΙΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΑΠΟΛΑΥΣΗ!

Της Ελένης Σοφού*

Κι αν είχα μια δεκάρα στον κόσμο, θα έπρεπε να αγοράσω μελόψωμο! 

Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, «Αγάπης Αγώνας Άγονος» (Love’s Labour’s Lost) 1595-1956

Η μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων πλησιάζει. Είναι η σημαντικότερη ετήσια εορτή που τιμά τη γέννηση του Χριστού και γιορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου από όλους τους χριστιανούς με το Γρηγοριανό και Ιουλιανό ημερολόγιο. Κάθε χώρα γιορτάζει αυτή την ημέρα έχοντας τα δικά της ήθη και έθιμα και τις δικές της γλυκιές χριστουγεννιάτικες απολαύσεις.
Στην Ελλάδα είναι διάχυτο το άρωμα από το φρέσκο βούτυρο των κουραμπιέδων και τα κανελογαρύφαλλα με το μέλι από τα μελομακάρονα. Μια διαφοροποιημένη μορφή μελομακάρονου, το μελόψωμο (Gingerbread), με το έντονο άρωμα του τζίντζερ και τα ποικίλα του σχέδια, μεταξύ των οποίων μπισκοτένια ανθρωπάκια και σπιτάκια, επικρατεί στη Δυτική Ευρώπη. Ας ταξιδέψουμε λοιπόν πίσω στο χρόνο κι ας μάθουμε την ιστορία της του πιο διάσημου χριστουγεννιάτικου γλυκού. 

Το μελόψωμο είναι μια γλυκιά ζύμη, με χαρακτηριστικό συστατικό το αρωματικό τζίντζερ. Στην Κίνα, το τζίντζερ, καλλιεργήθηκε και χρησιμοποιήθηκε στην ιατρική. Οι Ευρωπαίοι το γνώρισαν ευρέως όταν οι σταυροφόροι το έφεραν από τη Μέση Ανατολή. Ένας Ιρλανδικός μεσαιωνικός χριστιανικός μύθος του 8ου αιώνα αναφέρει ότι εκτός από το χρυσό, το λιβάνι και το μύρο που έδωσαν ως δώρο οι τρεις «σοφοί μάγοι της ανατολής» στο νεογέννητο Χριστό, το τζίντζερ ήταν το δώρο ενός τέταρτου σοφού μάγου, που δεν μπόρεσε να ολοκληρώσει το ταξίδι του στη Βηθλεέμ. 

Πρώιμες μορφές μελόψωμου εντοπίζονται στην Αρχαία Ελλάδα και στην Αίγυπτο. Περίπου το 2000 π.Χ, εύπορες οικογένειες Ελλήνων προμηθεύονταν μελόψωμα από το νησί της Ρόδου, ενώ τόσο οι Αρχαίοι Έλληνες όσο και οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν το μελόψωμο για τελετουργικούς σκοπούς. Αργότερα οι Ρωμαίοι έφτιαχναν μελόψωμα σε κλίβανο και τους έδιναν σχήμα καρδιάς μοιράζοντας τα σε γαμήλιες τελετές. Κινέζικες συνταγές μελόψωμου εντοπίζονται κατά τη διάρκεια του 10ου αιώνα και από τα μέσα του Μεσαίωνα οι Ευρωπαίοι απέκτησαν τη δικιά τους συνταγή, όταν το 992μ.Χ. ο Αρμένιος μοναχός Άγιος Γρηγόριος της Νικόπολης δίδαξε την παρασκευή του μελόψωμου σε ιερείς και χριστιανούς στη Γαλλία. Η προσθήκη του τζίνζτερ στο μελόψωμο από το μοναχό έγινε όχι μόνο για να βελτιώσει τη γεύση του αλλά και για να επιμηκύνει τη διατήρησή του. Στην πορεία η συνταγή του μελόψωμου εξελίχθηκε από μοναχούς της Φραγκονίας της Γερμανίας τον 13ο αιώνα. 

Η πρώτη καταγεγραμμένη συνταγή εντοπίζεται στην Αγγλία το 1390. Η ζύμη αποτελείται από ψίχα ψωμιού, μέλι και τζίντζερ. Καταλυτικό ρόλο στη διάδοση του μελόψωμου έπαιξαν οι μοναχοί και οι φαρμακοποιοί που το πουλούσαν ισχυριζόμενοι πως έχει φαρμακευτικές ιδιότητες. Το μελόψωμο σε σχήμα μπισκότου, ο γνωστός μας Μπισκοτάνθρωπος (Gingerbread Man), το χαρακτηριστικό μπισκοτάκι, άρχισε να εμφανίζεται για πρώτη φορά τον 16ο αιώνα στην Αγγλία, όταν η βασίλισσα Ελισάβετ Α’ είχε την ιδέα το μελόψωμο να έχει ανθρώπινη μορφή και έδωσε εντολή να φτιάξουν ομοιώματα των αυλικών της από τη ζύμη. Στη συνέχεια και καθώς οι αρτοποιοί βελτίωναν τη ζύμη αντικαθιστώντας τα ψίχουλα ψωμιού με αλεύρι και σιγά σιγά προσθέτοντας αυγά, κανέλα, μοσχοκάρυδο, αλεσμένα αμύγδαλα και βούτυρο, τα σχέδια γίνονταν όλο και πιο περίπλοκα. Πολλές φορές έπαιρναν μορφές σημαντικών προσκεκλημένων της βασίλισσας και ήταν διακοσμημένα με φύλλα χρυσού για να τονίσουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. 

Έτσι ο Μπισκοτάνθρωπος καθιερώθηκε σε όλες τις βασιλικές εορτές και εκδηλώσεις. Ωστόσο στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από μάγισσες σαν κούκλα βουντού. Κάτω από τον φόβο ότι γίνεται εργαλείο απόκρυφων τελετών, το 1607 οι δικαστές του Ντελφτ της Ολλανδίας απαγόρευσαν την παρασκευή και την κατανάλωση Μπισκοτανθρώπων. 

Τον 17ο αιώνα η Νυρεμβέργη έγινε το κέντρο του μελόψωμου. Πωλούνταν σε μορφή κέικ έξω από τις εκκλησίες τις Κυριακές και σε θρησκευτικά γεγονότα όπως σε εορτές Αγίων, τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Ανάλογα με την περίσταση έδιναν διάφορες μορφές όπως αστέρια, τρομπέτες, ζωάκια, καρδιές. Εξειδικευμένοι αρτοποιοί παρασκεύαζαν μελόψωμα με γεύση μπισκότου, σαν έργα τέχνης, παίρνοντας μέρος σε διάφορα φεστιβάλ. Στην Αμερική το μελόψωμο ήρθε με τους πρώτους μετανάστες της κεντρικής Ευρώπης. Τον 18ο αιώνα, η μητέρα του τότε Προέδρου Τζορζ Ουάσιγκτον, Mαίρη Μπάλ, έφτιαξε τη συνταγή του μελόψωμου για τον μαρκήσιο ντε Λαφαγιέτ όταν την επισκέφθηκε το σπίτι της στη Βιρτζίνια. Η συνταγή έγινε γνωστή ως Gingerbread Lafayette και πέρασε από γενιά σε γενιά. Οι(Gingerbread) γερμανόφωνες κοινότητες της Πενσυλβανίας και του Μέριλαντ συνέχισαν αυτή την παράδοση μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα. Η παράδοση επιβίωσε στην αποικιακή Βόρεια Αμερική όπου τα μπισκότα τζίντζερ πήραν τη μορφή Χριστουγεννιάτικων δέντρων. 

Στην αρχή του 20ου αιώνα, ο Μπισκοτάνθρωπος απέκτησε Χριστουγεννιάτικη χροιά, και στολίστηκε με χρωματιστό γλάσσο για να τονιστούν οι λεπτομέρειές του (κουμπιά, κασκόλ και σκούφος). Λόγω της καυτερής και έντονης γεύσης από τα πολλά μπαχαρικά έγινε αγαπημένη συνήθεια του χειμώνα και σε συνδυασμό με το μέλι καθιερώθηκε ως το αγαπημένο μπισκότο των Χριστουγέννων. Σήμερα στις χώρες της κεντρικής Ευρώπης οι διακοσμημένοι Μπισκοτάνθρωποι όχι μόνο είναι ευρέως διαδεδομένοι, αλλά αποτελούν και μια σημαντική μορφή λαϊκής τέχνης. Η χριστουγεννιάτικη αγορά του Άαχεν στη Γερμανία προσελκύει τους επισκέπτες με το περίφημο lebkuchen. Σημαντικές συλλογές υπάρχουν στο Μουσείο της Τορούν στην Πολωνίας και στο Μουσείο Ψωμιών στην Ουλμ της Γερμανίας. 

Εκτός απο τον Μπισκοτάνθρωπο, χαρακτηριστικό των Χριστουγέννων είναι και η κατασκευή διακοσμημένων μελόψωμων κατοικιών. Αυτή η παράδοση ξεκίνησε στη Γερμανία στις αρχές του 1800. Σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, τα πρώτα σπίτια από μελόψωμο ήταν αποτέλεσμα του γνωστού παραμυθιού «Χάνσελ και Γκρέτελ» (Hansel and Gretel) γραμμένο από τους αδελφούς Γκρίμ το 1812. Στο παραμύθι τα δύο παιδιά, δυο φτωχά αδέλφια που εγκαταλείφθηκαν από τους γονείς τους στο δάσος, έγιναν θύματα απαγωγής μιας μάγισσας που ζούσε σε ένα σπίτι από ψωμί διακοσμημένο με ζάχαρη και γλυκίσματα. Μετά τη δημοσίευση αυτού του βιβλίου οι Γερμανοί αρτοποιοί άρχισαν να ψήνουν διακοσμημένα από μελόψωμο σπίτια, τα οποία έγιναν ιδιαιτέρως δημοφιλή κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων. Από το 1991 στο Μπέργκεν της Νορβηγίας κατασκευάζουν μια πόλη σπιτιών από μελόψωμο (Pepperkakebyen) κάθε χρόνο πριν από τα Χριστούγεννα. Στο Σαν Φρανσίσκο, τα ξενοδοχεία Fairmont και St. Francis ανταγωνίζονται στην κατασκευή σπιτιών από μελόψωμο κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων. Το 2013, απονεμήθηκε στο Τέξας το παγκόσμιο βραβείο Γκίνες για την κατασκευή του μεγαλύτερου σπιτιού από μελόψωμο στον κόσμο. Οι διαστάσεις του ήταν: 18.28m μήκος, 12.8m πλάτος και 3.07m ύψος. Όσο αφορά τις θερμίδες του μόνο 35.823.400!!! 

 *Ελένη Σοφού