ΛΥΚΙΑ: ΜΙΑ ΧΩΡΑ ΦΤΙΑΓΜΕΝΗ ΑΠΟ ΘΡΥΛΟΥΣ, ΜΥΘΟΥΣ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΟ!

Από: Ελένη Λαζαρίδου

Πηγή Εικόνας: Travel Atelier

Από την εποχή του Ομήρου μας είναι γνωστή η Λυκία καθώς αναφέρεται στην Ιλιάδα. Βρισκόταν στη Μικρά Ασία, περίπου στην περιοχή της Αττάλειας, κοντά στη Ρόδο. Οι κάτοικοι της ήταν συνδεδεμένοι με τους Τρώες στο πλευρό των οποίων στάθηκαν κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου.

Το μυθολογικό υπόβαθρο

Πολλοί μύθοι συνδέονται με τη Λυκία. Ένας από αυτούς αναφέρει πως οι Λύκιοι κατάγονταν από τη Μινωική Κρήτη. Πήρε την ονομασία της από τον Λύκιο Απόλλωνα (λύκη = φως) τον θεό που λάτρευαν.

Ο αρχηγός τους ο Σαρπηδόνας, αδελφός του Μίνωα, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πατρίδα του και έτσι βρέθηκε στη Λυκία που θεωρούνταν η πατρίδα των Κυκλώπων. Για το λόγο αυτό εικάζεται ότι οι κάτοικοι της Λυκίας ήταν κατασκευαστές των Κυκλώπειων τειχών της Τίρυνθας. Επίσης, η Λυκία γη, λέει ο μύθος, θεωρούνταν πατρίδα του μυθικού Βελλεροφόντη όπου και αναπαύτηκε μετά το θάνατο του.

Ιστορία και γεωγραφία

Οι Λύκιοι ήταν αρχαίος ιστορικός λαός η ύπαρξη του οποίου πέρασε στη σφαίρα του μύθου καθώς δεν απέμεναν παρά ελάχιστα σπαράγματα για να θυμίζουν την ύπαρξή του. Καταλυτική για τους Λυκίους υπήρξε η Περσική κατοχή καθώς θεωρείται πως κατά τον 6ο αι ενσωματώθηκαν στη δυναστεία του οίκου των Αχαιμενιδών.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, οι Χετταίοι, ο Όμηρος και άλλοι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι συγγραφείς αναφέρουν τη Λυκία. Ο Ηρόδοτος μας πληροφορεί πως η κοινωνία των Λυκίων ήταν μητριαρχική. Αποτελούνταν από διάφορες φυλές που ακολουθούσαν μετρημένη και συντηρητική ζωή βασισμένη στις παραδόσεις. Η θάλασσα και οι απόκρημνοι βράχοι που περιέβαλαν τη χώρα εμπόδιζαν τους εχθρούς της. Η μορφολογία του εδάφους βοηθούσε τις φυλές να λειτουργούν απερίσπαστες.

Χάρτης Λυκίας. Πηγή: wikipedia

Η γεωγραφική της θέση, μεταξύ ανατολής και δύσης, δημιουργούσε τη δυνατότητα πολιτισμικής διασύνδεσης και αλληλεπίδρασης με τους Έλληνες και τους άλλους λαούς που κατοικούσαν στη λεγόμενη Εγγύς Ανατολή. Πρωτεύουσα της Λυκίας ήταν η Ξάνθος που ήταν και η μεγαλύτερη πόλη, σύμφωνα με τον Στράβωνα. Αποτελούσε την εμπορική αλλά πολιτιστική καρδιά της Λυκίας.

Η Ξάνθος έγινε, κατά καιρούς, στόχος πολλών κατακτητών. Οι ανασκαφές στην πρωτεύουσα της Λυκίας έφεραν στο φως γραπτά κείμενα στα Ελληνικά και στα Λυκιακά, με τη βοήθεια των οποίων έγινε προσπάθεια αποκωδικοποίησης της Λυκιακής γλώσσας.

Σε μικρή απόσταση από την Ξάνθο βρίσκεται το Λητώον ο ναός που ήταν αφιερωμένος στη μητέρα του Απόλλωνα τη Λητώ. Το Λητώον αποτελεί σήμερα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι ανασκαφές τον περασμένο αιώνα στο Λητώον έφεραν στο φως πολύτιμο γραπτό υλικό στη Λυκιακή, Ελληνική και Αραμαϊκή γλώσσα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλεί το Τρίγλωσσο του Λητώου, όπως είναι γνωστό. Πρόκειται για κείμενο που είναι γραμμένο και στις τρεις γλώσσες με μαντικό περιεχόμενο.

Αλλεπάλληλες κατακτήσεις

Όταν οι Πέρσες με αρχηγό τον Άρπαγο προσπάθησαν να κατακτήσουν την Ξάνθο, όπως αναφέρουν Ηρόδοτος και Αππιανός, οι Λύκιοι πρόβαλαν σθεναρή αντίσταση. Παρά το γεγονός ότι υστερούσαν αριθμητικά και γνώριζαν τις ανύπαρκτες πιθανότητες νίκης η ψυχή τους ήταν αδάμαστη. Μετά την αναμενόμενη ήττα που υπέστησαν επέστρεψαν στην πόλη και, αφού σκότωσαν τα γυναικόπαιδα, τους δούλους και κατέστρεψαν την ακρόπολή τους, έκαναν επίθεση αυτοκτονίας εναντίον των Περσών. Μόνο ογδόντα οικογένειες γλύτωσαν κι ο λόγος ήταν πως έλειπαν τη συγκεκριμένη ημέρα. Η Ξάνθος, επί περσικής κατοχής, ανοικοδομήθηκε και ευημέρησε. Μάλιστα προχώρησε στην προσάρτηση της κοντινής Τελμησσού στα εδάφη της.Δείγμα Λυκιακής Σαρκοφάγου που βρέθηκε στη νεκρόπολη της Σιδώνας, (410-390 π.Χ.). Πηγή: greek-language.gr

Στη συνέχεια ήρθαν οι Μακεδόνες. Για τον τρόπο προσάρτησης της Λυκίας από τον Μεγάλο Αλέξανδρο οι απόψεις διίστανται. Ο Αππιανός αναφέρει ότι η πόλη κατακτήθηκε βίαια και λεηλατήθηκε ενώ ο Αρριανός θεωρεί πως παραδόθηκε ειρηνικά. Από τις εμφύλιες διαμάχες των επιγόνων του Αλεξάνδρου η Λυκία καταστράφηκε για άλλη μια φορά. Υπό την κατοχή πια των Ρωμαίων ανοικοδομήθηκε από τον Μάρκο Αντώνιο. Στους Ελληνοπερσικούς πολέμους η Λυκία δεν τήρησε σταθερή στάση στηρίζοντας πότε τη μια και πότε την άλλη πλευρά.

Μια προαιώνια έχθρα

Οι Λύκιοι, μεταξύ άλλων, είχαν εξαιρετικούς πολεμιστές, όπως μας μεταφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα και πολέμησαν στο πλευρό των Τρώων αποστέλλοντας ένα πολεμικό σώμα. Ο Όμηρος παρουσιάζει μια μονομαχία, κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου, μεταξύ του Λύκιου άρχοντα Σαρπηδόνα, γιου του Δία, με τον Ηρακλείδη Τληπόλεμο από τη Ρόδο. Ήταν μια μάχη μεταξύ ίσων καθώς ο Σαρπηδόνας νίκησε με τίμημα τον πολύ βαρύ τραυματισμό του ενώ ο Τληπόλεμος έπεσε στη μάχη θανάσιμα τραυματισμένος. Ο Σαρπηδόνας θα χάσει και αυτός τη ζωή του στην Τροία από το χέρι του Πατρόκλου αυτή τη φορά. Μεταξύ Λυκίων και Ροδίων υπήρχε πάντα μια αντιπαλότητα καθώς έριζαν τόσο για τους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους όσο και για τα εύφορα λυκιακά εδάφη και δάση.

Νηρηίδα από την Ξάνθο (4ος αι). Πηγή: staticflickr.com

Λαξευτοί τάφοι και σαρκοφάγοι

Οι Λύκιοι πίστευαν στη μετά θάνατον ζωή. Αυτή τους η πεποίθηση θεωρείται ο λόγος που δημιουργούσαν λαξευτούς τάφους σε βράχους. Οι τάφοι βρίσκονταν ψηλά πάνω από το έδαφος διότι οι Λύκιοι περίμεναν να έρθει πετώντας ένα πλάσμα για να τους πάρει από εκεί και να τους μεταφέρει στο μέρος όπου θα ζούσαν μετά το θάνατό τους. Οι τάφοι μπορεί να ήταν οικογενειακοί έτσι ώστε οι, μεταξύ των μελών, δεσμοί να παρέμεναν άρρηκτοι και στην άλλη ζωή. Μαζί τους μπορεί να έθαβαν και τους δούλους που ανήκαν στην οικογένεια.

Έχουν ανακαλυφθεί πολλοί και διαφορετικοί τάφοι σε αρκετές περιοχές (τουλάχιστον 20) της Μικράς Ασίας. Οι τάφοι υπολογίζεται ότι δημιουργήθηκαν περίπου τον 5ο αι π.Χ. και δε φαίνεται να διέφεραν πολύ από τα σπίτια που κατοικούσαν οι Λύκιοι όσο ήταν στη ζωή. Πρόκειται για αρχιτεκτονικές κατασκευές που μπορεί να επεκτείνονταν σε δύο ή τρεις ορόφους και διέθεταν στέγη σε σχήμα τριγώνου. Σε αρκετούς από αυτούς έχει βρεθεί ανάγλυφη διακόσμηση.

Οι τάφοι φιλοξενούσαν ασυνήθιστα τεράστιες σαρκοφάγους επάνω στις οποίες υπήρχαν παραστάσεις με θέματα εμπνευσμένα από την καθημερινότητα. Οι σαρκοφάγοι διέθεταν είτε την κλασική μορφή με βάση, θάλαμο, οροφή είτε την ασυνήθιστη μορφή της επιτύμβια στήλης. Οι δεύτερες ήταν κατασκευασμένες από μια πέτρα (μονόλιθοι) που στένευε προς τα επάνω και ήταν τοποθετημένες σε μια βάση μικρών διαστάσεων. Οι επιτύμβιες στήλες ήταν δίχωρες με ανάγλυφες παραστάσεις στο κάτω τμήμα ενώ άνω τοποθετούνταν ο νεκρός. Η διασημότερη σαρκοφάγος επιτύμβιας στήλης είναι ο τάφος του Harpy που βρέθηκε στην Ξάνθο. Οι σαρκοφάγοι τοποθετούνταν μέσα στον τάφο ή και έξω από αυτόν ώστε να αντικρίζουν τον ουράνιο θόλο. Σήμερα διατηρούνται καλύτερα σαρκοφάγοι από τη ρωμαϊκή περίοδο των οποίων το μέγεθος είναι αισθητά μικρότερο και χωρίς πλούσιο διάκοσμο.

Οι τάφοι των Λυκίων είναι πολύ σημαντικοί για επιστημονική κοινότητα καθώς αποτελούν τη βασική πηγή πληροφοριών για τον πολιτισμό τους.

Το Μνημείο των Νηριήδων. Πηγή: wikimedia.org

Οι Λύκιοι επηρεάστηκαν και από την αττική τέχνη (5ος-4ος αι π.Χ.). Ο διασημότερος τάφος είναι το Μνημείο των Νηρηίδων (430-410 π.Χ.). Πρόκειται για ένα επιβλητικό τάφο κατασκευασμένο από μάρμαρο που έμοιαζε με ιωνικό ναό. Θεωρείται ότι κατασκευάστηκε για να υποδεχτεί το σώμα του ηγέτη των Λυκίων, Αρβίνα χάρη στον οποίο ενώθηκαν οι φυλές τους, όπως αναγράφεται στην ελληνική και λυκιακή γλώσσα σ’ έναν από τους πεσσούς.

Το Μνημείο των Νηρηίδων τοποθετήθηκε σε βάση στην οποία συνυπάρχουν διαδοχικά ανισοϋψείς ζωφόροι, στολισμένες με ανάγλυφα που παριστάνουν πολιορκίες πόλεων και μάχες αντίστοιχα. Πρόκειται για έναν τάφο με πλούσιο γλυπτό διάκοσμο η θεματολογία του οποίου αφορά στο κλέος και τα πολεμικά κατορθώματα του Αρβίνα. Σε μια από τις πλευρές αναπαριστάται ένας ηγέτης που υποδέχεται μια αντιπροσωπεία. Στη ζωφόρο, που βρίσκεται στη θέση του επιστυλίου, υπάρχουν παραστάσεις που μας μεταφέρουν στιγμές από κυνήγι, πομπή ανδρών που φέρει δώρα αλλά και μάχες. Αναπαριστώνται ακόμη μια σκηνή συμποσίου ή ένα ζευγάρι ηγεμόνων με το υπηρετικό προσωπικό. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η έντονη κίνηση που μεταφέρεται μέσα από τα αγάλματα θεοτήτων, πιθανότατα Νηρηίδων, που τρέχουν ανάμεσα στους κίονες.

Μια άλλη γνωστή σαρκοφάγος είναι εκείνη της Σιδώνας (410-390 αι π.Χ.) που θεωρείται ότι την κατασκεύασε κάποιο ελληνικό εργαστήριο λόγω της χρήσης παριανού μαρμάρου αλλά και του τρόπου δημιουργίας του γλυπτού της διακόσμου. Η ανάγλυφη διακόσμηση των μακρών μερών της σαρκοφάγου παρουσιάζει πολυάριθμους έφιππους κυνηγούς και άρματα να καταδιώκουν ένα κάπρο και ένα λέοντα που ήταν αγαπημένη ανατολίτικη ασχολία. Αντίθετα στα στενά μέρη αναπαρίσταται μια κενταυρομαχία και παρουσιάζονται γρύπες, σφίγγες.

Η Λυκία υπήρξε ένας τόπος μυστηρίου που παρά τα ευρήματα συνεχίζει να κρατά καλά κρυμμένα τα μυστικά της και μας επιτρέπει να τη θαυμάσουμε μόνο μέσα από τα κολοσσιαία ταφικά της μνημεία.

ΠΗΓΕΣ

Κωνσταντίνος Ν. Θώδης. Ροδίων και Λυκίων σύγκρουση υπό το πρίσμα της Ιλιάδας του Ομήρου. Διαθέσιμο στο: www.archaiologia.gr [ανακτήθηκε 22/11/19]

Λύκιοι: Ο μυστηριώδης αρχαίος λαός που έφτιαξε λαξευτούς τάφους και πίστευε στη ζωή μετά το θάνατο. Διαθέσιμο στο: www.mixanitouxronou.gr [ανακτήθηκε 22/11/19]

Η επίδραση της αττικής πλαστικής εκτός Ελλάδας: Λυκία και Φοινίκη. Διαθέσιμο στο: www.greek-language.gr

Πηγή: https://www.maxmag.gr/