ΜΙΑ ΦΟΡΑ ΚΙ ΕΝΑΝ ΚΑΙΡΟ!

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ

Το ξενοδοχείο υπό κατασκευή, το 1962, σημείο αναφοράς της πρωτεύουσας από τότε. © Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, © Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

Επίσκεψη του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή στο εργοτάξιο του Χίλτον (24/1/1959). ©Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, © Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

Η τελετή θεμελίωσης (26/2/1959): Στην πρώτη σειρά διακρίνονται οι Απόστολος Πεζάς, πρόεδρος της εταιρείας Ξενοδοχειακαί Επιχειρήσεις Πεζά, Κόνραντ Χίλτον, ιδρυτής και πρόεδρος της αλυσίδας Hilton, Κωνσταντίνος Καραμανλής, πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κωνσταντίνος Τσάτσος, υπουργός παρά τη Προεδρία της Κυβερνήσεως. © Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, © Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

Ο καθηγητής Στρατής Ανδρεάδης, πρόεδρος της «Ιονική Ξενοδοχειακαί Επιχειρήσεις», η Caroline Lee Radziwill, αδελφή της Jackie Kennedy, και ο Αριστοτέλης Ωνάσης (22/4/1963). © Ιστορικό Αρχείο Hilton Αθηνών

Πριν από ακριβώς 56 χρόνια, η Αθήνα ζούσε στον πυρετό των εγκαινίων του Χίλτον. Στις 20 Απριλίου του 1963, την κορδέλα κόβει ο τότε υπουργός Συντονισμού Παναγής Παπαληγούρας, παρουσία του ίδιου του Κόνραντ Χίλτον, ο οποίος σπεύδει να χαρακτηρίσει το 53ο ξενοδοχείο της παγκόσμιας αλυσίδας το «ωραιότερο του κόσμου». 

Σήμερα, σε μια άλλη Ελλάδα και σε μια άλλη Αθήνα, με το Χίλτον αναπόσπαστο σημείο αναφοράς της ζωής της πρωτεύουσας, μια έκθεση φωτογραφίας που επιμελήθηκε η ιστορικός τέχνης και μουσειολόγος Κατερίνα Κοσκινά ξετυλίγει το νήμα της πληθωρικής ιστορίας της ανέγερσης του πρώτου διεθνούς ξενοδοχείου που κατασκευάστηκε στην πρωτεύουσα, εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο τουριστικής ανάπτυξης για ολόκληρη τη χώρα. Η έκθεση εντάσσεται στο πλαίσιο της επετείου των 100 χρόνων από την ίδρυση της ομώνυμης ξενοδοχειακής εταιρείας και φιλοξενείται στο Aethrion Lounge, στο λόμπι του αθηναϊκού Χίλτον, με ελεύθερη είσοδο (διάρκεια έως το τέλος του 2019). Διατρέχει όλες τις φάσεις χωροθέτησης και ανέγερσης του ξενοδοχείου, αλλά συνοδεύεται και από πλήθος συμπληρωματικών πλάνων, που αναδεικνύουν τη μοναδικότητα του εγχειρήματος, αλλά και το μέγεθος της επιρροής του Χίλτον σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής του τόπου.

Τοποθέτηση θεμελίου λίθου και αγιασμός. © Αρχείο Κ. Μεγαλοκονόμου, © Φωτογραφικά Αρχεία Μουσείου Μπενάκη

Η θεμελίωση

Οι πρώτες διαπραγματεύσεις για τη δημιουργία του Χίλτον στην Αθήνα άρχισαν το 1957. Στις 22 Απριλίου, ο όμιλος Αποστόλου Πεζά υπέγραψε τη σχετική συμφωνία. Η εκσκαφή των θεμελίων άρχισε στις 26 Φεβρουαρίου 1959 και ολοκληρώθηκε τον Μάιο του ίδιου έτους. H «Kαθημερινή» αφιέρωσε την επόμενη ημέρα ρεπορτάζ ανάλογο της σημασίας του γεγονότος: «Εις τας 11 εχθές εγένετο παρουσία της Κυβερνήσεως Κ. Καραμανλή, των υπουργών κ.κ. Τσάτσου, Γκίκα, Ανδριανόπουλου, Μάρτη, Καλαντζή, του προέδρου και του γενικού γραμματέα του ΕΟΤ κ.κ. Πεσμαζόγλου και Φωκά και πολλών άλλων ελληνικών και ξένων προσωπικοτήτων η θεμελίωσις του νέου υπό ανέγερσιν ξενοδοχείου “Άθενς Χίλτον”, διά την οποίαν και αφίχθη την Τετάρτην, εκτός του γηραιού μεγαλοεπιχειρηματίου, και ένα πλήθος 90 ατόμων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται πλείστοι όσοι αστέρες του Χόλλυγουντ και γνωστοί ξένοι δημοσιογράφοι, φιλοξενούμενοι του Ελληνικού Οργανισμού Τουρισμού.[...] Εν συνεχεία, τον λόγον έλαβεν ο κ. Κόνραντ Χίλτον, ο οποίος, αφού έπλεξεν τον διθύραμβον του αρχαίου ελληνικού πνεύματος, επηρρεασμένος και από την μόλις προ ολίγου επίσκεψίν του μετά των άλλων ξένων και εις την Ακρόπολιν και τους γύρω αρχαιολογικούς χώρους, κατέληξεν με την φράσιν: “Εξ αιτίας της βαρειάς κληρονομιάς δεν μπορεί παρά να δημιουργηθή κάτι, διά το οποίον όλοι οι σύγχρονοι Αθηναίοι θα αισθάνωνται υπερήφανοι”». 

Σε μια αγνώριστη Αθήνα

Η κατασκευή του ξενοδοχείου γίνεται (όπως αποκαλύπτουν εξαιρετικά οι φωτογραφίες της πρώτης ενότητας της έκθεσης) σε μια Αθήνα αγνώριστη, σχεδόν πρωτόγονη στα σημερινά μάτια. Είναι ασύλληπτη η εικόνα της αδιαμόρφωτης ευρύτερης περιοχής, με τους στρατώνες του Πυροβολικού στη θέση της σημερινής Πινακοθήκης, με τις μάντρες, τα άχτιστα οικόπεδα και με την έντονη αίσθηση του χώματος και της σκόνης· από τον «Ευαγγελισμό» μπορούσε ακόμα να δει κάποιος την κοίτη του Ιλισού, ενώ μεγάλες λεωφόροι όπως η Μιχαλακοπούλου και η Βασιλέως Αλεξάνδρου απλώς δεν υπήρχαν. Και βρισκόμαστε μόνο λίγες εκατοντάδες μέτρα μακριά από την πλατεία Συντάγματος!

Τα κεφάλαια που απαιτούσε ένα τέτοιο πρωτόγνωρο σε μέγεθος οικοδομικό εγχείρημα αποδείχθηκαν υπερβολικά υψηλά για τους ώμους του αρχικού αναδόχου (όμιλος Πεζά), με αποτέλεσμα την αποπεράτωση του ξενοδοχείου να αναλάβει η Ιονική Τράπεζα. Έτσι γεννήθηκε το 1960 η «Ιονική Ξενοδοχειακαί Επιχειρήσεις». Έναν χρόνο αργότερα, οι Αθηναίοι αντικρίζουν τον σκελετό της οικοδομής με τη χαρακτηριστική (όσο και «εξωτική») καμπύλωση στην πτέρυγα των δωματίων. Την αρχιτεκτονική ομάδα που δημιούργησε το Χίλτον Αθηνών αποτελούσαν οι Εμμανουήλ Βουρέκας, Προκόπης Βασιλειάδης και Σπύρος Στάικος, ενώ υπεύθυνος αρχιτέκτων του έργου ήταν ο Αντώνης Γεωργιάδης. 

Κι αν σήμερα η παρουσία του Χίλτον είναι αυτονόητη στο πλαίσιο της μητροπολιτικής Αθήνας, η απόφαση για την ανέγερση ενός ξενοδοχείου αυτού του μεγέθους στην επαρχιακή πρωτεύουσα της δεκαετίας του ’50 ξεσηκώνει πλήθος διαμαρτυριών· ο αντιπολιτευόμενος Τύπος κάνει λόγο για σκάνδαλο, ενώ ο αρχιτεκτονικός κόσμος διατυπώνει ζωηρές επιφυλάξεις. Θεωρεί τον όγκο του κτιρίου «βλάσφημο» για το αθηναϊκό τοπίο (το ύψος του φτάνει τα 50 μέτρα) και ευθέως ανταγωνιστικό προς τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Οφείλουμε να διαβάσουμε τις ενστάσεις της εποχής μέσα από την οικιστική πραγματικότητα εκείνης της Αθήνας με τη χαμηλή δόμηση και την ανυπαρξία σύγχρονων, φιλόδοξων κατασκευών. Ο αντίλογος, πάντως, στην πολύπλευρη κριτική που δέχτηκε το εγχείρημα της ανέγερσης του Χίλτον στηρίζεται σε σοβαρή επιχειρηματολογία, που έχει να κάνει με τα έντονα ελληνικά στοιχεία της νέας κατασκευής τόσο εξωτερικά όσο και στο εσωτερικό· πρωτοστατεί η μνημειακή εικαστική πρόταση του Γιάννη Μόραλη για τις δύο όψεις του. Η ανάθεση στον αείμνηστο Έλληνα δημιουργό ήταν σαφής: «Παραστάσεις σχετικές με την αρχαία Ελλάδα». Αρχικά, ο Μόραλης σκέφτηκε μια κεραμική σύνθεση, την οποία όμως απέρριψε, δεδομένου ότι η πολυχρωμία σε μια τέτοια κλίμακα θα είχε «ένα τερατώδες αποτέλεσμα» και θα παρέπεμπε σε αραβούργημα. Όπως σχολίασε ο ίδιος, «θα ήταν σαν Μεσοποταμία». Έτσι, κατέφυγε στη λύση του λιτού γραμμικού σχεδίου. Για τη μεταφορά της μακέτας στο μάρμαρο οι πλάκες στρώθηκαν σε μια ξύλινη σχάρα πίσω από την οικοδομή, στην οδό Μιχαλακοπούλου, σχηματίζοντας μια μετέωρη πλατεία, και επιτόπου έγινε η μεταφορά του σχεδίου 1 προς 1 και η λάξευση. 

Ο Κόνραντ Χίλτον χορεύει με την αδελφή του το αγαπημένο του βαλς «Varsoviana», όπως έκανε για γούρι σε όλα τα εγκαίνια των ξενοδοχείων του (22/4/1963). © Ιστορικό Αρχείο Hilton Αθηνών

Κοσμικό γεγονός της δεκαετίας

Το κόστος κατασκευής, συμπεριλαμβανομένης και της αξίας του οικοπέδου, έφτασε τα 15.000.000 δολάρια. Καταλαμβάνει έκταση περίπου 16.326 τ.μ., ενώ η συνολική επιφάνεια των χώρων του ξενοδοχείου φτάνει τα 40.426 τ.μ. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν στις 20 Απριλίου 1963, στο πλαίσιο τριήμερων εορταστικών εκδηλώσεων (!), συγκεντρώνοντας την πολιτική, επιχειρηματική και κοινωνική ελίτ της Αθήνας και όχι μόνο. Υψηλοί ξένοι προσκεκλημένοι δίνουν το «παρών» και τα εγκαίνια γίνονται το αδιαμφισβήτητο κοσμικό γεγονός της χρονιάς, αν όχι της δεκαετίας. Δίνονται μάχες για μια πρόσκληση. Ο γνωστός αθηναιογράφος Γιάννης Καιροφύλας δίνει ανάγλυφα το κλίμα εκείνων των ημερών: «Στη δεξίωση των εγκαινίων πήγανε όλοι οι κοσμικοί της Αθήνας που κατόρθωσαν να βρούνε πρόσκληση και μερικοί πήγανε της προσκολλήσεως, όπως συχνά συμβαίνει σε τέτοιου είδους εκδηλώσεις. Οι κύριοι ήταν όλοι τους με επίσημο ένδυμα, ενώ οι κυρίες είχαν κάπως πρόωρα φέρει την άνοιξη με τα πολύχρωμα καπέλα τους, για τα οποία είχαν καταβάλει ουκ ολίγα στις Αθηναίες καπελούδες, τις μετρημένες πια στα δάχτυλα». 

Πηγή: http://www.kathimerini.gr