Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΙΒΩΤΟΥ, ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΝΑ ΡΥΘΜΙΣΤΕΙ ΤΟ ΠΛΕΓΜΑ ΤΗΣ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑΣ!

Του Λέανδρου Ρακιντζή

Για πολλά χρόνια όλοι παρακολουθούσαμε την κοινωνική και φιλανθρωπική δράση της Κιβωτού και του ιδρυτή της, αναγνωρίζαμε το θετικό της έργο για την προστασία των ανηλίκων, αλλά δεν γνωρίζαμε τίποτα για την νομική της υπόσταση, για τη διαχείριση των χρημάτων και των σε είδος δωρεών και γενικά για το συνολικό έργο της, παρά μόνο την αγαθή φιγούρα του πατρός Αντωνίου και την αχλή της κοινωνικής του προσφοράς. Με το ξέσπασμα του "σκανδάλου" άρχισαν σιγά-σιγά να αποκαλύπτονται διάφορα περιστατικά από σεξουαλικές παρενοχλήσεις, κακομεταχείριση και αμφιλεγόμενες αναδοχές ανηλίκων μέχρι οικονομικές ατασθαλίες, που αποτελούν αντικείμενο εισαγγελικής έρευνας και οικονομικού ελέγχου. Συνεπώς πρέπει να αναμείνομε τα πορίσματα των ερευνών για την επαλήθευση των κατηγοριών και την ποινική και κοινωνική απαξία των πράξεων όσων εμπλέκονται σε αυτό με την σημείωση ότι μέχρι τότε ισχύει το τεκμήριο της αθωότητας.

Η Κιβωτός του Κόσμου εμφανίζεται ως Εθελοντικός μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός Ειδικής Μέριμνας και Προστασίας Μητέρας και Παιδιού, δηλαδή είναι μια ΜΚΟ που ως φορέας κοινωνικής προστασίας ελέγχεται κατά τις διατάξεις του ν.4921/22. Δεν γνωρίζω τι νομική μορφή έχει η νομική αυτή οντότητα, δηλαδή αν έχει καταστατικό και πώς διοικείται, αλλά εφόσον υπάρχει Διοικητικό Συμβούλιο το πιθανότερο να είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία. Με υπουργική απόφαση αντικαταστάθηκε βάση του άρθρου 67 παρ.6 ν.4921/22 το ΔΣ της για χρονικό διάστημα ενός έτους με πρόσωπα εγνωσμένου κύρους. Η διάταξη αυτή εφαρμόζεται για πρώτη φορά και δεν έχει ακόμα διερευνηθεί δικαστικά η συμβατότητα της με το άρθρο 12 του Συντάγματος.

Φοβάμαι όμως, ότι η δικαστική διερεύνηση της όλης υπόθεσης μπορεί να διαρκέσει πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω εγγενών αδυναμιών και της "Ομερτά" που επικρατεί σε τέτοιες περιπτώσεις, που θα έχει σαν αποτέλεσμα να συνεχίζεται η νοσηρή ατμόσφαιρα του "σκανδάλου", που αποτρέπει εκδηλώσεις φιλανθρωπίας και εθελοντισμού γενικά και να υπάρχει ένα δυσαναπλήρωτο κενό προστασίας των παιδιών που την χρειάζονται, γιατί δεν υπάρχουν επαρκείς δημόσιες δομές και να έχει δημιουργηθεί ένα τεράστιο ψυχικό τραύμα στις ψυχές των παιδιών, που πέρασαν από τις δομές της Κιβωτού.

Η περίπτωση όμως της Κιβωτού του Κόσμου έδωσε την ευκαιρία να αποκαλυφθεί το θολό καθεστώς που διέπει τη λειτουργία όλων των φορέων που εμφανίζονται να παράγουν φιλανθρωπικό ή ανθρωπιστικό έργο, τα τεράστια ποσά που διαχειρίζονται αλλά κυρίως την έλλειψη επαρκούς και αποτελεσματικού ελέγχου από την Πολιτεία ή άλλα όργανα. Επομένως, πρέπει να ληφθούν κάποια μέτρα ρύθμισης, όπως να γίνει καταγραφή των φορέων, να διευκρινισθεί το νομικό καθεστώς που διέπει κάθε κατηγορία φορέα, να απαιτείται ειδική πιστοποιημένη άδεια λειτουργίας για ορισμένους τομείς και κυρίως όταν διαχειρίζονται δημόσιο χρήμα να αποδίδεται άμεση και αιτιολογημένη λογοδοσία. Οι έλεγχοι πρέπει να είναι κυρίως προληπτικοί για να προλαμβάνουν τη δημιουργία τετελεσμένων καταστάσεων και όχι κατασταλτικοί, που συνήθως περιορίζονται στην επιβολή προστίμων, τα οποία στο τέλος δεν εισπράττονται γιατί είτε ρυθμίζονται ή παραγράφονται και ως εκ τούτου δεν είναι αποτελεσματικά.

Στη χώρα μας υπάρχουν περί τα 11.000 ιδρύματα και κληροδοτήματα με περιουσία ονομαστικής αξίας τουλάχιστον 20 δισ. ευρώ, στην οποία περιλαμβάνονται πολλά κεντρικά ακίνητα της Πρωτεύουσας, αλλά από τα στοιχεία που υπάρχουν σχεδόν όλα είναι υπερχρεωμένα, παρουσιάζουν διοικητικές δυσλειτουργίες κυρίως λόγω της ακαταλληλότητας των προσώπων που τα διοικούν και δεν μπορούν να εκμεταλλευτούν πλήρως τις οικονομικές δυνατότητες των περιουσιών τους.

Υπάρχουν άπειρες περιπτώσεις οικονομικών ατασθαλιών και κακοδιαχείρισης της περιουσίας ιδρυμάτων που μερικές φορές έφθασαν σε ποινικές καταδίκες των υπαιτίων, όπως συνέβη για το Γηροκομείο Αθηνών με την καταδίκη σε πολυετή φυλάκιση της αιρετής ηγεσίας του, αλλά οι διοικητικές και οικονομικές συνέπειες συνεχίζονται με αποτέλεσμα το ίδρυμα να διοικείται από προσωρινές διοικήσεις που με διάφορες προφάσεις αναβάλλουν τη διαδικασία εκλογής αιρετής διοίκησης από τα μέλη του σωματείου παρά τις δικαστικές επιταγές για την εντός της τασσόμενης προθεσμίας διενέργειά τους.

Η μη συμμόρφωση σε δικαστικές αποφάσεις δεν επιφέρει πλέον κυρώσεις, όπως συνέβαινε πριν την εισαγωγή του νέου ΠΚ: ‘Όταν κάποιος δεν συμμορφώθηκε με δικαστική επιταγή διέπραττε την σε βαθμό πλημμελήματος παράβαση του άρθρου 232 Α του παλιού ΠΚ. Το άρθρο αυτό με τον νέο ΠΚ καταργήθηκε και έτσι οι προσωρινές διοικήσεις του Γηροκομείου ατιμωρητί δεν συμμορφώνονται στις δικαστικές επιταγές. Το άρθρο αυτό επιτελούσε σπουδαίο έργο στο σεβασμό και την συμμόρφωση στις δικαστικές αποφάσεις σε πάρα πολλές περιπτώσεις και πρέπει να θεσπισθεί εκ νέου.

Όταν υπάρχει κενό εξουσίας στη διοίκηση ενός νομικού προσώπου το δικαστήριο ορίζει κατά το άρθρο 69ΑΚ προσωρινή διοίκηση με περιορισμένες αρμοδιότητες η οποία υποχρεούται την εντός μικρής προθεσμίας, συνήθως τριών μηνών, διεξαγωγή αρχαιρεσιών για την ανάδειξη τακτικής διοίκησης. Επειδή η νομή της εξουσίας είναι γλυκιά, οι προσωρινές διοικήσεις επιδιώκουν με διάφορα προσχήματα και δικαστικούς τακτικισμούς να ανανεώνουν τη θητεία τους χωρίς να διενεργούν αρχαιρεσίες και έτσι υπάρχουν πολλά σωματεία, αλλά κυρίως φιλανθρωπικά ιδρύματα, να διοικούνται για πολλά χρόνια από προσωρινές διοικήσεις, όπως το Γηροκομείο Αθηνών που διοικείται από το 2016 από προσωρινές διοικήσεις χωρίς να έχουν διενεργήσει ποτέ αρχαιρεσίες. Για να ρυθμιστεί η απαράδεκτη αυτή κατάσταση πρέπει να θεσπισθεί ανώτατο όριο τριών μηνών της θητείας προσωρινής διοίκησης και να μην ανανεώνεται η θητεία προσωρινής διοίκησης, που δεν διενήργησε αρχαιρεσίες.

Κατόπιν του σκανδάλου της Κιβωτού ακουστήκαν φωνές από πολιτικούς και ΜΜΕ, που απηχούν τη κοινή γνώμη, που ζητούν: Το κράτος να παρέμβει σε όλες τις δομές και σε όλα τα φιλανθρωπικά ιδρύματα αύριο κιόλας. Να γίνουν έλεγχοι αυστηροί για παρόμοια περιστατικά και μαζί με τα οικονομικά τους. Φυσικά το αίτημα μολονότι σωστό εμφανίζεται ανεδαφικό, γιατί ολόκληρος ο ελεγκτικός μηχανισμός του κράτους, που έχει υποχρέωση ελέγχου ολόκληρου του Δημοσίου Τομέα, μόλις επαρκεί για τον ολοκληρωτικό έλεγχο μόνο των προβληματικών φορέων που σπαταλούν δημόσιο χρήμα, όπως είναι οι ΜΚΟ, που ασχολούνται με μετανάστες και τον κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας έλεγχο κάποιων δομών με ενδείξεις σοβαρών οικονομικών ατασθαλιών. Σαφώς πρέπει να ενεργοποιηθούν κάποιοι μηχανισμοί ελέγχου των επί μέρους δραστηριοτήτων, όπως των ΟΤΑ, των Δ/σεων Κληροδοτημάτων, Δημοσιονομικών Ελέγχων για τον έλεγχο των δημοσίων χορηγιών σε ιδρύματα κλπ.

Με την έκδοση των πορισμάτων αρχίζει ο μακρύς, γεμάτος νομικά και πραγματικά εμπόδια, κύκλος επιβολής των ποινικών και διοικητικών κυρώσεων. Για τα σε βαθμό πλημμελήματος αδικήματα, δηλαδή με ζημία μέχρι 120.000 ευρώ, η πενταετής παραγραφή του αξιόποινου αρχίζει από τότε που τελέσθηκε και όχι από πότε έγινε γνωστή η πράξη, και μετά την με το νέο ΠΚ τροποποίηση του άρθρου 390 ΠΚ που προβλέπει και τιμωρεί την απιστία, απαιτείται έγκληση του ζημιωθέντος φορέα για την άσκηση της ποινικής δίωξης με αποτέλεσμα για τις περισσότερες σε βαθμό πλημμελήματος πράξεις απιστίας να μην ασκείται καν ποινική δίωξη είτε λόγω παραγραφής είτε για έλλειψη έγκλησης. Η μόνη λύση είναι να θεσπισθεί εκ νέου το αδίκημα της απιστίας (390ΠΚ) να διώκεται αυτεπάγγελτα ανεξάρτητα ποσού. Τα σε βαθμό κακουργήματος αδικήματα συνήθως δικάζονται σε χρονικό βάθος δεκαετίας και πολλά παραγράφονται εν επιδικία. Κανείς δεν φοβάται την επιβολή διοικητικών προστίμων κατά προσώπων, γιατί στο τέλος σε πολύ μεγάλο ποσοστό δεν εισπράττοντα, ρυθμίζονται, χαρίζονται ή παραγράφονται.

Οι δυσλειτουργίες των φιλανθρωπικών ιδρυμάτων πρέπει να εξετάζονται κατά περίπτωση, αλλά λίγο πολύ όλες παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά, που μπορούμε να εξετάσομε σε γενικές γραμμές με σημείωση τη φράση του Oscar Wilde "Ο δρόμος για τη κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις". Ας εξετάσομε λοιπόν τη περίπτωση του Γηροκομείου Αθηνών ως case study: Το Γηροκομείο Αθηνών από τον Οκτώβριο 2016 διοικείται από προσωρινές διοικήσεις: Η πρώτη διορίσθηκε από τον Δήμο Αθηναίων, οι άλλες δύο δικαστικά, αλλά η τελευταία από τον περασμένο Οκτώβριο με πρόταση και πρόσωπα που υποδείχτηκαν από τον Δήμο Αθηναίων και οι τρεις διοικήσεις δεν μπόρεσαν (επιεικώς) με διάφορα προσχήματα να διενεργήσουν αρχαιρεσίες στο σωματείο για ανάδειξη τακτικής διοίκησης από μέλη της ΕΕΑ παρά τις ρητές - και με σύντομες προθεσμίες - δικαστικές εντολές. Η παρούσα προσωρινή διοίκηση μολονότι της δόθηκε ρητή δικαστική εντολή, όπως κατά προτεραιότητα εντός 8 μηνών διενεργήσει αρχαιρεσίες, δεν διενήργησε με το πρόσχημα να ολοκληρώσει το σχέδιο εξυγίανσης του Γηροκομείου, που δεν ήταν εντολή, αλλά μια δυνητική αρμοδιότητα στο πλαίσιο της εκπληρώσεως της κυρίας εντολής, που υπαίτια δεν εκπλήρωσε και με νέα αίτηση στο Δικαστήριο ζήτησε παράταση της θητείας της κατά 8 μήνες για να ολοκληρώσει το σχέδιο εξυγίανσης, δηλαδή όχι την κύρια εντολή και συνεπώς το αίτημα δεν είναι νόμιμο, αλλά ισχυρίζεται, ότι ζητά την παράταση της θητείας για να είναι κατάλληλες οι συνθήκες για την διεξαγωγή των αρχαιρεσιών σε αεριζόμενους χώρους και την παραμονή των μελών σε εξωτερικούς χώρους, που φυσικά δεν είναι ούτε νόμιμος ούτε επαρκής, αλλά προσχηματικός, λόγος παράτασης της θητείας.

Ο Δήμος Αθηναίων ασκεί εποπτεία επί του Γηροκομείου μόνο για λόγους νομιμότητας των αποφάσεων του ΔΣ αλλά λόγω της ιδιαίτερης σχέσης με την παρούσα διοίκηση, που ο ίδιος την πρότεινε, υπάρχει ταύτιση εποπτεύοντος και εποπτευομένου και έτσι εξηγείται ότι δεν έκρινε μη νόμιμες τις αποφάσεις του ΔΣ να προτάξει το σχέδιο εξυγίανσης, που ήταν δυνητική αρμοδιότητα, αντί να αποφασίσει την διενέργεια αρχαιρεσιών, που ήταν επιτακτική δικαστική εντολή, που δεσμεύει τον Δήμο κατά τον έλεγχο νομιμότητας, δηλαδή ότι η προσωρινή διοίκηση δεν εκτέλεσε δικαστική απόφαση. Επιπλέον, ο Δήμος δεν έκρινε μη νόμιμη την εγγραφή νέων τακτικών μελών από την παρούσα προσωρινή διοίκηση παρά τη ρητή δικαστική απαγόρευση, γεγονός που μπορεί να δημιουργήσει ακυρότητες και να παρατείνει το πρόβλημα του Γηροκομείου. Σημειωτέον, ότι σε περίπτωση που μια προσωρινή διοίκηση δεν εκτελεί δικαστική εντολή, η εποπτεύουσα αρχή πρέπει να ζητήσει την αντικατάστασή της. Πρόσφατα, μέλος της προσωρινής διοίκησης καταδικάσθηκε πρωτόδικα σε φυλάκιση έξη ετών για υπεξαίρεση και σωστά βάση του τεκμηρίου αθωότητας δεν υποχρεούται σε παραίτηση, αλλά για τους ασκούντες κάθε είδους εξουσία ισχύουν τα όσα έγραψα στο άρθρο μου στο Capital της 1-11-2022 με τίτλο "Δεν αρκεί οι πολιτικοί να είναι τίμιοι, αλλά και να φαίνονται τίμιοι".

* Ο Λέανδρος Τ. Ρακιντζής είναι Αρεοπαγίτης ε.τ.

Πηγή: https://www.capital.gr