Ο ΕΠΟΜΕΝΟΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ!

Πώς οι σημερινές περιφερειακές συγκρούσεις μοιάζουν με αυτές που προκάλεσαν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο

 Κλεάνθης Γρίβας

Η εποχή μετά τον Ψυχρό Πόλεμο ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με φιλόδοξα οράματα για την παγκόσμια ειρήνη. Και τελείωσε τρεις δεκαετίες αργότερα, με αυξανόμενους κινδύνους παγκόσμιου πολέμου. Σήμερα, η Ευρώπη βιώνει την πιο καταστροφική στρατιωτική της σύγκρουση εδώ και γενιές. Η Μέση Ανατολή μαστίζεται από μια βάναυση μάχη μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς που διαχέει τη βία και την αστάθεια σε όλη την περιοχή. Η Ανατολική Ασία, ευτυχώς, δεν βρίσκεται σε πόλεμο, αλλά δεν είναι ακριβώς ειρηνική, καθώς η Κίνα πιέζει τους γείτονές της και συγκεντρώνει στρατιωτική ισχύ με ταχύτατους ρυθμούς.

Το γεγονός ότι πολλοί Αμερικανοί δεν συνειδητοποιούν το πόσο κοντά βρίσκεται ο κόσμος στο να καταστραφεί από άγριες, αλληλοσυνδεόμενες συγκρούσεις, ίσως οφείλεται στο ότι έχουν ξεχάσει πώς προέκυψε ο τελευταίος παγκόσμιος πόλεμος.

Όταν οι Αμερικανοί σκέφτονται τον παγκόσμιο πόλεμο, συνήθως σκέφτονται τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο —ή το μέρος του πολέμου που ξεκίνησε με το χτύπημα της Ιαπωνίας στο Περλ Χάρμπορ τον Δεκέμβριο του 1941. Μετά από αυτή την επίθεση και την επακόλουθη κήρυξη πολέμου από τον Αδόλφο Χίτλερ κατά των ΗΠΑ. Η σύγκρουση ήταν ένας ενιαίος, περιεκτικός αγώνας μεταξύ αντίπαλων συμμαχιών σε ένα παγκόσμιο πεδίο μάχης. Αλλά ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε ως τρεις χαλαρά συνδεδεμένους κρίσεις για την πρωτοκαθεδρία σε βασικές περιοχές που εκτείνονταν από την Ευρώπη έως την Ασία-Ειρηνικό – οι οποίες τελικά κορυφώθηκαν και συνενώθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο. Η ιστορία αυτής της περιόδου αποκαλύπτει τις πιο σκοτεινές πτυχές της στρατηγικής αλληλεξάρτησης σε έναν κόσμο που έχει καταρρεύσει από τον πόλεμο. Παρουσιάζει επίσης δυσάρεστους παραλληλισμούς με την κατάσταση που αντιμετωπίζει αυτή τη στιγμή η Ουάσιγκτον.

Οι ΗΠΑ δεν αντιμετωπίζουν μια επίσημη συμμαχία αντιπάλων, όπως αυτή κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μάλλον δεν θα δουν μια επανάληψη ενός σεναρίου στο οποίο οι αυταρχικές δυνάμεις κατακτούν τεράστιες περιοχές της Ευρασίας και των παραθαλάσσιων περιοχών της. Ωστόσο, με τους πολέμους στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή να μαίνονται ήδη, και τους δεσμούς μεταξύ των αναθεωρητικών κρατών να γίνονται και πιο έντονοι, το μόνο που θα χρειαζόταν είναι μια σύγκρουση στον αμφισβητούμενο δυτικό Ειρηνικό για να προκύψει ένα άλλο εφιαλτικό σενάριο – στο οποίο το διεθνές σύστημα κατακλύζεται από έντονες και αλληλένδετες περιφερειακές συγκρούσεις και δημιουργούν μια κρίση παγκόσμιας ασφάλειας που δεν μοιάζει σε τίποτα με το 1945. Ένας κόσμος σε κίνδυνο θα μπορούσε να γίνει ένας κόσμος σε πόλεμο. Και οι ΗΠΑ δεν είναι καθόλου έτοιμες να αντιμετωπίσουν μια τέτοια πρόκληση.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ

Οι αμερικανικές αναμνήσεις του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σημαδεύονται ανεξίτηλα από δύο μοναδικές πτυχές της εμπειρίας των ΗΠΑ. Πρώτο, οι ΗΠΑ μπήκαν στον πόλεμο πολύ αργά – πάνω από 2 χρόνια αφότου ο Χίτλερ συγκλόνισε την Ευρώπη εισβάλλοντας στην Πολωνία και πάνω από 4 χρόνια αφότου η Ιαπωνία ξεκίνησε τον πόλεμο του Ειρηνικού εισβάλλοντας στην Κίνα. Δεύτερο, οι ΗΠΑ συμμετείχαν στον αγώνα και στα δύο θέατρα του πολέμου ταυτόχρονα. Έτσι, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος παγκοσμιοποιήθηκε από τη στιγμή που οι ΗΠΑ εισήλθαν σε αυτόν. Από τον Δεκέμβριο του 1941 και μετά, η σύγκρουση παρουσίασε έναν πολύ-ηπειρωτικό συνασπισμό, τη Μεγάλη Συμμαχία, που πολεμούσε εναντίον ενός άλλου πολυ-ηπειρωτικού συνασπισμού, τον Άξονα, σε πολλαπλά μέτωπα. (Η εξαίρεση ήταν ότι η Σοβιετική Ένωση παρέμεινε σε ειρήνη με την Ιαπωνία από το 1941 έως το 1945.) Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένας παγκόσμιος πόλεμος με την πληρέστερη και πιο περιεκτική του έννοια. Ωστόσο, αυτή η πιο τρομερή σύγκρουση της ιστορίας δεν ξεκίνησε έτσι.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν αποτέλεσμα της συσσώρευσης τριών περιφερειακών κρίσεων: Η επίθεση της Ιαπωνίας στην Κίνα και την Ασία-Ειρηνικό. Η προσπάθεια της Ιταλίας για δημιουργήσει μια αυτοκρατορία στην Αφρική και τη Μεσόγειο. Και η προσπάθεια της Γερμανίας να επιβάλει την ηγεμονία της στην Ευρώπη, και όχι μόνο.

Κατά κάποιο τρόπο, αυτές οι τρεις κρίσεις ήταν πάντα συνδεδεμένες. Καθεμιά απ’ αυτές ήταν έργο ενός απολυταρχικού καθεστώτος με τάσεις προσφυγής στον εξαναγκασμό και τη βία. Καθεμία περιλάμβανε μια προσπάθεια κυριαρχίας σε μια σημαντική παγκόσμια περιοχή. Και καθεμία συνέβαλε σε αυτό που ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Φράνκλιν Ρούσβελτ, το 1937, ονόμασε «εξαπλωμένη επιδημία παγκόσμιας ανομίας». Ακόμα κι έτσι, αυτό δεν ήταν εξαρχής μια ολοκληρωμένη μεγα-σύγκρουση.

Στην αρχή, οι απολυταρχικές δυνάμεις είχαν λίγα κοινά στοιχεία μεταξύ τους, την ανελεύθερη διακυβέρνηση και την επιθυμία να συντρίψουν το υπάρχον status quo. Στην πραγματικότητα, ο κυνικός ρατσισμός που διαπέρασε τη ναζιστική ιδεολογία θα μπορούσε να λειτουργήσει ενάντια στη συνοχή αυτής της ομάδας: ο Χίτλερ χλεύαζε κάποτε τους Ιάπωνες ως «λακαρισμένους μισοπιθήκους».

Και παρόλο που αυτές οι χώρες, αρχής γενομένης από το 1936, υπέγραψαν μια σειρά αλληλεπικαλυπτόμενα σύμφωνα ασφαλείας, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1930, ήταν συχνά αντίπαλοι όσο και σύμμαχοι. Η Γερμανία του Χίτλερ και η Ιταλία του Μουσολίνι συνεργάστηκαν με πολλαπλούς σκοπούς σε κρίσεις για την Αυστρία το 1934 και την Αιθιοπία το 1935. Η Γερμανία μέχρι το 1938, υποστήριζε την Κίνα στον πόλεμο επιβίωσής της ενάντια στην Ιαπωνία, και το 1939 υπέγραψε μια σιωπηρή συμμαχία με τη Σοβιετική Ένωση, πολεμώντας στη συνέχεια σε μια αδήλωτη σύγκρουση εναντίον του Τόκιο στην Ασία. (Η Μόσχα και το Τόκιο υπέγραψαν αργότερα ένα σύμφωνο μη-επίθεσης τον Απρίλιο του 1941, το οποίο ίσχυε μέχρι το 1945). Οι περιφερειακές κρίσεις μόνο σταδιακά συγχωνεύτηκαν και οι αντίπαλοι συνασπισμοί συνενώθηκαν, εξαιτίας παραγόντων που μπορεί να ακούγονται γνωστοί σήμερα.

Πρώτο, ανεξάρτητα από τους συγκεκριμένους –και μερικές φορές αντικρουόμενους– στόχους τους, οι απολυταρχικές δυνάμεις είχαν μια θεμελιώδη ομοιότητα στον σκοπό. Όλες επιδίωκαν μια δραματική μεταμόρφωση της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων. Όπως δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών της Ιαπωνίας το 1940, «στη μάχη μεταξύ δημοκρατίας και ολοκληρωτισμού, χωρίς αμφιβολία ο ολοκληρωτισμός θα νικήσει και θα ελέγξει τον κόσμο». Υπήρχε μια βασική γεωπολιτική και ιδεολογική αλληλεγγύη μεταξύ των απολυταρχιών του κόσμου, που τις ώθησε στις συγκρούσεις που προκάλεσαν με την πάροδο του χρόνου.

Δεύτερο, ο κόσμος ανέπτυξε μια διεστραμμένη μορφή αλληλεξάρτησης, καθώς η αστάθεια σε μια περιοχή επιδείνωνε την αστάθεια σε μια άλλη. Απαξιώνοντας την Κοινωνία των Εθνών και δείχνοντας ότι η επιθετικότητα μπορούσε να παραμείνει ατιμώρητη, η επίθεση της Ιταλίας στην Αιθιοπία το 1935 άνοιξε το δρόμο για την εκ νέου στρατιωτικοποίηση της Ρηνανίας από τον Χίτλερ το 1936. Στη συνέχεια, η Γερμανία το 1940 συνέτριψε τη Γαλλία, έσπρωξε το Ηνωμένο Βασίλειο στο χείλος του γκρεμού, και δημιούργησε μια χρυσή ευκαιρία για την ιαπωνική επέκταση στη Ν.Α. Ασία. Ιδιαίτερες πολεμικές τακτικές πέρασαν επίσης από πολεμικό θέατρο σε πολεμικό θέατρο. Για παράδειγμα, η χρήση του τρόμου από αέρος από τις ιταλικές δυνάμεις στην Αιθιοπία, προεικόνιζε τη χρήση του από τις γερμανικές δυνάμεις στην Ισπανία και τις ιαπωνικές δυνάμεις στην Κίνα. Επιπλέον, ο τεράστιος αριθμός των προκλήσεων στην υπάρχουσα διεθνή τάξη αποπροσανατόλισε και εξασθένησε τους υπερασπιστές της: το Ηνωμένο Βασίλειο έπρεπε να αντιμετωπίσει προσεκτικά τον Χίτλερ στις κρίσεις για την Αυστρία και την Τσεχοσλοβακία το 1938, επειδή η Ιαπωνία απειλούσε την αποικιακή αυτοκρατορία της στην Ασία, ενώ οι θέσεις της στη Μεσόγειο απειλούνταν από την Ιταλία.

Αυτοί οι δύο παράγοντες συνέβαλαν στην εμφάνιση ενός τρίτου, τις ακραίες εκδηλώσεις επιθετικότητας που πόλωσαν τον κόσμο και τον χώρισαν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Στα τέλη της δεκαετίας του 1930, η Γερμανία και η Ιταλία ενώθηκαν για αμοιβαία προστασία έναντι των δυτικών δημοκρατιών οι οποίες θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να ματαιώσουν τις φιλοδοξίες τους. Το 1940, η Ιαπωνία προσχώρησε στον Άξονα με την ελπίδα να αποτρέψει τις ΗΠΑ από το να παρέμβουν στην επέκτασή της στην Ασία. Μέσω πολλαπλών, αμοιβαία ενισχυόμενων προγραμμάτων περιφερειακού ρεβιζιονισμού, οι τρεις χώρες διακήρυξαν ότι θα δημιουργήσουν μια «νέα τάξη πραγμάτων» στον κόσμο.

Αυτό το νέο Τριμερές Σύμφωνο δεν πτόησε τελικά τον Ρούσβελτ, αλλά τον έπεισε, όπως έγραψε το 1941, ότι «οι εχθροπραξίες στην Ευρώπη, στην Αφρική και στην Ασία είναι όλες μέρος μιας ενιαίας παγκόσμιας σύγκρουσης». Πράγματι, καθώς ο Άξονας συνέχιζε και η επιθετικότητά του εντάθηκε, ανάγκασε σταδιακά μια τεράστια σειρά χωρών να συγκροτήσουν μια αντίπαλη συμμαχία με στόχο τη ματαίωση αυτών των σχεδίων. Όταν το 1941 η Ιαπωνία επιτέθηκε στο Περλ Χάρμπορ και ο Χίτλερ κήρυξε τον πόλεμο στις ΗΠΑ, οι ΗΠΑ ενεπλάκησαν στις συγκρούσεις στην Ευρώπη και τον Ειρηνικό – και μετέτρεψαν αυτές τις περιφερειακές συγκρούσεις σε παγκόσμιο πόλεμο.

ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΟΝ

Οι παραλληλισμοί μεταξύ αυτής της προηγούμενης εποχής και της σημερινής είναι εντυπωσιακοί. Σήμερα, όπως και στη δεκαετία του 1930, το διεθνές σύστημα αντιμετωπίζει τρεις αιχμηρές περιφερειακές προκλήσεις. Η Κίνα συγκεντρώνει γρήγορα στρατιωτική ισχύ ως μέρος της εκστρατείας της να εκδιώξει τις ΗΠΑ από τον δυτικό Ειρηνικό – και, ίσως, να γίνει η εξέχουσα δύναμη στον κόσμο. Στην Ευρώπη, ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία είναι το δολοφονικό επίκεντρο της μακροχρόνιας προσπάθειάς της Ρωσίας να ανακτήσει την πρωτοκαθεδρία στην Ανατολική Ευρώπη και τον πρώην σοβιετικό χώρο. Στη Μέση Ανατολή, το Ιράν και η ομάδα των «αντιπροσώπων» του –Χαμάς, Χεζμπολάχ, Χούτι και πολλοί άλλοι – διεξάγει έναν αιματηρό αγώνα για περιφερειακή κυριαρχία ενάντια στο Ισραήλ, τις μοναρχίες του Κόλπου και τις ΗΠΑ.

Για άλλη μια φορά, τα θεμελιώδη κοινά σημεία που συνδέουν τα απολυταρχικά κράτη είναι η αυταρχική διακυβέρνηση και η εναντίωση στην υφιστάμενη γεωπολιτική ισορροπία. Σ’ αυτή την περίπτωση, μια επιθυμία να σπάσουν την τωρινή τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ που τους στερεί το μεγαλείο που επιθυμούν. Το Πεκίνο, η Μόσχα και η Τεχεράνη είναι οι νέοι «μη-έχοντες» που αγωνίζονται ενάντια στους «έχοντες», την Ουάσιγκτον και τους συμμάχους της.

Δύο από αυτές τις προκλήσεις έχουν ήδη γίνει καυτές. Ο πόλεμος στην Ουκρανία είναι μια σύγκρουση «δι’ αντιπροσώπων» μεταξύ της Ρωσίας και της Δύσης. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν σκέφτεται έναν μακρύ, σκληρό αγώνα που θα μπορούσε να διαρκέσει για χρόνια. Η επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ τον Οκτώβριο 2023 – που υποκινούνταν από το Ιράν, αν και ίσως όχι ρητά – πυροδότησε μια έντονη σύγκρουση που δημιουργεί βίαιη διάχυση της σε αυτή τη ζωτική περιοχή. Το Ιράν, εν τω μεταξύ, στρέφεται προς τα πυρηνικά όπλα, τα οποία θα μπορούσαν να ωθήσουν τον περιφερειακό ρεβιζιονισμό του, αποζημιώνοντας το καθεστώς του έναντι μιας ισραηλινής ή αμερικανικής απάντησης. Στον δυτικό Ειρηνικό και την ηπειρωτική Ασία, η Κίνα εξακολουθεί να βασίζεται κυρίως στον εξαναγκασμό εκτός πολέμου. Αλλά καθώς η στρατιωτική ισορροπία αλλάζει σε ευαίσθητα σημεία όπως τα στενά της Ταϊβάν ή η Θάλασσα της Νότιας Κίνας, το Πεκίνο θα έχει καλύτερες επιλογές -και ίσως μεγαλύτερη όρεξη- για επιθετικότητα.

Όπως και στη δεκαετία του 1930, οι απολυταρχικές ρεβιζιονιστικές δυνάμεις δεν βλέπουν πάντα την κατάσταση με τον ίδιο τρόπο. Η Ρωσία και η Κίνα επιδιώκουν αμφότερες την υπεροχή στην Κεντρική Ασία. Εισδύουν επίσης στη Μέση Ανατολή, με τρόπους που μερικές φορές υπονομεύουν τα συμφέροντα του Ιράν εκεί. Εάν τελικά οι ρεβιζιονιστικές δυνάμεις απωθήσουν τον κοινό τους εχθρό, τις ΗΠΑ, από την Ευρασία, μπορεί να καταλήξουν να πολεμούν μεταξύ τους για τα λάφυρα – όπως ακριβώς οι δυνάμεις του Άξονα, αν είχαν νικήσει με κάποιο τρόπο τους αντιπάλους τους, σίγουρα θα είχαν στη συνέχεια στραφεί ο ένας εναντίον του άλλου. Ωστόσο, προς το παρόν, οι δεσμοί μεταξύ των ρεβιζιονιστικών δυνάμεων αναπτύσσονται και οι περιφερειακές συγκρούσεις της Ευρασίας γίνονται όλο και πιο στενά αλληλένδετες.

Η Ρωσία και η Κίνα συμπλησιάζουν όλο και περισσότερο, μέσω της στρατηγικής τους συνεργασίας «χωρίς όρια», η οποία περιλαμβάνει πωλήσεις όπλων, εμβάθυνση της αμυντικής-τεχνολογικής συνεργασίας και επιδείξεις γεωπολιτικής αλληλεγγύης, όπως στρατιωτικές ασκήσεις σε παγκόσμια καυτά σημεία. Και ακριβώς όπως το σύμφωνο Μολότοφ-Ρίμπεντροπ του 1939 επέτρεψε στη Γερμανία και τη Σοβιετική Ένωση να επιτεθούν στην ανατολική Ευρώπη χωρίς να διακινδυνεύσουν σύγκρουση μεταξύ τους, η σινο-ρωσική εταιρική σχέση ειρήνευσε αυτό που κάποτε αποτελούσε την πιο στρατιωτικοποιημένη συνοριακή γραμμή στον κόσμο και επέτρεψε και στις δύο χώρες να επικεντρωθούν στους ανταγωνισμούς τους με τις ΗΠΑ και τους φίλους τους. Πιο πρόσφατα, ο πόλεμος στην Ουκρανία διαμόρφωσε επίσης άλλες Ευρασιατικές σχέσεις –μεταξύ Ρωσίας και Ιράν και μεταξύ Ρωσίας και Βόρειας Κορέας– ενώ εντείνει και συνυφαίνει τις προκλήσεις που θέτουν οι αντίστοιχοι ρεβιζιονιστικές δυνάμεις.

Τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τα πυρομαχικά πυροβολικού και οι βαλλιστικοί πύραυλοι που παρέχονται από την Τεχεράνη και την Πιονγκγιάνγκ —μαζί με την οικονομική βοήθεια που παρέχεται από το Πεκίνο— έχουν στηρίξει τη Μόσχα στη σύγκρουσή της ενάντια στην Ουκρανία και τους δυτικούς υποστηρικτές της. Σε αντάλλαγμα, η Μόσχα φαίνεται να μεταφέρει πιο ευαίσθητη στρατιωτική τεχνολογία και τεχνογνωσία: πουλώντας προηγμένα αεροσκάφη στο Ιράν, και προσφέροντας βοήθεια στα προηγμένα οπλικά προγράμματα της Βόρειας Κορέας, ίσως ακόμη και βοηθώντας την Κίνα να κατασκευάσει ένα επιθετικό υποβρύχιο επόμενης γενιάς.

Άλλες περιφερειακές διαμάχες αποκαλύπτουν μια παρόμοια δυναμική. Στη Μέση Ανατολή, η Χαμάς πολεμά το Ισραήλ με κινεζικά, ρωσικά, ιρανικά και βορειοκορεατικά όπλα που συσσωρεύει εδώ και χρόνια. Από τις 7 Οκτωβρίου, ο Πούτιν έχει δηλώσει ότι «οι συγκρούσεις στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή είναι μέρος ενός ενιαίου, ευρύτερου αγώνα που «θα αποφασίσει τη μοίρα της Ρωσίας και ολόκληρου του κόσμου». Και σε έναν άλλο απόηχο του παρελθόντος, οι εντάσεις στα βασικά θέατρα της Ευρασίας αδυνατίζουν τους πόρους των ΗΠΑ, θέτοντας την υπερδύναμη αντιμέτωπη με πολλαπλά διλήμματα ταυτόχρονα. Οι ρεβιζιονιστικές δυνάμεις αλληλοβοηθούνται απλώς κάνοντας τα δικά τους πράγματα.

Μια κρίσιμη διαφορά μεταξύ της δεκαετίας του 1930 και του σήμερα είναι η κλίμακα του ρεβιζιονισμού. Όσο κακοί κι αν είναι ο Πούτιν και ο Ιρανός Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, δεν έχουν κυριαρχήσει σε μεγάλα κομμάτια κρίσιμων περιοχών. Μια άλλη κρίσιμη διαφορά είναι ότι η Ανατολική Ασία εξακολουθεί να απολαμβάνει μια αδύναμη ειρήνη. Όμως, με τους Αμερικανούς αξιωματούχους να προειδοποιούν ότι η Κίνα θα μπορούσε να γίνει πιο επιθετική καθώς ωριμάζουν οι δυνατότητές της –ίσως αυτό να συμβεί μόλις κατά το δεύτερο μισό της τρέχουσας δεκαετίας– αξίζει να εξεταστεί το τι θα συνέβαινε εάν αυτή η περιοχή εκραγεί.

Μια τέτοια σύγκρουση θα ήταν καταστροφική από πολλές απόψεις. Η κινεζική επιθετικότητα κατά της Ταϊβάν θα μπορούσε κάλλιστα να πυροδοτήσει έναν πόλεμο με τις ΗΠΑ, φέρνοντας τους δύο πιο ισχυρούς στρατούς του κόσμου -και τα δύο πυρηνικά τους οπλοστάσια- τον ένα εναντίον του άλλου. Θα πλήξει το παγκόσμιο εμπόριο με τρόπους που κάνουν τις εκτοπίσεις που προκλήθηκαν από τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Γάζα να φαίνονται ασήμαντες. Θα πολώσει περαιτέρω την παγκόσμια πολιτική καθώς οι ΗΠΑ θα επιδιώκουν να συσπειρώσουν τον δημοκρατικό κόσμο ενάντια στην κινεζική επιθετικότητα – ωθώντας έτσι το Πεκίνο σε μια πιο σφιχτή αγκαλιά με τη Ρωσία και άλλες αυταρχικές δυνάμεις.

Το πιο κρίσιμο, είναι εάν αυτό θα συνδυαστεί με συνεχιζόμενες συγκρούσεις σε άλλα μέρη. Ένας πόλεμος στην Ανατολική Ασία θα μπορούσε να δημιουργήσει μια κατάσταση που δεν θα μοιάζει σε τίποτα με τη δεκαετία του 1940, στην και οι τρεις βασικές περιοχές της Ευρασίας μαστίζονται από μια μεγάλης κλίμακας βία ταυτόχρονα. Αυτό μπορεί να μην εξελιχθεί σε έναν ενιαίο παγκόσμιο πόλεμο που θα καλύπτει τα πάντα. Αλλά θα δημιουργούσε έναν κόσμο που μαστίζεται από πόλεμο, καθώς οι ΗΠΑ και άλλοι υπερασπιστές της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων θα αντιμετώπιζαν πολλαπλές, αλληλένδετες συγκρούσεις που εκτείνονται σε μερικά από τα πιο σημαντικά στρατηγικά εδάφη στη γη.

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΙΣ ΚΑΤΑΙΓΙΔΩΝ

Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί να μην συμβεί αυτό το σενάριο. Η Ανατολική Ασία θα μπορούσε να παραμείνει σε ειρήνη, επειδή οι ΗΠΑ και η Κίνα έχουν τεράστια κίνητρα για να αποφύγουν έναν φρικτό πόλεμο. Οι μάχες στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή θα μπορούσαν να υποχωρήσουν. Αλλά ο προβληματισμός για το εφιαλτικό σενάριο εξακολουθεί να αξίζει τον κόπο, καθώς ο κόσμος θα μπορούσε να απέχει μόλις μια κακή διαχείριση κρίσης από μια διάχυτη ευρασιατική σύγκρουση – και οι ΗΠΑ είναι απροετοίμαστες για αυτό το ενδεχόμενο.

Αυτή τη στιγμή, οι ΗΠΑ προσπαθούν να υποστηρίξουν το Ισραήλ και την Ουκρανία ταυτόχρονα. Οι απαιτήσεις αυτών των δύο πολέμων – μάχες στις οποίες οι ΗΠΑ δεν είναι ακόμη ο κύριος μαχητής – επεκτείνουν τις ικανότητες των ΗΠΑ σε τομείς όπως το πυροβολικό και η αντιπυραυλική άμυνα. Οι αναπτύξεις των ΗΠΑ στα ύδατα γύρω από τη Μέση Ανατολή, με σκοπό να αποτρέψουν το Ιράν και να διατηρήσουν ανοιχτούς τους κρίσιμους θαλάσσιους δρόμους, εξαντλούν τους πόρους του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ. Τα πλήγματα εναντίον στόχων των Χούτι στην Υεμένη καταναλώνουν πόρους, (όπως οι πύραυλοι Tomahawk), που θα ήταν αναγκαίοι σε μια σύγκρουση ΗΠΑ-Κίνας. Όλα αυτά είναι συμπτώματα ενός μεγαλύτερου προβλήματος: της συρρίκνωσης των ικανοτήτων του στρατού των ΗΠΑ σε σχέση με τις πολυάριθμες, αλληλένδετες προκλήσεις.

Κατά τη δεκαετία του 2010, το Πεντάγωνο σταδιακά άλλαξε τη στρατιωτική στρατηγική του των δύο πολέμων (που προοριζόταν να διεξάγει και να νικήσει σε δύο πολέμους ταυτόχρονα με αντιπάλους απολυταρχικά κράτη), και επέλεξε τη στρατηγική του ενός πολέμου (με στόχο να εμπλακεί και να νικήσει σε έναν μόνο ένα πόλεμο μεγάλης έντασης, με αντίπαλο μια μεγάλη δύναμη, την Κίνα). Κατά μία έννοια, αυτή ήταν μια λογική απάντηση στις ακραίες απαιτήσεις που θα συνεπαγόταν μια τέτοια σύγκρουση. Αλλά άφησε επίσης το Πεντάγωνο με μειωμένο εξοπλισμό σε έναν κόσμο στον οποίο ένας συνδυασμός εχθρικών μεγάλων δυνάμεων και σοβαρών περιφερειακών απειλών εκδηλώνονται σε πολλά θέατρα ταυτόχρονα. Ενίσχυσε επίσης, ίσως, τους πιο επιθετικούς αντιπάλους των ΗΠΑ, όπως η Ρωσία και το Ιράν, οι οποίοι σίγουρα συνειδητοποιούν ότι μια υπερδύναμη – με έναν στρατό απελπισμένο να επικεντρωθεί στην Κίνα – έχει περιορισμένη ικανότητα να ανταποκριθεί σε άλλες απειλές.

Φυσικά, οι ΗΠΑ δεν ήταν έτοιμες για παγκόσμιο πόλεμο το 1941, αλλά τελικά επικράτησαν μέσω μιας παγκόσμιας κινητοποίησης της στρατιωτικής και βιομηχανικής ισχύος. Ο πρόεδρος Μπάιντεν επικαλέστηκε αυτό το επίτευγμα στα τέλη του 2023, λέγοντας ότι οι ΗΠΑ πρέπει να είναι και πάλι το «οπλοστάσιο της δημοκρατίας». Η κυβέρνησή του έχει επενδύσει στην επέκταση της παραγωγής πυρομαχικών πυροβολικού, πυραύλων μεγάλου βεληνεκούς και άλλων σημαντικών όπλων. Αλλά η σκληρή πραγματικότητα είναι ότι η αμυντική βιομηχανική βάση που κέρδισε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη συνέχεια τον Ψυχρό Πόλεμο δεν υπάρχει πλέον, χάρη στις επίμονες υπο-επενδύσεις και την ευρύτερη πτώση του αμερικάνικου τομέα της μεταποίησης. Οι ελλείψεις και τα σημεία συμφόρησης είναι διάχυτα. Το Πεντάγωνο πρόσφατα αναγνώρισε ότι υπάρχουν «κενά υλικών» στην ικανότητά του να «κλιμακώνει γρήγορα την μετατροπή της παραγωγής» κατά την εκδήλωση μιας κρίσης. Πολλοί σύμμαχοι έχουν ακόμη πιο αδύναμες αμυντικές βιομηχανικές βάσεις.

Έτσι, οι ΗΠΑ θα είχαν μεγάλη δυσκολία να κινητοποιηθούν για έναν πόλεμο σε πολλά θέατρα ή ακόμη και να κινητοποιηθούν για παρατεταμένη σύγκρουση σε μια ενιαία περιοχή, ενώ θα κρατούσαν τους συμμάχους τους σε άλλες. Οι ΗΠΑ μπορεί να δυσκολευτούν να δημιουργήσουν τους τεράστιους όγκους πυρομαχικών που απαιτούνται για σύγκρουση μεγάλης ισχύος ή να αντικαταστήσουν τα πλοία, τα αεροπλάνα και τα υποβρύχια που θα χάνονταν στις μάχες. Σίγουρα θα ήταν δύσκολο να συμβαδίσουν με τον πιο ισχυρό αντίπαλό τους σε έναν πιθανό πόλεμο στον δυτικό Ειρηνικό. Όπως αναφέρει μια έκθεση του Πενταγώνου, η Κίνα είναι πλέον «η παγκόσμια βιομηχανική δύναμη σε πολλούς τομείς — από τη ναυπηγική μέχρι κρίσιμα ορυκτά έως τη μικροηλεκτρονική» — γεγονός που θα μπορούσε να της δώσει ένα κρίσιμο πλεονέκτημα κινητοποίησης σε έναν πόλεμο με τις ΗΠΑ. Εάν ο πόλεμος επεκταθεί σε πολλά θέατρα της Ευρασίας, οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους μπορεί να μην νικήσουν.

Δεν είναι χρήσιμο να προσποιούμαστε ότι υπάρχει κάποια προφανής, βραχυπρόθεσμη λύση σε αυτά τα προβλήματα. Η επικέντρωση της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος και της στρατηγικής προσοχής στην Ασία, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι αναλυτές, θα επηρέαζε την αμερικανική παγκόσμια ηγεσία υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Σε μια εποχή που η Μέση Ανατολή και η Ευρώπη βρίσκονται ήδη σε τόσο βαθιά αναταραχή, αυτό θα μπορούσε να ισοδυναμεί με αυτοκτονία της υπερδύναμης.

Όμως, παρόλο που η δραματική αύξηση των στρατιωτικών δαπανών για τη μείωση του παγκόσμιου κινδύνου είναι στρατηγικής σημασίας, φαίνεται πολιτικά ακατάλληλη, τουλάχιστον έως ότου οι ΗΠΑ υποστούν ένα πιο τρομακτικό γεωπολιτικό σοκ. Εν πάση περιπτώσει, θα χρειαζόταν χρόνος –χρόνος που η Ουάσιγκτον και οι φίλοι της μπορεί να μη διέθεταν– και σημαντικές αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες που να μπορούσαν να έχουν απτό στρατιωτικό αποτέλεσμα. Η προσέγγιση της κυβέρνησης Μπάιντεν φαίνεται να περιλαμβάνει εμπλοκές στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, κάνοντας μόνο οριακές, επιλεκτικές αυξήσεις στις στρατιωτικές δαπάνες και στοιχηματίζοντας ότι η Κίνα δεν θα γίνει πιο επιθετική – μια πολιτική που θα μπορούσε να λειτουργήσει αρκετά καλά, αλλά που θα μπορούσε επίσης να αποτύχει καταστροφικά.

Η διεθνής σκηνή έχει σκοτεινιάσει δραματικά τα τελευταία χρόνια. Το 2021, η κυβέρνηση Μπάιντεν θα μπορούσε να οραματιστεί μια «σταθερή και προβλέψιμη» σχέση με τη Ρωσία—μέχρι που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία το 2022. Το 2023, Αμερικανοί αξιωματούχοι θεωρούσαν την Μέση Ανατολή ως την πιο ήσυχη περιοχή μέχρι πριν λίγο πριν ξεσπάσει μια καταστροφικής και περιφερειακά αποσταθεροποιητική σύγκρουση, με την επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ τον Οκτώβριο 2023. Οι εντάσεις ΗΠΑ-Κίνας δεν είναι ιδιαίτερα πυρετώδεις αυτή τη στιγμή, αλλά η όξυνση της αντιπαλότητας και η μεταβαλλόμενη στρατιωτική ισορροπία δημιουργούν ένα επικίνδυνο μείγμα. Οι μεγάλες καταστροφές συχνά φαίνονται αδιανόητες μέχρι να συμβούν. Καθώς το στρατηγικό περιβάλλον χειροτερεύει, είναι καιρός να αναγνωρίσουμε το πόσο εξαιρετικά πιθανή έχει γίνει η παγκόσμια σύγκρουση.

▪ Ο HAL BRANDS είναι διακεκριμένος καθηγητής Παγκόσμιων Υποθέσεων στο Johns Hopkins School of Advanced International Studies και ανώτερος συνεργάτης στο American Enterprise Institute. Είναι συν-συγγραφέας του The Danger Zone: The Coming Conflict with China .

Πηγή: https://www.zougla.gr