Η ΜΕΡΑ ΠΟΥ ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΑΠΟΦΑΣΙΖΕΙ ΟΤΙ ΟΙ ΕΡΓΕΝΗΔΕΣ ΕΙΝΑΙ...ΠΡΟΒΛΗΜΑ!

Εικονογράφηση του 19ου αιώνα από το περιοδικό Puck για τον «Φόρο Εργένηδων»/Wikimedia Commons

Το ημερολόγιο έγραφε 20 Δεκεμβρίου 1820, όταν θεσπίστηκε το νέο χαράτσι: ένα δολάριο τον χρόνο για κάθε «άγαμο, ελεύθερο, λευκό άνδρα, άνω των 21 και κάτω των 50 ετών».

Νατάσα Στασινού • nstasinou@naftemporiki.gr

Σε μια νεαρή πολιτεία των Ηνωμένων Πολιτειών, η δημόσια εξουσία περνά έναν νόμο που σήμερα μοιάζει αδιανόητος, αλλά τότε θεωρείται απολύτως λογικός. Η πολιτεία του Μιζούρι θεσπίζει φόρο… αγαμίας.

Το ημερολόγιο γράφει 20 Δεκεμβρίου 1820, όταν θεσπίζεται το νέο χαράτσι: ένα δολάριο τον χρόνο για κάθε «άγαμο, ελεύθερο, λευκό άνδρα, άνω των 21 και κάτω των 50 ετών».

Ο νόμος τίθεται σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 1821. Και μαζί του στέλνει ένα ξεκάθαρο μήνυμα: η προσωπική ζωή δεν είναι απολύτως προσωπική. Τουλάχιστον όχι όταν το κράτος πιστεύει ότι διακυβεύεται το μέλλον του.

Την εποχή εκείνη, το Μιζούρι μόλις έχει ενταχθεί στην Ένωση. Η Αμερική επεκτείνεται δυτικά, χτίζει νέες κοινότητες, χρειάζεται αγρότες, εργάτες, οικογένειες, παιδιά. Η οικογένεια δεν είναι απλώς κοινωνικός θεσμός· είναι οικονομική μονάδα, φορολογική βάση, μηχανισμός αναπαραγωγής της κοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο εργένης μοιάζει ύποπτος: λιγότερο σταθερός, λιγότερο παραγωγικός, λιγότερο «δεμένος» με τον τόπο.

Το «επιθυμητό» μοντέλο ζωής

Ο φόρος αγαμίας δεν στοχεύει να γεμίσει τα δημόσια ταμεία. Το ποσό είναι μικρό, αλλά όχι αμελητέο για έναν εργάτη ή αγρότη των αρχών του 19ου αιώνα.

Το πραγματικό του βάρος είναι ηθικό και πολιτικό. Πρόκειται για έναν πειθαρχικό μηχανισμό, έναν τρόπο να δηλωθεί ποιο μοντέλο ζωής θεωρείται «επιθυμητό» και ποιο «αποκλίνει».

Η ίδια η διατύπωση του νόμου αποκαλύπτει πολλά για την κοινωνία της εποχής. Ο φόρος αφορά μόνο άνδρες, μόνο λευκούς και μόνο ελεύθερους πολίτες.

Οι γυναίκες δεν φορολογούνται, όχι επειδή είναι «ελεύθερες», αλλά επειδή δεν θεωρούνται πλήρως αυτόνομες οικονομικές μονάδες. Οι έγγαμοι απαλλάσσονται, καθώς έχουν ήδη συμμορφωθεί. Οι σκλάβοι δεν περιλαμβάνονται καν· βρίσκονται εκτός του ορισμού του πολίτη. Ο φόρος δεν τιμωρεί απλώς την αγαμία. Ορίζει ποιος μετρά και πώς.

Από την αρχαιότητα

Η ιδέα δεν είναι καινούργια. Πολύ πριν από το Μιζούρι, η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επιβάλλει ποινές στους άγαμους πολίτες, θεωρώντας ότι υπονομεύουν τη δημογραφική ισχύ του κράτους.

Στην Ευρώπη, οι εργένηδες αντιμετωπίζονται συχνά ως κοινωνικά «ατελείς». Και αργότερα, στον 20ό αιώνα, η Σοβιετική Ένωση θα επαναφέρει τον φόρο αγαμίας για να αυξήσει τις γεννήσεις μετά τον πόλεμο.

Η λογική παραμένει σταθερή: όταν το κράτος ανησυχεί για το μέλλον του, στρέφεται στην ιδιωτική ζωή.

Στο Μιζούρι, ο φόρος δεν διαρκεί για πολύ. Όπως συμβαίνει συχνά με τέτοιου τύπου παρεμβάσεις, εγκαταλείπεται σχετικά γρήγορα, καθώς προκαλεί αντιδράσεις και αποδεικνύεται δύσκολο να επιβληθεί στην πράξη.

Η αμερικανική κοινωνία αλλάζει, η έννοια της ατομικής ελευθερίας ισχυροποιείται, και η ιδέα ότι το κράτος πρέπει να «σπρώχνει» τους πολίτες στον γάμο αρχίζει να μοιάζει υπερβολική.

Στο σήμερα

Ωστόσο, το προηγούμενο έχει ήδη καταγραφεί. Και η λογική δεν εξαφανίζεται πλήρως. Ακόμη και σήμερα, δύο αιώνες μετά, η οικογενειακή κατάσταση συνεχίζει να επηρεάζει φορολογικές ρυθμίσεις, κοινωνικές παροχές και επιδόματα.

Η παρέμβαση δεν είναι πια ωμή, αλλά έμμεση. Το κράτος δεν τιμωρεί τον εργένη, αλλά συχνά ευνοεί τον έγγαμο. Και σε μία περίοδο ζοφερών δημογραφικών τάσεων, προσπαθεί να δώσει κίνητρα για τεκνοποίηση.

Οι φόροι ως καθρέφτης μιας εποχής

Η ιστορία του φόρου αγαμίας στο Μιζούρι δεν είναι μια γραφική λεπτομέρεια από το παρελθόν. Είναι μια υπενθύμιση ότι η οικονομία χρησιμοποιείται διαχρονικά ως εργαλείο κοινωνικής μηχανικής.

Ότι οι φόροι δεν αντικατοπτρίζουν μόνο ανάγκες εσόδων, αλλά και αξίες, φόβους και προσδοκίες μιας εποχής.

Και κυρίως, δείχνει κάτι που παραμένει επίκαιρο: όταν μια κοινωνία ανησυχεί για το μέλλον της, συχνά κοιτάζει πρώτα την προσωπική ζωή των πολιτών της — και προσπαθεί να την επηρεάσει με τον πιο απλό τρόπο που διαθέτει. Τη φορολογία.

Πηγή: https://www.naftemporiki.gr