27 ΙΟΥΝΙΟΥ 1929: ΙΔΡΥΕΤΑΙ Η ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ!

Νίκος Α, Ζαχαριάδης*

(Απόσπασμα δημοσίευσης)

Η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας της Ελλάδος ήταν η σοφή απάντηση που έδωσαν επίλεκτα μέλη της προοδευτικής ιντελιγκέντσιας της χώρας μας στην πρόκληση του εκσυγχρονισμού του αγροτικού τομέα της οικονομίας που εμφανίστηκε σε μια κρίσιμη φάση εξέλιξης του ελληνικού καπιταλισμού.

Μέχρι το 1928 η αγροτική πίστη ασκείται στο πλαίσιο των ευρύτατων αρμοδιοτήτων της Εθνικής Τράπεζας και έως το 1919 βασίζεται πρωτίστως στην προσωπική οικονομική φερεγγυότητα των «γεωργο-κτηματιών», ενώ οι μικροί αγρότες και καλλιεργητές κατ' ουσίαν δεν μετέχουν της, έτσι και αλλιώς, φειδωλής στον αγροτικό τομέα, πιστωτικής επέκτασης. Με τη εισαγωγή του θεσμού του πλασματικού ενεχύρου και στη συνέχεια του ενεχειρογράφου οι μικροκαλλιεργητές αποκτούν πρόσβαση στην αγροτική πίστη και προσθέτουν το κοινωνικό τους βάρος υπέρ της θεσμικής της χειραφέτησης.

Σε αυτό το πλαίσιο και στον απόηχο της μεγάλης μεταρρύθμισης του τραπεζικού τομέα που ξεκίνησε το 1927, η άσκηση της αγροτικής πίστης ως αυτόνομης τραπεζικής δραστηριότητας αποσπάται από την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος και ανατίθεται, ύστερα από πολλές κρατικές παλινωδίες ως προς το χαρακτήρα της νέας τράπεζας, αλλά και έντονους πολιτικούς αγώνες, στην Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος. Στην ίδρυση της Τράπεζας το 1928 καθοριστικό ρόλο έπαιξε η μαχητικότητα και η οραματική πολιτική παρέμβαση του, μέχρι το 1927 υπουργού Γεωργίας στην κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου, Αλέξανδρου Παπαναστασίου.

Η δημιουργία της ΑΤΕ απέβλεπε στο να προωθήσει τη χρηματοδότηση, με παραγωγικούς όρους, του αγροτικού τομέα, τη διευκόλυνση του εκ-χρηματισμού της γεωργικής παραγωγής, την ενδυνάμωση της διαπραγματευτικής θέσης των παραγωγών απέναντι στους εμπόρους των προϊόντων τους, τη στήριξη της υπαίθρου και τη συγκράτηση του πληθυσμού της από την ανεξέλεγκτη αστυφιλία και την «ευλογία της μεταναστεύσεως»…

Για την ευχερή άσκηση αυτού του ρόλου, η Αγροτική Τράπεζα προικίζεται με επαρκή κεφάλαια και με σημαντικά προνόμια, όπως αυτό της πρωτο-πραξίας και της σύστασης γεωργικών ενεχύρων. Με την εισαγωγή πλήθους νέων τραπεζικών εργαλείων, παράλληλα και με την ανάπτυξη στη χώρα μας των πρώτων αγροτικών συνεταιρισμών, η ΑΤΕ άσκησε έντονη και θετική παρέμβαση στη δεκαετία αμέσως μετά την ίδρυσή της και δικαίωσε τους εμπνευστές της αλλά και τις προσδοκίες του αγροτικού κόσμου. Ενός σημαντικού μέρους του λαού που είδε για πρώτη φορά τους κόπους του να μην είναι έρμαιο της βούλησης των ισχυρών αγροτο-εμπόρων που υπαγόρευαν μέχρι τότε τις τιμές , αλλά να αμείβονται με στοιχειώδη, έστω αγοραία, τιμολογιακή δικαιοσύνη.

Στη διάρκεια της Κατοχής, μεγάλη είναι η συμβολή της ΑΤΕ στην εξασφάλιση σίτισης του χειμαζόμενου πληθυσμού, μέσα από πολιτικές πιστοδότησης της παραγωγής και συγκέντρωσης των αγροτικών προϊόντων, καθώς και ενίσχυσης των αγροτών με τη χορήγηση λιπασμάτων. Αλλά και στη συνέχεια, στις δυο δύσκολες δεκαετίες της ανασυγκρότησης μετά τον καταστροφικό εμφύλιο, είναι η Αγροτική Τράπεζα που πρωτοπορεί, ιδρύοντας με δικά της κεφάλαια, σειρά μεταποιητικών βιομηχανιών που καθετοποιούν την αγροτική παραγωγή, δημιουργώντας σημαντική προστιθέμενη αξία. Παράλληλα, ενισχύεται η διαθεσιμότητά της παραγωγής στις αγορές, με την επεξεργασία, συσκευασία και διαχείριση των βιομηχανοποιημένων προϊόντων.

Μετά τη δικτατορία, που, υπακούοντας στα δικά της πολιτικά ένστικτα, υποβάθμισε σημαντικά την ΑΤΕ, η Αγροτική Τράπεζα αποκτά την τραπεζική της αυτοτέλεια με την κεφαλαιακή της απεξάρτηση από την Τράπεζα της Ελλάδος, ενισχύεται σημαντικά με προσωπικό επιστημονικής εξειδίκευσης υψηλής στάθμης και πλήρες μηχανογραφικό σύστημα και συμβάλει έτσι αποφασιστικά τόσο στην εξειδίκευση της φυτικής, αλιευτικής και δασικής παραγωγής όσο και στην ανάπτυξη της γεωργικής βιομηχανίας.

Μετά το 1984 το χρηματοδοτικό πρόγραμμα και η κατανομή του παύει να καθορίζεται από την Τράπεζα της Ελλάδος και ο απογαλακτισμός αυτός συνδυάζεται με τον τερματισμό της κρατικής επιδότησης των καταθέσεων και την αρχή σύγκλισης των αγροτικών με τα εμπορικά επιτόκια. Σταδιακά η ΑΤΕ μεταμορφώνεται σε εμπορική τράπεζα πλήρους φάσματος υπηρεσιών (Universal Bank), πορεία που κορυφώνεται με την εισαγωγή της τράπεζας στο χρηματιστήριο το 2001.

Αυτή είναι, εν ολίγοις, η ιστορία της ΑΤΕ. Είναι, παράλληλα, η ιστορία ενός θεσμού στο σώμα του οποίου έχουν ασελγήσει όλες οι μεταπολεμικές, τουλάχιστον, ελληνικές κυβερνήσεις με πλείονες του ενός τρόπους: είτε με τη λαϊκίστικη πολιτική του χαρίσματος των γεωργικών χρεών, είτε με τους αθρόους αναξιοκρατικούς διορισμούς, είτε με χαριστικές δανειοδοτήσεις κομματικών φίλων. Οι παρεμβάσεις αυτές, σε συνδυασμό με εσφαλμένους χειρισμούς, απαξίωσαν την τράπεζα και την έκαναν να μην μπορεί να αντιμετωπίσει το τελευταίο μεγάλο πλήγμα, που υπέστη το τραπεζικό σύστημα, χωρίς άμεση υπαιτιότητα του, το PSI. Μια ιστορία που δεν έχει μόνο λαμπρές αλλά και αρκετές γκρίζες πτυχές, μια ιστορία γλυκόπικρη, που θυμίζει εκείνη της ελληνικής κοινωνίας στο σύνολό της και της εξέλιξής της τις τελευταίες δεκαετίες. 

Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να είναι αλλιώς. Είναι οι κοινωνίες, με την ευρύτατη έννοια της ιστορικής τους υπόστασης, που δημιουργούν και διαχειρίζονται, ανάλογα με το επίπεδο του πολιτικού τους πολιτισμού, τους θεσμούς και τα όργανα που τους υπηρετούν -και όχι το αντίθετο. Και ας περισσεύουν οι μικρόψυχες φωνές που ρίχνουν το εύκολο ανάθεμα: ο -τραπεζικά- αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω... 

*Ο κ. Νίκος Ζαχαριάδης είναι οικονομολόγος και πολιτικός μηχανικός, πρώην αντιπρόεδρος της ΑΤΕ

ΠΗΓΗ