Η 15ΕΤΙΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΕ ΤΟΝ ΔΥΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ!

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος

Στο τέλος της χρονιάς, κάνοντας έναν απολογισμό όλης της προηγούμενης 15ετίας, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες του 21ου αιώνα φαίνεται να βιώνουν μια περίεργη περίοδο ασταθούς σταθερότητας

Μια περίοδο δηλαδή όπου ενώ φαινομενικά η οικονομική δραστηριότητα, η κοινωνική ζωή και οι διεθνείς σχέσεις, στο δυτικό κόσμο τουλάχιστον, μοιάζουν να εξελίσσονται με ομαλότητα, στην ατμόσφαιρα διατηρείται διαρκώς μια αίσθηση απειλής. Οι απανωτές κρίσεις που προηγήθηκαν έπαιξαν φυσικά καταλυτικό ρόλο σε αυτό το κοινό αγχωτικό συναίσθημα που μοιραζόμαστε όλες οι δυτικές κοινωνίες.

Οι υγειονομικές, κλιματικές, μεταναστευτικές, πολιτισμικές, οικονομικές, γεωπολιτικές κρίσεις έχουν γίνει πλέον μέρος της κανονικότητας, χωρίς αυτό πάντως να σημαίνει ότι δεν γεννούν αστάθεια και σοβαρές ανατροπές στον κόσμο που ξέραμε. Αυτός ο νέος κόσμος που έχει ανατείλει, βιώνει δε το εξής παράδοξο: ενώ τα τεχνολογικά του επιτεύγματα είναι πιο εντυπωσιακά από ποτέ, ενώ οι τεχνικές λύσεις που μπορεί να δώσει σε πλήθος κρίσιμων προβλημάτων είναι συνήθως πολύ αποτελεσματικές, το αίσθημα της διακινδύνευσης για τις κοινωνίες διογκώνεται αντί να υποχωρεί. Και τούτο διότι οι πολλές και διαφορετικές αυτές κρίσεις που αλληλοδιαδέχονται η μία την άλλη λειτουργούν συσσωρευτικά, φθάνοντας να δημιουργούν τούτη την ατμόσφαιρα της διαρκούς απειλής όπου όλοι θεωρούν ότι κάτι κακό θα φέρει πάλι, αν και άγνωστο πότε και τι.

2008: η χρονιά που άλλαξε ο αιώνας

Πότε ακριβώς ξεκίνησε αυτή η αλλαγή στο συλλογικό ασυνείδητο; Σε μια πρόσφατη διάλεξή του στο Παρατηρητήριο για την Διδασκαλία της Ιστορίας του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΟΗΤΕ), στο Στρασβούργο, ο γνωστός Βρετανός ιστορικός Τίμοθυ Γκάρτον Ας (κυκλοφόρησε μόλις το νέο του βιβλίο, “Πατρίδες”, εκδ. Ψυχογιός) θέτει ως απαρχή αυτής της καινούργιας περιόδου που ζει ο δυτικός κόσμος, το 2008. Είναι η χρονιά που ξεσπά η μεγάλη οικονομική κρίση στις ΗΠΑ, η οποία δεν θα αργήσει να μεταφερθεί και στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, προκαλώντας κρίση και του ευρώ. Το πρόβλημα, αν και δείχνει αρχικά να ξεπερνιέται σχετικά σύντομα χωρίς τις τεράστιες επιπτώσεις που είχαν άλλες παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις στο παρελθόν, σηματοδοτεί ωστόσο κάτι πολύ σημαντικό καθώς είναι η πρώτη μεγάλη κρίση των φιλελεύθερων οικονομιών, οι οποίες έδειχναν μέχρι τότε να προχωρούν χωρίς ανταγωνιστή και με μεγάλη αυτοπεποίθηση στο μέλλον, μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων. Ήταν με άλλα λόγια το πρώτο καμπανάκι ότι η θεωρία περί του τέλους της ιστορίας και του μοναδικού δρόμου που θα ακολουθούσε η ανθρωπότητα μετά το 1989 έπρεπε να επανεξεταστεί, αν μη τι άλλο.

Η αυταρέσκεια των φιλελεύθερων δημοκρατιών, όμως, θα δοκιμαζόταν και από τον πόλεμο της Ρωσίας του Πούτιν στην Γεωργία (Νότια Οσετία), το 2014. Ήταν η δεύτερη χρονολογία-ορόσημο για την Δύση του 21ου αιώνα. Το καμπανάκι αυτή τη φορά αφορούσε την ευρωπαϊκή ψευδαίσθηση της αιώνιας ειρήνης. Έχοντας αφήσει πίσω της για μια 60αριά χρόνια την αιματηρή φρίκη των δύο παγκοσμίων πολέμων, τα κράτη μέλη της Ε.Ε. έδειχναν να έχουν πειστεί ότι είχαν ξεμπερδέχει δια παντός με τον ζόφο του πολέμου. Η ψευδαίσθηση αυτή είχε οδηγήσει και σε μια (εκούσια) τύφλωση για το τι ήταν το (φασίζων και αυταρχικό) καθεστώς του Πούτιν και σε τι αντιδυτικιστική οπισθοδρόμηση είχε οδηγήσει τη Ρωσία στην 20ετία της κυριαρχίας του. Θα χρειαζόταν ωστόσο το σοκ της απόπειρας εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, κι ενώ είχε προηγηθεί αυθαίρετα το 2014 ο έλεγχος της Κριμαίας από την Μόσχα, για να πειστεί πλήρως η Δύση ότι ο κατευνασμός της Ρωσίας είχε οδηγήσει τελικά στην αποχαλίνωση του θηρίου αντί στην εξημέρωσή του. Ο πόλεμος στην Ουκρανία που συνεχίζεται έκτοτε έχει εξελιχθεί πλέον σε υπαρξιακό για την Ευρώπη και την Δύση, κυρίως δε στη συνειδητοποίηση ότι η ειρήνη δεν χαρίζεται αλλά κερδίζεται -αν χρειαστεί δε στα πεδία των μαχών.

Ενδιαμέσως, η φιλελεύθερη αμεριμνησία του δυτικού κόσμου θα ερχόταν αντιμέτωπη και με άλλες προκλήσεις στο πολιτικό πεδίο. Θα δοκιμαζόταν με διπλό τρόπο: αφενός με αφορμή το Brexit έπειτα από το σχετικό δημοψήφισμα στην Βρετανία το καλοκαίρι του 2016, το οποίο ερχόταν να αμφισβητήσει το ενωσιακό εγχείρημα ως την απόπειρα απάντησης της Ευρώπης στο “εμφυλιοπολεμικό” παρελθόν της. Και αφετέρου με αφορμή την αναπάντεχη επικράτηση του Ντόναλντ Τραμπ και της βαθιάς Αμερικής στις εκλογές της ίδιας χρονιάς.

Ενός κακού μύρια έπονται, κι έτσι όταν ο κυκλώνας των πολύ-κρίσεων θα χτυπούσε τον πλανήτη αρχής γενομένης από τη μεγάλη μεταναστευτική κρίση του 2016 και ακολούθως την πανδημία του κορονοϊού το 2020, ο δυτικός κόσμος έμοιαζε λιγότερο προετοιμασμένος για να τις αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Τα δεινά της κλιματικής ή της ενεργειακής και πληθωριστικής κρίσης τα οποία διαχειριζόμαστε άπαντες έκτοτε, υποχρεώνουν, έτσι, τις φιλελεύθερες δημοκρατίες της Δύσης να ισορροπούν επικίνδυνα ανάμεσα σε ένα μοντέλο κράτους έκτακτης ανάγκης και σε ένα πρότυπο κράτους που οφείλει να σέβεται και να ενσωματώνει ακόμη και όσους το αμφισβητούν εκ των έσω: αντιδυτικιστές, συνωμοσιολόγους, φιλορώσους, ισλαμιστές, αντισημίτες. Ομολογουμένως, πολύ δύσκολη και επικίνδυνη άσκηση.

Η ελληνική όψη των κρίσεων

Η Ελλάδα θα ακολουθούσε κατά πόδας το παραπάνω χρονολόγιο, αν και ο τρόπος που θα βίωνε κάθε μία από τις κρίσεις αυτές εσωτερικεύτηκε στα καθ' ημάς με διαφορετικό και, σε ορισμένες περιπτώσεις, με σκληρότερο τρόπο. Διότι κατά πολλές έννοιες, η απαρχή της δικής της παρατεταμένης κρίσης μπορεί επίσης να εντοπιστεί στο 2008. Θυμίζουμε την καταστροφή της Αθήνας από την εξέγερση των μπάχαλων στα “δεκεμβριανά” του 2008 που ακολούθησαν την αδιανόητη δολοφονία του 15χρονου Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου από έναν αστυνομικό στα Εξάρχεια. Κλείνοντας φέτος 15 χρόνια από εκείνο το γεγονός, μπορούμε βάσιμα να πούμε ότι δεν ήταν απλώς μια άτυχη στιγμή κι ένα μεμονωμένο περιστατικό, αλλά σήμανε την απονομιμοποίηση του κράτους και το τέλος της μεταπολιτευτικής συναίνεσης όπως την είχαμε γνωρίσει για μια 35ετία. Θα ακολουθούσε η τεράστια οικονομική κρίση του 2009 και η υπαγωγή της χώρας στα μνημόνια, λίγο αργότερα, ως αποτέλεσμα όμως κυρίως εσωτερικών αντιφάσεων, και λιγότερο εξαιτίας της εξωτερικής οικονομικής κρίσης το ίδιο διάστημα.

Αποκορύφωμα της κρίσης αυτής υπήρξε το δημοψήφισμα του 2015 που ήταν μαζί και η κορύφωση του εγχώριου πολιτικού λαϊκισμού όπως και η αρχή της πτώσης του. Ο αριστεροδέξιος κυβερνητικός συνασπισμός των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ υπήρξε, υπό αυτή την έννοια, πρωτοπόρος σε αυτό το είδος του νέου λαϊκισμού που θα επικρατούσε εκείνη την περίοδο σε πολλές χώρες οι οποίες βίωναν εντονότερα τις αντιφάσεις των κρίσεων. Θα έδειχνε δηλαδή έναν δρόμο που σήμερα ξέρουμε εκ του αποτελέσματος ότι πουθενά δεν απέδωσε τις υποσχόμενες λύσεις ενώ αντιθέτως μεγάλωσε τα αδιέξοδα. Η Ελλάδα θα βρισκόταν εξάλλου και στην πρώτη γραμμή του μετώπου στο μεταναστευτικό ως το νοτιοανατολικό σύνορο της Ευρώπης. Ενώ το ίδιο θα συνέβαινε και με τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής που φαίνεται να πλήττουν την Μεσόγειο περισσότερο από την υπόλοιπη ήπειρο, φέρνοντας όχι μόνο τους μηχανισμούς πολιτικής προστασίας στα όριά τους, αλλά και δημιουργώντας ενίοτε πολιτικές παρενέργειες εξαιτίας της αμφισβήτησης του κράτους ως παρόχου ασφάλειας στους πολίτες του.

Τα καλά νέα είναι ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες μας έχουν παρ' όλ' αυτά αντέξει την λαίλαπα. Η ρωσική επέλαση αντιμετωπίζεται για την ώρα δυναμικά εξαιτίας της σταθερής στήριξης της Ουκρανίας από την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, η πανδημία υποχώρησε χάρη στη συνεργασία της επιστημονικής κοινότητας της Ένωσης και στα εμβόλια που εκείνη έφτιαξε σε χρόνο-ρεκόρ, οι λαϊκιστικές δυνάμεις συναντούν σθεναρές αντιστάσεις από τις δυνάμεις της ευθύνης και του φιλελεύθερου Κέντρου στις περισσότερες χώρες της Δύσης, ενώ με μόνη εξαίρεση την Ουγγαρία, οι ατομικές ελευθερίες και τα δικαιώματα δεν έχουν απειληθεί.

Ο αγώνας έχει μόλις ξεκινήσει και θα είναι μακρύς και δύσκολος. Ακόμη και αν χαθούν μάχες, σημασία έχει να κερδηθεί ο πόλεμος απέναντι στους εχθρούς των φιλελεύθερων αξιών της Δύσης, εξωτερικούς και εσωτερικούς.

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος, Καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Πρόεδρος της Εφορείας των Γ.Α.Κ. και Αντιπρόεδρος του Παρατηρητηρίου για τη Διδασκαλία της Ιστορίας στο Συμβούλιο της Ευρώπης

Πηγή: https://www.protothema.gr