Η ΤΗΝΟΣ ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΟΥ, ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ, ΤΟΥ ΠΟΣΕΙΔΩΝΑ, ΤΗΣ ΑΜΦΙΤΡΙΤΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΟΧΑΡΗΣ!

Tου Νίκου Ζερβονικολάκη

Το θαύμα λένε πως είναι ένα σάλτο της καρδιάς.

Μια λάμψη, που χύνεται σαν αστραπή. Να έχει κράτος ο έρωτας και η ομορφιά, και να έχει νόημα το ρήμα Θαυμάζω.

Ελάχιστοι από τους προσκυνητές που φτάνουν στην Τήνο θα γνωρίζουν, φαντάζομαι, ότι ο ναός της Μεγαλόχαρης είναι κτισμένος πάνω σε ένα αρχαίο θέατρο του Διόνυσου, αυτού του καλού θεού που διακονούσε με ευλάβεια από την αρχαιότητα, τις χαρές των ανθρώπων.

Ναός Ποσειδώνα

Το ίδιο ελάχιστοι, φαντάζομαι πάλι πως είναι αυτοί που ξέρουν ότι πολλούς αιώνες πριν από την εύρεση της εικόνας της Παναγίας, η Τήνος ήταν ένας από τους αρχαιότερους τόπους προσκυνήματος στο Αιγαίο εξ αιτίας του Ιερού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Τα ερείπια εκείνου του αρχαίου Ιερού Προσκυνήματος διασώζονται στον αρχαιολογικό χώρο, που άρχισε να σκάβει το 1902 ο Hubert Demulin.

Ο χώρος αυτός, στην περιοχή Κιόνια, τέσσερα χιλιόμετρα από τη χώρα, είναι σήμερα εύκολα επισκέψιμος. Με αυτές τις δυο παρατηρήσεις, το ταξίδι στην Τήνο αποκτά, πιστεύω, ενδιαφέρον, σασπένς και περιέργεια. Αποκτά όμως και μια ξεχωριστή μαγεία. Είναι ένας αρχαίος τόπος που διαπερνά τους αιώνες μέσα από την ίδια ασίγαστη δίψα των ανθρώπων να αγγίξουν το θαύμα.

Το Θείο, όπως και το θαύμα αποκτούν «υπόσταση» κατά το δοκούν για όποιον είναι διαθέσιμος να δεχτεί τη μετάληψή του και να γίνει κοινωνός εκ πεποιθήσεως.

Στην ουσία, πιστεύω ότι δεν διαφέρουν καθόλου εκείνοι οι αρχαίοι προσκυνητές που θαλασσοδέρνονταν να φτάσουν στην Τήνο από τα πέρατα της Μεσογείου, για να προσπέσουν στο Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, από εκείνους που καταφθάνουν και σήμερα στο νησί για να προσκυνήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Η εικόνα της Μεγαλόχαρης βρέθηκε στις 30 Ιανουαρίου του 1923, ωστόσο, πολλούς αιώνες πριν την εύρεσή της, η Τήνος, πολύ πριν και από την ακμή της γειτονικής Δήλου, με το Ιερό του Απόλλωνα, ήταν ένας τόπος προορισμού στο Αιγαίο, για πολλούς προσκυνητές που ερχόντουσαν στο Ιερό του Ποσειδώνα, με σκοπό να βρουν την ίαση από τις αρρώστιες τους.

Έκαναν δηλαδή αυτό που κάνουν περίπου και οι σημερινοί προσκυνητές, για τον ίδιο σκοπό, με τον ίδιο τρόπο για μια διαφορετική θεότητα, από την οποία και προσδοκούσαν το ίδιο θαύμα.

Τα δυο Ιερά Προσκυνήματα, της αρχαιότητας και το σημερινό, λειτουργούσαν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, όπως προκύπτει από τον ίδιο το χώρο που ανέσκαψαν οι αρχαιολόγοι στα Κιόνια, αλλά και από τα ευρήματα και τις επιγραφές που ήρθαν στο φως ανασκαφικά.

Ο αρχαίος αυτός ναός του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, όπως προκύπτει από τις ανασκαφές, μπορούσε να φιλοξενήσει στα καταλύματά του ένα σημαντικό αριθμό προσκυνητών, καθώς διέθετε κοιτώνες και εστιατόρια ικανά να τους εξυπηρετήσουν. Παρά τη δυσκολία που είχαν τα ταξίδια εκείνη την εποχή, οι ταξιδιώτες δεν έπαυαν να συρρέουν στην Τήνο από κάθε σχεδόν γωνιά της Μεσογείου.

Αυτό το Ιερό που ανακάλυψε στα Κιόνια ο H. Demulin, πιστεύεται ότι είναι ένα από τα αρχαιότερα προσκυνήματα στον Αιγιακό χώρο. Το παράξενο, ωστόσο είναι ότι το αρχαίο προσκύνημα με το τωρινό μοιάζουν σε όλα τους σαν δυο σταγόνες νερό, παρ’ ότι, όταν ανακαλύφθηκε η εικόνα της Παναγίας, οπότε και δημιουργήθηκε το νέο προσκύνημα, ουδείς γνώριζε για τη λειτουργία του προσκυνηματικού Ιερού του Ποσειδώνα, παρά μόνο ελάχιστοι αρχαιοδίφες.

Το βέβαιο είναι ότι η Τήνος από τις αρχές του περασμένου αιώνα δέχεται επισκέπτες και διακονεί ένα συγκεκριμένο είδος τουρισμού, που τις δυο τελευταίες δεκαετίες μεταμορφώνεται ραγδαία.

Οι προσκυνητές δεν έπαψαν ποτέ να επισκέπτονται το νησί καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, όμως, παράλληλα με τους προσκυνητές ένα άλλο ρεύμα επισκεπτών είναι αυτό που χρόνο με το χρόνο μεταμορφώνει την Τήνο σε τόπο διακοπών και διασκέδασης.

Το προσκύνημα στη Μεγαλόχαρη δεν εμποδίζει τον τουρισμό, ούτε ο τουρισμός το προσκύνημα, σε αντίθεση με άλλους ιερούς τόπους, όπου ισχύουν διάφορες απαγορεύσεις, σε ό,τι αφορά τον τρόπο ζωής και κυρίως τον τρόπο διασκέδασης.

Η Χώρα της Τήνου σχεδόν δεν κοιμάται πια τις νύχτες του καλοκαιριού, όπως άλλωστε συμβαίνει στα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, και τα μπαράκια της ασφυκτιούν.

Φαίνεται ότι και ο καλός αρχαίος θεός, ο Διόνυσος διεκδικεί το μερίδιό του ακόμη και σήμερα στη ζωή του νησιού, χαρίζοντας απλόχερα το κέφι του σε κείνους που τον διακονούν τις νύχτες με ένα ποτήρι στο χέρι.

Ναός Διονύσου

Όσο για τις μέρες του καλοκαιριού, οι παραλίες του νησιού προσφέρουν κρυστάλινα νερά στην περιοχή του Πόρτο, στην Παχειά άμμο, στην Κολυμπήθρα, στον Αγιο Ρωμανό, στον Ορμο Ιστερνίων, στον Πάνορμο, στους μικρούς κολπίσκους κάτω από την Καρδιανή, στη Λιβάδα, στα Κιόνια (όπου σε μικρό βάθος μπορείς να δεις στο βυθό μάρμαρα από τον γειτονικό ναό του Ποσειδώνα. Άλλωστε, σ’ αυτή την πλάζ άραζαν πριν από πολλούς αιώνες τα καράβια με τους προσκυνητές).

Το Αιγαίο και οι θάλασσές του, διαυγέστατες και ξεχωριστές, είναι μια παγκόσμια γειτονιά πολιτισμού. Η δύναμή του συνοψίζεται με ακρίβεια στα αποφασιστικά περιγράμματα και τις γραμμές των Κυκλαδικών Ειδωλίων. Κι αυτή η γειτονιά του κόσμου είχε ανέκαθεν πυρήνα της τον ήλιο.

Εκτός από τη Χώρα, που είναι αναγκαστικά το βασικό στέκι (ιδίως τη νύχτα), η καρδιά της τουριστικής Τήνου χτυπά κυρίως στο Πόρτο και στα Κιόνια. Εκεί υπάρχουν τα περισσότερα ξενοδοχεία, τα studios και τα νοικιαζόμενα δωμάτια.

Από κει και πέρα, το νησί προσφέρεται για διάφορες εξερευνήσεις και επισκέψεις σε σημαντικούς, έως και μοναδικούς χώρους.

Το οδικό δίκτυο του νησιού είναι περίπου εκατό χιλιόμετρα σε όλες τις δυνατές διαδρομές, που μπορεί να γίνουν σε ασφαλτοστρωμένο δρόμο. Υπάρχουν πάνω από 60 χωριά και τα περισσότερα από αυτά είναι μνημεία κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής. Στη νότια πλευρά του νησιού αξίζει μια επίσκεψη στα χωριά Τριαντάρος, Δυο Χωριά και Μπερδεμιάρος, τόσο για την αρχιτεκτονική τους, όσο και για τη θέα που προσφέρουν από ψηλά στο Αιγαίο, με «πιάτο» τη Μύκονο, τη Δήλο, τη Νάξο, την Πάρο, τη Σύρο, μέχρι και αχνά στο βάθος τη Σέριφο, σ’ ένα μοναδικό πανόραμα.

Λίγο πιο πάνω, το χωριό Αρνάδος γειτονεύει με το Μοναστήρι στο Κεχροβούνι, όπου η Μοναχή Πελαγία οραματίστηκε την εύρεση της εικόνας της Μεγαλόχαρης. Και από τις ταράτσες και τους εξώστες του Μοναστηριού η θέα, τόσο προς τη θάλασσα, όσο και προς το εσωτερικό του νησιού είναι μοναδική.

Στο κέντρο του νησιού, ξεχωρίζει ο εντυπωσιακός βράχος του Ξώμπουργου. Το αυτοκίνητο πηγαίνει μέχρι τις παρυφές του, ανεβαίνοντας στο οροπέδιο του Φαλατάδου. Είναι η θέση της πόλης της Γεωμετρικής περιόδου, αλλά και στην κορυφή του βράχου, σώζονται τα ερείπια του κάστρου, σε μια ατμόσφαιρα από «Το όνομα του ρόδου» του Ουμπέρτο Εκο. Στην κορυφή αυτού του εντυπωσιακού βράχου αισθάνεται άνετα κανείς, τουλάχιστον Παντοκράτορας, απολαμβάνοντας σε κυκλική πανοραμική θέα τις εναλλαγές του μοναδικού Τηνιακού τοπίου.

ο εντυπωσιακός βράχος του Ξώμπουργου

Το χωριό Τριπόταμος είναι ένα από τα πιο παλιά χωριά των Κυκλάδων και εντυπωσιάζει με τους σκεπαστούς, θολωτούς δρόμους του, όπως συμβαίνει και με το Κάστρο της Σίφνου. Όλο το χωριό είναι ένα μνημείο αρχιτεκτονικής με καταπληκτική διατήρηση.

Αναζητήστε το κρυμμένο χωριό Ποταμιά για τη μοναδική θέση του, τη θέα στο ανατολικό Αιγαίο από ψηλά, και βεβαίως την αρχιτεκτονική του.

Λίγο έξω από το χωριό Ταραμπάδος υπάρχει ένα μικρό φαράγγι γεμάτο Περιστεριώνες. Ίσως οι πιο εντυπωσιακοί και καλοδιατηρημένοι Περιστεριώνες στο Αιγαίο. Η συνοικία των πουλιών κι αν θυμηθούμε λίγο τους «Όρνιθες» του Αριστοφάνη, αυτοί οι Περιστεριώνες έτσι μαζεμένοι, θα μπορούσε να είναι η Νεφελοκοκυγία. Το χωριό Καρδιανή, όπως και τα Ιστέρνια είναι δυο πολύ καλά μπαλκόνια στη δυτική πλευρά της Τήνου και βλέπουν από ψηλά τη Σύρο, την Άνδρο, τη Γυάρο, τη Τζιά και την Κύθνο.

Ο δρόμος μετά τα Υστέρνια καταλήγει στον Πύργο, το πιο μεγάλο χωριό της Τήνου, μετά τη Χώρα. Ένα εντυπωσιακό μεσογειακό χωριό, πατρίδα σπουδαίων καλλιτενών όπως ο Χαλεπάς (είναι επισκέψιμο το σπίτι του, που είναι μουσείο) και οι Φιλιππότηδες. Λειτουργούν επίσης πολλά εργαστήρια μαρμαρογλυπτών και λιθοξόων, που δουλεύουν με θαυμαστό τρόπο την πέτρα, διατηρώντας μια βαθιά παράδοση.

Το χωριό Βωλάξ, στο κέντρο του νησιού, κυκλωμένο από βουνά, είναι ένα ακόμη μοναδικό τοπίο. Μια εκτεταμένη περιοχή γύρω από το μικρό καθολικό χωριό είναι διάσπαρτη από γιγάντιες πέτρες που μοιάζουν με θαλασσινά βότσαλα. Τοπίο σεληνιακό, εντυπωσιάζει, και βεβαίως προκαλεί τις φωτογραφικές μηχανές, για πολλά, μοναδικά «κλικ».

Το βουνό με τα γιγαντιαία βότσαλα καταλήγει στη θάλασσα της Λιβάδας. Μια παραλία με μεγάλα βότσαλα, αλλά και με τους βράχους να έχουν εντυπωσιακούς σχηματισμούς από το φάγωμα που τους έχει κάνει ο αέρας. Η παραλία αυτή βρίσκεται στο μάτι του Βορρά και τη δέρνει ο αέρας που κυριαρχεί τα καλοκαίρια στις Κυκλάδες.

΄Αφησα τελευταίο το χώρο του ναού της Μεγαλόχαρης, που εκτός από το προσκύνημα για όσους ενδιαφέρονται, φιλοξενεί πολύ ενδιαφέρουσες μουσειακές συλλογές, τόσο με έργα μεγάλων Τηνίων καλιτεχνών (Χαλεπάς, Γύζης, Φιλιππότης, κ.ά.), όσο και μια αίθουσα κειμηλίων, όπου μεταξύ των άλλων φιλοξενείται και ένα αντίγραφο της Χάρτας του Ρήγα, αλλά και μια ενδιαφέρουσα Πινακοθήκη με έργα σημαντικών ζωγράφων, ελλήνων και ξένων.

Στο δρόμο του Πόρτο, λίγο μετά τη ρεματιά του Αγίου Σώστη, υπάρχει, δεξιά, κάτω από το δρόμο, ένα κυκλικό μαρμάρινο κτίσμα, σαν κύλινδρος. Είναι ό,τι σώζεται από μια αρχαία Φρυκτωρία. Όπως λέει και το όνομά της (από τα ρήματα φρύττω-καίω και ορώ-βλέπω, δηλαδή: βλέπω φωτιά) η φρυκτωρία είναι ένα παρατηρητήριο απ’ όπου έστελναν και έπαιρναν φωτεινά σήματα με κάποιους κώδικες ανάγνωσης. Δηλαδή, οι τηλεπικοινωνίες των αρχαίων. Αυτή η φρυκτωρία βλέπει απέναντί της τη Δήλο, και είναι μια από τις πιο καλοδιατηρημένες στις Κυκλάδες.

Από το Αρχαιολογικό Μουσείο

Νησί της Μεγαλόχαρης ή νησί των περιστεριώνων. Νησί του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, ή νησί της πέτρας, της ξερολιθιάς και του μαρμάρου. Νησί του αέρα, με τον Αίολο να παραφυλάει στον Τσικνιά και να κάνει ρεσάλτο για να σβήσει με ένα του φύσημα το Φάρο του Αρμενιστή. Νησί των θαυμάτων!

Από όποια άποψη κι αν λογαριάζει κανείς το θαύμα, η Τήνος είναι έτοιμη να το προσφέρει.

Σαν μια μετάληψη των αχράντων.

Ακόμη κι αν δεν είναι ένα σάλτο της καρδιάς, το θαύμα παραμένει μια ολωσδιόλου προσωπική υπόθεση του καθενός. Μια υπόθεση πίστης και αφοσίωσης. Η Τήνος έχει τρόπους να της αφοσιωθείς με πάσα ευλάβεια, ξεδιπλώνοντας το τοπίο της με μαεστρία και οίστρο. Μήπως και ο οίστρος δεν έχει κάτι από θαύμα; Αυτή η ιερή μανία των αρχαίων.

Στη Λεωφόρο της Μεγαλόχαρης, ανεβαίνοντας, αριστερά, πριν φτάσουμε στο Ναό, βρίσκεται το Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου. Διόλου ευκαταφρόνητο. Κάποια από τα εκθέματά του είναι άλλωστε μοναδικά, όπως ο τεράστιος αμφορέας με την παράσταση της γέννησης της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία.

Μοναδικό όμως είναι και ένα άλλο θραύσμα αγγείου με την παράσταση του Θησέα να χορεύει τον Γέρανο στη Δήλο, με τις Υπερβόρειες Παρθένες, επιστρέφοντας από την Κρήτη, μετά το φόνο του Μινώταυρου.

Τα ευρήματα αυτά προέρχονται από ανασκαφές που γίνονται νότια από το Ξώμπουργο, σε ένα Ιερό της Δήμητρας.

Οι ανασκαφές συνεχίζονται με αργό ρυθμό, παρ’ ό,τι, όπως φαίνεται, αυτό το κομμάτι της Τήνου, ανάμεσα στο χωριό Τριπόταμος και το Ξώμπουργο, όπου και η θέση της πόλης των Γεωμετρικών χρόνων, επιφυλάσσει πιθανότατα και άλλες εκπλήξεις.

Από εδώ περνάει άλλωστε και ένα από τα μονοπάτια της Ευρώπης, που το περπατούν κάθε χρόνο πολλοί επισκέπτες, περιπατητές.

Η θέα από το Ιερό της Δήμητρας, προς το Νότο είναι εντυπωσιακή, με μια πυκνή διάταξη νησιών. Μπροστά η Δήλος και η Ρήνεια, αριστερά τους η Μύκονος, δεξιά τους η Πάρος και η Αντίπαρος, πιο δεξιά το ίχνος της Σίφνου και ακόμη πιο δεξιά η Σύρος. Πίσω από τη χαμηλή στεριά της Δήλου κυριαρχεί η Νάξος, με το εντυπωσιακό αέτωμα του όρους Ζα και στο φόντο του ορίζοντα διακρίνονται σε μέρα με καλή διαύγεια, η Ηρακλειά, η Ίος και η Φολέγανδρος.

Να επιστρέψουμε όμως στο Αρχαιολογικό Μουσείο και να σταθούμε σε ένα ακόμη μοναδικό έκθεμα, που είναι το ηλιακό ρολόϊ του Κυρρήστου, σε πολύ καλή διατήρηση.

Μπορεί το μουσείο να είναι μικρό, ωστόσο επιφυλάσσει ενδιαφέρουσες εκπλήξεις.

Ολόκληρη η Τήνος είναι μια έκπληξη για όποιον μπει στον πειρασμό να την εξερευνήσει. Κι αυτό δεν γίνεται με μια φορά, γιατί η Τήνος δεν είναι ίδια όλο το χρόνο. Αλλάζει με τα γούστα του καιρού, αλλάζει με τις εποχές. Αλλάζει ύφος, αλλάζει χρώματα, αλλάζει στυλ ζωής. Τίποτε δεν είναι στατικό σ’ αυτό το μικρό τόπο, που κάποιες φορές φαντάζει απέραντος κι άλλες φορές πάλι μοιάζει να είναι μια σταλιά.

Τρεις δεκαετίες τώρα την εξερευνώ και παρ’ όλα αυτά είναι φορές που με ξαφνιάζει, όπως πέρυσι που βούτηξα με το τζιπ σε ένα άθλιο χωματόδρομο και μ’ έβγαλε σε ένα μικρό κόλπο, στο Βαθύ, με ένα χειροποίητο οικισμό, που δεν έχει ούτε ηλεκτρικό.

Η Τήνος είναι ένα μεγάλο ανοιχτό βιβλίο, με εικόνες, πράγματα και μυρωδιές.

Κείμενα: Νίκος Ζερβονικολάκης

zervonikolakis.lastros.net

tinostoday.gr

μέσω pirforosellin

Πηγή: https://www.diadrastika.com