ΟΛΙΚΗ ΕΠΑΝΑΦΟΡΑ ΤΗΣ "ΠΡΩΗΝ ΥΠΕΡΔΥΝΑΜΗΣ"

Του ΤΑΣΟΥ ΤΡΙΚΚΑ*

Τα τελευταία χρόνια η πολιτική φαίνεται να έχει επιστρέψει στο παρελθόν. Αλλά δεν είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για επιστροφή στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, με την ιδεολογική τους αδιαλλαξία, ή για επιστροφή στον 19ο αιώνα, όταν ορισμένοι "άναβαν φωτιές και άλλοι ζητούσαν να τις σβήσουν", ή για επιστροφή στην εποχή που οι άνθρωποι δεν αγωνίζονταν για στενά εθνικά συμφέροντα, αλλά για τον θρίαμβο της "αληθινής πίστης".
Πρόκειται για το μοτίβο της σκέψης του Φιοντόρ Λουκιάνοφ, προέδρου του Συμβουλίου Εξωτερικής και Αμυντικής Πολιτικής της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Μοτίβο που επανέρχεται στην πυκνή αρθρογραφία του - διευθύνει έγκυρη επιθεώρηση για διεθνή θέματα που εκδίδεται στη Μόσχα.

Δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς με τη διαπίστωση του Λουκιάνοφ, εκτός ίσως από το κάπως αινιγματικό τελευταίο σημείο της - ποια μπορεί να είναι η "αληθινή πίστη" στην οποία αναφέρεται; Ο Ρώσος δημοσιολόγος θέλει ίσως να υπογραμμίσει την αδρή μεταβολή στο περιεχόμενο του ιστορικού γίγνεσθαι, το οποίο σήμερα χαρακτηρίζεται από πολλαπλότητα εκδοχών, που οδηγούν σε "αστάθεια" και "έλλειψη ισορροπίας" ("imbalance") - άλλο ένα συχνό μοτίβο των σημερινών διανοούμενων της χώρας του.

Αλλά τη σημασία αυτών των σκέψεων αναδεικνύει η συνάφεια, ή μάλλον οι συνάφειες με ένα κυρίαρχο ρεύμα, που διατρέχει την πολιτική και κοινωνική ελίτ της πρώην υπερδύναμης. Γιατί η Ρωσία του Πούτιν σήμερα, του Λένιν και του Στάλιν αλλά και του τσάρου Νικολάου πριν, είναι η ιστορική συνέχεια της "Αγίας Ρωσίας", ενός "περιούσιου" έθνους, που πιστεύει στο ιστορικό του πεπρωμένο. Είναι μήπως αυτό το πιστεύω, για το οποίο κάνει λόγο ο Λουκιάνοφ; Την "αληθινή πίστη" στην υψηλή αποστολή που ανέθεσε στο ρωσικό έθνος η Θεία Πρόνοια -ή η Ιστορία- έχει μήπως στον νου του, ο Ρώσος υπουργός, αναλογιζόμενος την απαράμιλλη αντοχή και τον ασύγκριτο ηρωισμό των συμπατριωτών του στους πολέμους για την υπεράσπιση της πατρίδας τους από τους ξένους εισβολείς; Πολύ πιθανό. Εμείς όμως θα αναζητήσουμε τις μεγάλες αρετές του λαού της Ρωσίας στο "βάθος ψυχής" και στο ακέραιο ήθος του, που ανακαλύπτουμε διαβάζοντας Χέρτσεν, Τολστόι, Γκόγκολ, Μπερντιάεφ, Λένιν... "Ψηλά στης Ρωσίας τα χιόνια, εκεί που φυσάει ο Βορράς". Εκεί ψηλά βρίσκεται και ένα μέρος από τις καλύτερες δικές μας ανεξάλειπτες παραδόσεις. 

"ΤΑΞΙΚΗ ΠΑΛΗ"

Όσο για το νήμα των ιδεών και των κοινωνικών μεταβολών που διαπερνά την ιστορική συνέχεια, εδώ θα περιοριστούμε στην επισήμανση ότι ο καπιταλισμός στη Ρωσία του Γιέλτσιν και του Πούτιν ούτε έπεσε από τον ουρανό ούτε είναι καρπός συνωμοσίας. Ο Νίκος Πουλαντζάς έδειξε ότι, από ένα σημείο και μετά, στη Σοβιετική Ρωσία διεξαγόταν "μια λυσσαλέα ταξική πάλη ανάμεσα σε δύο δρόμους" (τρίτος δεν υπάρχει), τον καπιταλιστικό και τον σοσιαλιστικό. Η πάλη ανάμεσα στους δύο δρόμους, σημειώνει, "κατέληξε στην ανασυγκρότηση με νέα μορφή της σοβιετικής αστικής τάξης και στην κατάληψη της κρατικής εξουσίας απ' αυτήν" (Φασισμός και Δικτατορία, Θεμέλιο, σελ. 413).

Όμως ο στόχος αυτού του σημειώματος οδηγεί αλλού. Πρόσεξε μήπως ο αναγνώστης εκείνο το "πρώην", που συνοδεύει πιο πάνω τον όρο "υπερδύναμη"; Γιατί περί αυτού πρόκειται. Με όλο το αρνητικό φορτίο του, ο όρος αυτός, που χρησιμοποιείται συχνά με συμβολικό τρόπο, αντιπροσωπεύει για τον σύγχρονο Ρώσο ένα κεφάλαιο στη συνέχεια της Ιστορίας της πατρίδας του, που το θεωρεί ιδιαίτερα σημαντικό και που το έχει σταθερό σημείο αναφοράς στο εθνικό του αφήγημα. Παρά τις σεμνές διαψεύσεις για ευνόητους λόγους, του Πούτιν, η Ρωσία θέλει να ξαναγίνει υπερδύναμη. Η νέα στρατηγική της, που η χάραξή της γίνεται περισσότερο εμφανής μετά την έκρηξη της ουκρανικής κρίσης, αποβλέπει σ' αυτό τον στόχο, τον οποίο θεωρεί εφικτό. Η Δύση δεν φαίνεται να αντιλαμβάνεται αυτή τη στρατηγική της Μόσχας, την αντιμετωπίζει ως ένα απλώς από τα ενδεχόμενα που μπορεί να συμβούν στα προσεχή χρόνια. Ωστόσο ταυτόχρονα "εξορκίζει" κάποιες κρυφές ανησυχίες της, προσπαθώντας να πείσει -και να πεισθεί- ότι παρόμοιος στόχος θα υπερέβαινε τις δυνάμεις της σημερινής Ρωσίας.

Από το 2008 έχει εξοστρακιστεί από το πεδίο της πολιτικής η έννοια της γεωστρατηγικής. Η βαθιά κρίση περιορίζει τη σκέψη στον ορίζοντα όχι απλώς μεγεθών της οικονομίας αλλά ιδιαίτερων παραμέτρων της - δημόσιο χρέος, δημοσιονομικό πρόβλημα, ανακεφαλαίωση των τραπεζών, πρωτογενές πλεόνασμα, παρόμοιοι όροι, που τώρα περιλαμβάνονται και στο καθημερινό λεξιλόγιο, συγκροτούν το δομικό υλικό της χάραξης και της άσκησης της πολιτικής.

Τι γίνεται όμως με τα άλλα μεγέθη; Τους γεωγραφικούς και δημογραφικούς παράγοντες, τα στρατηγικά περάσματα και τους εμπορικούς δρόμους που διατρέχουν περιοχές ιδιαίτερης σημασίας - από την κλειστή Μεσόγειο ώς τον απέραντο Ειρηνικό; Που συμπλέκονται με νέες μεθόδους και μέσα της τεχνολογίας για την αντιμετώπιση διαχρονικών προβλημάτων της ανθρωπότητας όπως το ενεργειακό; Με άλλα λόγια, με τη διάσταση της γεωπολιτικής, που φαίνεται "να έχει μπει στα αζήτητα";

Αλλά το φαινόμενο δεν είναι καθολικό. Η γεωπολιτική είναι παρούσα, τουλάχιστον στη Μόσχα. Ένας νέος χαρακτηρισμός του Πούτιν προβλήθηκε στον αμερικανικό Τύπο: Είναι, λέει, "δεξιοτέχνης της διεθνούς γεωπολιτικής". Και από γεωπολιτική σκοπιά μελετά και επεξεργάζεται τη στρατηγική για την επίτευξη του υπ' αριθμόν ένα στόχου της Ρωσίας, που είναι η επανάκτηση του ρόλου της υπερδύναμης -η ολική επαναφορά- ή, εφ' όσον το διεθνές σύστημα μετατοπίζεται στην κατεύθυνση του "πολυπολισμού", η "ανάδειξή της σε κεντρικό παράγοντα του διεθνούς συστήματος στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης". 

Ο ΛΑΒΡΟΦ ΤΟ ΛΕΕΙ...

Σε πρόσφατο άρθρο του, ο υπουργός Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργκέι Λαβρόφ υπογραμμίζει, χρησιμοποιώντας διπλωματική γλώσσα χαμηλότερων τόνων: "Θεωρούμε τους εαυτούς μας -και όχι μόνο τους θεωρούμε, αλλά είμαστε πραγματικά- ένα από τα κέντρα του νέου πολυκεντρικού κόσμου. Αυτή η θέση ανήκει στη Ρωσία εξαιτίας των στρατιωτικών, γεωγραφικών και οικονομικών δυνατοτήτων της". Θέλοντας να προλάβει την αντίρρηση ότι ίσως να βιάζεται και δεν είναι ακόμη καιρός για να πάρει η Ρωσία "τη θέση που της ανήκει", ο Λαβρόφ σπεύδει να παρατηρήσει ότι η Ιστορία προχωρεί με ολοένα ταχύτερους ρυθμούς. Και επικαλείται τον νομπελίστα Ρώσο φυσικό Σεργκέι Καπίτσα, που στα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε με ιστορικά θέματα: Ο Καπίτσα έδειξε με τις μελέτες του, κατά τον Ρώσο υπουργό, ότι κάθε νέο στάδιο της Ιστορίας είναι δύο φορές βραχύτερο. 

Η ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΩΝ BRICS

Η Μόσχα διαμορφώνει, όπως προκύπτει από τις τελευταίες εξελίξεις, την πολιτική, οικονομική και χρηματοπιστωτική αρχιτεκτονική ενός μέλλοντος όπου το διεθνές σκηνικό θα αναδιαταχθεί, με την προώθηση ανερχόμενων δυνάμεων, που συνεχώς αναβαθμίζονται. Κατά τη γνώμη έγκυρων αναλυτών, που οι περισσότεροι είναι Αμερικανοί, αδιάψευστο τεκμήριο της υπό διαμόρφωση ρωσικής αρχιτεκτονικής είναι η πρόσφατη δημιουργία της Τράπεζας των BRICS, που προικίστηκε από τη Δούμα (Βουλή) με κεφάλαιο 100 δισεκατομμυρίων δολαρίων και με ανάλογο ευμέγεθες αποθεματικό. Η Τράπεζα των BRICS (ακρώνυμο για τη Βραζιλία, τη Ρωσία, την Ινδία, την Κίνα και την Νότιο Αφρική) θα αρχίσει μέσα στο 2015 να χρηματοδοτεί έργα υποδομής μεγάλου βεληνεκούς.

Στην ανακοίνωση ίδρυσης της νέας Τράπεζας (διοικητής της οποίας πιθανότατα θα είναι ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών Αντόν Σιλονάνωφ), τονίζεται ότι το Διοικητικό της Συμβούλιο έχει καθορίσει "ένα σύστημα μέτρων που θα παρεμποδίζουν την παρενόχληση (harassment) χωρών, που δεν συμφωνούν με ορισμένες αποφάσεις των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, οι οποίες αφορούν ζητήματα εξωτερικής πολιτικής". Ένα έγγραφο τράπεζας δεν θα μπορούσε να είναι πιο σαφές. Οι προαναφερόμενοι αναλυτές, με βάση την ανακοίνωση, έσπευσαν να αντιδιαστείλουν την Τράπεζα των BRICS με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (IΜF). 

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ ΠΕΚΙΝΟ

Αλλά η νέα ρωσική αρχιτεκτονική έχει ευρύτερες βλέψεις. Πολιτικός πυρήνας της είναι η συνεργασία της Μόσχας με το Πεκίνο (η σινοσοβιετική διένεξη αποτελεί εξαιρετικά μακρινό παρελθόν). Ήδη οι βάσεις έχουν τεθεί, με την υπογραφή της Συνθήκης για τη Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου Ασίας-Ειρηνικού (FTAAP). Και εδώ οι αναλυτές σκέπτονται "συμμετρικά". Την αντιπαραθέτουν στην πολυσυζητημένη TPP, τη 12μελή Συνεργασία του Ειρηνικού, που με πολύ κόπο έστησαν οι ΗΠΑ, παρά τη λυσσαλέα αντίδραση της Ιαπωνίας και της Μαλαισίας.

Ο πρόεδρος της Κίνας Σι Τζινπίνγκ χαρακτήρισε "σφαιρική συνδετικότητα" την πολύπλευρη συνεργασία Πεκίνου - Μόσχας. Ο σχεδιασμός και από τις δύο πλευρές περιλαμβάνει έργα εξαιρετικά μεγάλης εμβέλειας, που, εφ' όσον πραγματοποιηθούν, θα αλλάξουν κυριολεκτικά την όψη του κόσμου σε ορισμένους τομείς: "Ιλιγγιώδη σύλληψη" αποκάλεσαν ορισμένοι το σύνολο αυτού του σχεδιασμού, που "αποτελεί την πιο θεαματική, φιλόδοξη, πολυεπίπεδη, πολυεθνική 'επίθεση υποδομών' που επιχειρήθηκε ποτέ" (Pepe Escobar, Asia Times). Πρόκειται για ένα πολυσύνθετο πλέγμα οδικών αρτηριών, σιδηροδρομικών γραμμών, αγωγών πετρελαίου, λιμανιών, καλωδίων οπτικών ινών που θα συνδέσουν την Κίνα με τη Ρωσία και θα διακλαδωθούν σ' όλη την Ευρώπη. Στο πλαίσιο της συνεργασίας των δύο κολοσσών άρχισε ήδη η κατασκευή του μήκους 968 χιλιομέτρων αγωγού που θα συνδέσει την Ανατολική Σιβηρία με τη Βορειοανατολική Κίνα και τη Ρωσική Άπω Ανατολή. Ο τομέας της ενέργειας είναι ένας άλλος βασικός κρίκος της συνεργασίας Πεκίνου - Μόσχας.

Η αγγλόφωνη ασιατική επιθεώρηση "Foreign Policy News" συνδέει τα Βαλκάνια με τα σχέδια της Κίνας στον ενεργειακό τομέα, όπου οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις -υποστηρίζει- διστάζουν να προβούν σε επενδύσεις. Ήδη η Κίνα προχωρεί σε παρόμοιες επενδύσεις στη Σερβία, αξιοποιώντας την τεχνογνωσία της στην "πράσινη ενέργεια". Η επιθεώρηση αποκαλύπτει ότι το Πεκίνο επιδιώκει να προωθήσει το κολοσσιαίο αυτό έργο που θα έχει την ονομασία "Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού", επισπεύδοντας την πραγματοποίηση επενδύσεων σε περιφερειακούς κόμβους και δημιουργώντας εκτεταμένο δίκτυο από κέντρα ανεφοδιασμού και γραμμές σιδηροδρομικών μεταφορών των προϊόντων της. Οι "Νέοι Δρόμοι του Μεταξιού" θα περνούν από τη χώρα μας - από το λιμάνι του Πειραιά, σημαντικό διακομιστικό σταθμό στις διαδρομές τους. Ελλάδα - Ρωσία - Κίνα, οι τρεις χώρες συνδέονται με αρχαίους δεσμούς φιλίας και συνεργασίας, που θα τους δυναμώσει περισσότερο το Μετάξι των Δρόμων.

*Πηγή: avgi.gr