ΠΩΣ ΞΕΠΕΡΑΣΑ ΚΙ ΕΦΤΑΣΑ ΝΑ ΑΓΑΠΩ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ;

Γράφει η Βιβή Φατούρου*

Η εμπειρία και η ιστορία έχουν δείξει επανειλημμένως ότι ο πόνος της απόρριψης, παρόλο που μας ταλαιπωρεί βαθιά και για μεγάλο διάστημα, σχεδόν ποτέ δεν κρατάει για πάντα. Τις περισσότερες φορές, το ξέρουμε μέσα μας ότι το μαρτύριο που περνάμε κάποια στιγμή θα τελειώσει, αλλά η γνώση αυτή είναι θεωρητική, ελάχιστα παρηγορητική και, μάλιστα, σε κάποιο βαθμό, γίνεται και ενοχλητική. 

Οι άνθρωποι γύρω μας, «ειδικοί» ή μη, συνήθως έχουν τη δική τους άποψη για το «φυσιολογικό» ή «επιτρεπτό» προβλεπόμενο διάστημα προκειμένου κάποιος να ξεπεράσει μια απόρριψη και, πολλές φορές, έχουν τα ανάλογα μέτρα να προτείνουν, τα οποία υποτίθεται συντομεύουν ή διευκολύνουν τη διαδικασία. Άλλοι μας προτρέπουν να συσφίξουμε τις σχέσεις μας με συγγενείς και φίλους (δεν είναι «λάθος», η σύνδεση με τους ανθρώπους προκαλεί έκκριση των φυσικών οπιοειδών που απαλύνουν τον πόνο), ενώ άλλοι μας παροτρύνουν να το ρίξουμε στην άσκηση (ούτε αυτό είναι «λάθος», επίσης προκαλεί έκκριση των φυσικών οπιοειδών).

Υπάρχουν διάφορες «συμπτωματικές» παρεμβάσεις, άλλες λιγότερο και άλλες περισσότερο αποτελεσματικές, αλλά αν ρωτάτε εμένα, δεν πιστεύω ότι υπάρχουν έτοιμες συνταγές, κατάλληλες για όλους, τις οποίες εκτελούμε και, ως δια μαγείας, απαλλασσόμαστε από τις δυσάρεστες αισθήσεις που μας κατακλύζουν. Σε αυτά τα θέματα, κανένας δεν μπορεί να μας υποδείξει τίποτα. Μέχρι να νιώσουμε πραγματικά έτοιμοι και να αποφασίσουμε να το αφήσουμε πίσω μας, είναι δικό μας αναφαίρετο δικαίωμα να πονέσουμε γι? αυτόν ή αυτά που χάσαμε για όσο καιρό θέλουμε ή όσο καιρό αντέχουμε. 

ΞΕΠΕΡΝΩ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΜΠΟΡΩ ΚΑΙ ΤΟ ΧΩΡΑΩ ΜΕΣΑ ΜΟΥ

Όσο και να αντισταθούμε, κάποια στιγμή, από κούραση ή εξάντληση συνήθως, δεν είναι πλέον δυνατό να κρυβόμαστε από την αλήθεια. Κάποια στιγμή δεν μένει τίποτα άλλο από το να δεχτούμε ότι το όχι του άλλου είναι οριστικό, ότι η σχέση ή το όνειρο τελείωσε και ότι εκείνος έχει φύγει. Η σκληρή αλήθεια είναι ότι ο άλλος, όσο κι αν προσπάθησε ή προσπαθήσαμε, δεν μπόρεσε να μας αγαπήσει ή έπαψε να μας αγαπά και δεν κατάφερε να εκτιμήσει την αξία μας με τον τρόπο που εμείς θα θέλαμε.

Δεν έχουμε επιλογή παρά να σεβαστούμε αυτά τα δεδομένα κι από εκεί και πέρα να σεβαστούμε και τον εαυτό μας. Προφανώς δεν υπάρχουν κουμπιά να πατήσουμε και να αλλάξουμε τα συναισθήματά μας σε μια στιγμή. Αν έτσι νιώθουμε, συνεχίζουμε να αγαπάμε τον άλλο και συνεχίζουμε να τον έχουμε στη ζωή μας, αν το θέλει κι εκείνος, και αν νομίζουμε ότι αυτό μας βοηθάει με κάποιο τρόπο – αρκεί να μην παραμυθιαζόμαστε ότι τον κρατάμε στη ζωή μας αποδεχόμενοι την νέα κατάσταση ενώ αποκάτω η κρυφή ατζέντα λέει ότι τον κρατάμε για να τον κάνουμε να αλλάξει γνώμη… 

Πιθανόν να δυσκολευόμαστε να στραγγαλίσουμε ολοκληρωτικά την ελπίδα, εξάλλου τίποτα δεν γράφεται στην πέτρα, οι άνθρωποι είναι απρόβλεπτοι κι η ζωή παίζει περίεργα παιχνίδια, όμως καλό είναι να θυμόμαστε ότι οι σχέσεις έχουν δύο. Αν ο άλλος δεν είναι εδώ αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει κοινός τόπος και, άρα, δεν υπάρχει σχέση παρά μόνο η ανάμνησή της μέσα στο κεφάλι μας.

Μια αμυδρή ελπίδα, ίσως είναι βοηθητική αρχικά, ακόμα και ρεαλιστική, αλλά η απορρόφηση στην ιδέα ότι ο άλλος θα αλλάξει γνώμη και θα γυρίσει μετανιωμένος, εκτός του ότι βάζει τη ζωή μας σε αναμονή, το πιθανότερο είναι ότι θα μας απογοητέψει. Αν σταματήσουμε να φιλτράρουμε τα πάντα μέσα από το φακό της απόρριψης και μπορέσουμε να συνειδητοποιήσουμε ότι απλώς έτσι ήρθαν τα πράγματα, ίσως βοηθηθούμε να φτάσουμε ευκολότερα στην αποδοχή.

Αν πραγματικά πιστέψουμε ότι, δεδομένων των συνθηκών και δεδομένου του ποιοι είμαστε και οι δύο, ο καθένας έκανε το καλύτερο που μπορούσε, ίσως καταφέρουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την κατάσταση και να «συγχωρήσουμε» τον εαυτό μας και τον άλλο, ώστε να μπορέσουμε να ελευθερωθούμε.

Το δύσκολο είναι να αποδεχτούμε ότι πολλά από τα ερωτήματά μας θα μείνουν αναπάντητα και ότι δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα γι' αυτό. Μπορεί να μας θυμώνει, αλλά η αλήθεια είναι ότι δεν περνούν όλα από το χέρι μας και χρειάζεται να παραιτηθούμε από την προσπάθεια να ελέγξουμε αυτά που δεν ελέγχονται. Πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν μπορούμε να τα έχουμε όλα και να αντέξουμε το τραύμα στον εγωισμό και ναρκισσισμό μας. Κι ακόμα πρέπει να αντικρίσουμε και να παραδεχτούμε τα δικά μας σκοτεινά σημεία, τις δικές μας πεποιθήσεις ή συμπεριφορές που συνέβαλαν ή προκάλεσαν την απόρριψή μας.

Όχι για να αυτομαστιγωθούμε και να βρούμε τρόπους να κατηγορήσουμε τον εαυτό μας, αλλά για να αναλάβουμε τα ευθύνες μας, να καταλάβουμε τις ανάγκες μας και να αποδεχτούμε όλα τα κομμάτια μας – τα ενήλικα και αυτάρκη κομμάτια, αλλά και τα πιο παιδικά, τα περισσότερο αδύναμα και εξαρτημένα. Δεν χρειάζεται να ντρεπόμαστε, είναι πολύ εντάξει να νιώθουμε άσχημα. Αγαπήσαμε, πιστέψαμε, επενδύσαμε, ονειρευτήκαμε και όλα αυτά τα χάσαμε. Μας λείπει ο άνθρωπος που εξ αφορμής του τα νιώσαμε όλα αυτά. Είναι εντάξει να κλάψουμε – και για τον άλλο αλλά, κυρίως, για τον εαυτό μας.

Χάσαμε κάτι που είχε αξία για εμάς, δεν μπορούμε παρά να το πενθήσουμε, άλλωστε είναι ο μόνος τρόπος να το τιμήσουμε και να το νομιμοποιήσουμε. Είναι απαραίτητο να δώσουμε χώρο και χρόνο να εκφραστούν όλα μας τα συναισθήματα, οσοδήποτε λογικά, παράλογα, υπερβολικά ή ανόητα είναι. Δεν υπάρχουν χρονοδιαγράμματα ούτε σωστά βήματα εδώ. Η διαδικασία είναι διαφορετική για τον καθένα και το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να την εμπιστευτούμε.

Το ζητούμενο είναι να αναγνωρίσουμε και να επιβεβαιώσουμε αυτό που αισθανόμαστε, ως σημαντικό και άξιο να ακουστεί και να εκφραστεί. Με άλλα λόγια να μην ακυρώσουμε και να μην απορρίψουμε οι ίδιοι αυτό που μας συμβαίνει. Να δώσουμε στον εαυτό μας την κατανόηση, τη φροντίδα και την αποδοχή που χρειάζεται προκειμένου να διαχειριστεί το πλήγμα που υπέστη. Δεν είναι κάτι περίπλοκο ή εξωπραγματικό, είναι το ψυχολογικό ισοδύναμο αυτού που κάνουν όλα τα πληγωμένα θηλαστικά: γλείφουν τις πληγές τους. Δεν βοηθάει να πιεζόμαστε ή να είμαστε αυστηροί με τον εαυτό μας.

Η αίσθηση της απόρριψης μειώνει προσωρινά τον δείκτη νοημοσύνης, που σημαίνει ότι δεν σκεφτόμαστε καθαρά ή λογικά όσο είμαστε σε αυτή τη φάση. Είναι προτιμότερο να δείξουμε κατανόηση για την ευάλωτη θέση στην οποία βρισκόμαστε, τις μπερδεμένες σκέψεις που κάνουμε και τα έντονα συναισθήματα που νιώθουμε, και να αντιμετωπίσουμε τον εαυτό μας με περισσότερη ευγένεια και σεβασμό, παρά τις όποιες αδυναμίες ή ατέλειες αντιλαμβανόμαστε να έχει. Είναι σχεδόν αυτοκαταστροφικό να κάνουμε στον εαυτό μας αυτό που δεν θέλουμε να μας κάνουν οι άλλοι, δηλαδή να τον απορρίπτουμε επειδή δεν είναι «τέλειος». 

Δεν υπάρχουν βιασύνες, υπομονή και πίστη χρειάζεται. Η διαδικασία ποτέ δεν είναι γραμμική, έχει πολλά βήματα εμπρός και άλλα τόσα πίσω, ενώ οι υποτροπές είναι αναπόσπαστο και μάλλον αναπόφευκτο μέρος του παιχνιδιού. Η απάντηση στις απαίδευτες φωνές που επιμένουν ότι «ο έρωτας με έρωτα περνάει» ή αναρωτιούνται «πώς είναι δυνατόν να τον/την σκέφτεσαι ακόμα;», δεν μπορεί παρά να είναι μία: «Λυπάμαι που σας το χαλάω, αλλά τα ανθρώπινα συναισθήματα δεν λειτουργούν έτσι». Όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία και κλείσει οριστικά αυτό το κεφάλαιο, όταν νιώσουμε έτοιμοι και αποφασίσουμε ότι το θέλουμε, θα ανοιχτούμε ξανά στη ζωή και τους ανθρώπους, και τότε θα αποκατασταθεί η χαμένη αίσθηση της σύνδεσής μας με τον κόσμο. 

ΚΑΙ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΑΓΑΠΩ ΤΗΝ ΑΠΟΡΡΙΨΗ;

Η απόρριψη είναι μια πολύτιμη ανθρώπινη εμπειρία με την έννοια ότι μπορεί να αποτελέσει μια ευκαιρία να εστιάσουμε στον εαυτό μας και να δούμε την αλήθεια μας. Να μας αποδεχτούμε και να μας αγαπήσουμε άνευ όρων, να αποφασίσουμε τι θέλουμε να κάνουμε στη ζωή μας, να εξετάσουμε τι είδους σχέσεις θέλουμε να έχουμε (αν θέλουμε), γενικά να κάνουμε τον απολογισμό μας και να πάμε παρακάτω, όπου κι αν είναι αυτό. Είναι μία, έστω βίαιη, αφορμή να έρθουν στην επιφάνεια και να δουλευτούν δύσκολα θέματα όπως η πρωταρχική απόρριψη από τους γονείς, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, ο φόβος για την εγκατάλειψη, η εξάρτηση, η ανυπομονησία , η ντροπή, η ανάγκη για έλεγχο ή ο φόβος για την οικειότητα.

Ίσως ακόμα η απόρριψη μπορεί να μας μάθει ότι η ζωή ούτε αρχίζει ούτε τελειώνει με έναν άντρα ή μία γυναίκα. Δεν είναι ώρα να με πιάσουν τα φεμινιστικά μου, αλλά, ιδίως για τις γυναίκες, η ιδέα της ολοκλήρωσης μέσω μιας σχέσης έχει υπάρξει (και, σε κάποιο βαθμό, εξακολουθεί να είναι) μια πολύ πονεμένη ιστορία. Όπως και να έχει, η αίσθηση ότι «αποτύχαμε» επειδή δεν τα «καταφέραμε» στο πεδίο των σχέσεων, εκτός από περιοριστική είναι και κοντόφθαλμη. Η απόρριψη μπορεί να μας υπενθυμίσει ότι υπάρχουν κι άλλα πράγματα που μπορούν να δώσουν νόημα στη ζωή και, πολλά από αυτά, δεν βρίσκονται καν εκεί έξω, υπάρχουν ήδη μέσα μας. 

Το πιο σπουδαίο μάθημα της απόρριψης είναι η συνειδητοποίηση ότι η αξία μας δεν εξαρτάται από παλαιές ή τωρινές απορρίψεις. Ότι κανένας άνθρωπος που περνάει από τη ζωή μας δεν έχει λόγο για το ποιοι είμαστε και πόσο αξίζουμε ως άνθρωποι. Η απόρριψη μας μαθαίνει να μην αφήνουμε τον εαυτό μας στα χέρια του οποιουδήποτε και να μην ζητάμε από τους άλλους να μας αγαπήσουν, προσέξουν ή φροντίσουν επειδή δεν μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας – είναι άδικο, και για μας και για εκείνους.

Συγχρωτιζόμαστε και σχετιζόμαστε με τους άλλους όσο και όπως θέλουμε, αλλά μαθαίνουμε ότι είμαστε οι μόνοι αρμόδιοι να καθορίσουμε την αξία μας. Ζητούμε, δεχόμαστε και, επιπλέον, αντέχουμε την κριτική και ανατροφοδότηση των άλλων, αλλά ποτέ δεν ξεχνάμε ότι: «Οι άλλοι μπορούν μόνο να μας πουν πώς μας βλέπουν, δεν μπορούν να μας πουν ποιοι είμαστε». Δεδομένου ότι δεν μπορούμε να αποφύγουμε την εμπειρία της απόρριψης, ας προσπαθήσουμε τουλάχιστον να εκμεταλλευτούμε όσα έχει να μας προσφέρει.

Ας μην ξεχνάμε ότι, αναλόγως τις φορές, βρισκόμαστε είτε στη θέση αυτού που απορρίπτει είτε στη θέση αυτού που απορρίπτεται, χωρίς αυτό να είναι σωστό ή λάθος. Τα πράγματα ποτέ δεν είναι μόνο άσπρα ή μόνο μαύρα και τις περισσότερες φορές δεν είναι καν όπως φαίνονται. Κανείς δεν ξέρει στα σίγουρα ποιες είναι κάθε φορά οι συνέπειες της απόρριψης για τον έναν ή τον άλλο, ποιος πραγματικά πληγώθηκε ή δεν πληγώθηκε, ποιος απέρριψε στ? αλήθεια, ποιος απέρριψε από αντίδραση ή ποιος αναγκάστηκε να απορρίψει. Τη στιγμή που συμβαίνει, κανείς δεν ξέρει αν η απόρριψη είναι για καλό ή για κακό, οπότε ας μην βιαζόμαστε να βγάλουμε συμπεράσματα.

Αν μη τι άλλο, η απόρριψη με έναν παράξενο, αντεστραμμένο τρόπο υποδηλώνει ότι δύο άνθρωποι, λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένα, προσπάθησαν κάποια στιγμή να συναντηθούν. Με άλλα λόγια, είναι μια υπενθύμιση ότι είμαστε παρόντες και μάχιμοι: ότι πήραμε ένα ρίσκο στην αγάπη και ότι, ανεξαρτήτως αποτελέσματος, τουλάχιστον προσπαθήσαμε. Και είναι σπουδαίο που μπορούμε και πονάμε τώρα. Με τον ίδιο τρόπο που είναι σημαντικό για την επιβίωση να πονάμε όταν πληγώνεται το σώμα, έτσι είναι και σημαντικό να πονάμε όταν πληγώνεται η καρδιά. Εκτός όλων των άλλων, είναι ένα αδιάψευστο σημάδι ότι είμαστε, και αγωνιζόμαστε να παραμείνουμε, ζωντανοί.

*Ψυχολόγος & Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας

http://www.psixologikosfaros.gr