Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΟΪΟΥ ΚΑΙ ΕΜΕΙΣ!

H πανδημία COVID-19 έχει μετατρέψει τα νοσοκομεία σε συνεχείς, αδιάλειπτες και συχνά αδυσώπητες ζώνες πολέμου. (BLUE/THE NEW YORK TIMES)

ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΝΤΩΝΑΡΑΚΗΣ*

Παρόλο που ακόμα ο κόσμος είναι σε εγρήγορση, κούραση, ανησυχία και αβεβαιότητα με την πανδημία του κορωνοϊού, εντούτοις έχουμε κάθε δικαιολογία να είμαστε θεωρητικά αισιόδοξοι για την τελική έκβαση της μάχης μας εναντίον του. Έχουμε μία πρώτη γενιά εμβολίων είτε RNA είτε DNA, και στο μέλλον θα έχουμε εμβόλια πιο αποτελεσματικά εναντίον των γνωστών μεταλλαγών του ιού καθώς και πρωτεϊνικά εμβόλια. Έχουμε επίσης και τα πρώτα φάρμακα εναντίον του ιού από τις εταιρείες Merck και Pfizer που ελπίζουμε να κυκλοφορήσουν σύντομα και να ελαφρύνουν τη βαρύτητα της λοίμωξης στους ασθενείς. Και όλα αυτά σε χρόνο-ρεκόρ! Στις παλαιότερες πανδημίες ήταν αδιανόητο μέσα σε δύο χρόνια να είχαμε πολλαπλά εμβόλια και φάρμακα εναντίον των ιογενών λοιμώξεων.

Είναι λοιπόν στο χέρι μας να τιθασεύσουμε θεωρητικά την πανδημία και να ελαφρύνουμε τη νόσο. Στην πράξη είναι βέβαια δύσκολο να πειστεί το σύνολο του πληθυσμού για τον εμβολιασμό και να αντέξει η κοινωνία το βάρος της επιπρόσθετης φαρμακευτικής αγωγής.

Πρέπει λοιπόν να ανησυχούµε; Και βέβαια πρέπει, γιατί ο ιός έχει κι αυτός τον τρόπο του να επιβιώσει και να θριαμβεύσει στη μονομαχία του με τον άνθρωπο. Ή καλύτερα, η φύση τού δίνει τη δυνατότητα να ελιχθεί και να μας χτυπήσει πισώπλατα με το όπλο που λέγεται: Μεταλλαγές!

Ο μηχανισμός των μεταλλαγών είναι γνωστός. Κάθε φορά που ο ιός μολύνει έναν άνθρωπο αντιγράφει το γονιδιακό του υλικό σε χιλιάδες αντίγραφα. Αυτή η αντιγραφή δεν είναι απόλυτα ακριβής και έτσι «λάθη» (μεταλλαγές) συσσωρεύονται στους νέους ιούς που θα παραχθούν. Τα περισσότερα από αυτά τα λάθη εξαφανίζονται γιατί είναι επιβλαβή για τον ιό ή ουδέτερα. Μερικά όμως επιζούν γιατί του δίνουν τη δυνατότητα να είναι πιο μολυσματικός, ή να διαφεύγει από το ανοσοποιητικό σύστημα, ή από το τείχος του εμβολιασμού, ή από τη δράση των υπαρχόντων φαρμάκων. Αυτό στη γλώσσα της βιολογίας λέγεται φυσική επιλογή. Έτσι, οι νέες μεταλλαγές του ιού είναι ο φόβος του μέλλοντος της μάχης μας με τον κορωνοϊό.

Από τον καιρό που εμφανίστηκε η COVID-19 πριν από δύο χρόνια έχουμε όλοι παρακολουθήσει τη μεταλλακτική πρόοδό του. Αρχίσαμε με το πρωταρχικό στέλεχος και τώρα όλες σχεδόν οι λοιμώξεις είναι από το στέλεχος Δ που έχει κατακλύσει τον κόσμο με τα πλεονεκτήματά του της ευκολότερης μετάδοσης. Οι μεταλλαγές του στελέχους Δ που είναι στην ακίδα του ιού αλλάζουν τα αμινοξέα στις θέσεις 452, 478, 614, 681 και οι μεταλλαγές αυτές κάνουν τον ιό πιο μεταδοτικό, πιο επικίνδυνο στη νόσηση και πιο ανθεκτικό στο ανοσοποιητικό μας σύστημα. Οι περισσότερες άλλωστε εξελικτικά πλεονεκτικές μεταλλαγές είναι στα αμινοξέα της δομής της ακίδας του ιού. Έτσι, γνωρίσαμε το Α στέλεχος που πρωτοπαρουσιάστηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο, το Β από τη Νότιο Αφρική, το Γ από τη Βραζιλία, το Δ από την Ινδία (τον Οκτώβριο 2020), και συνεχίζουμε… Όπως αντιλαμβάνεστε, παρακολουθούμε και άλλα στελέχη όπως το Ε, Η, Ι, Κ, Μ, Ζ και στο μέλλον πολλά άλλα για τα οποία δεν φτάνει το ελληνικό αλφάβητο.

Θα γίνουν κι άλλες επικίνδυνες μεταλλαγές του ιού; Σχεδόν με βεβαιότητα, ναι. Το ερώτημα είναι πότε; Και το άλλο ερώτημα: μπορούμε να τις επιβραδύνουμε;

Προκειμένου σε μερικά χρόνια ο κορωνοϊός να υποβιβαστεί στο επίπεδο της γρίπης χρειάζονται ο εμβολιασμός και τα μέτρα υγιεινής και η ολοκληρωμένη γεωπολιτική αντιμετώπιση.

Κάθε μέρα χιλιάδες γονιδιώματα των κορωνοϊών διαβάζονται και οι νέες μεταλλαγές ταξινομούνται έτσι ώστε να έχουμε μια ακριβή και σφαιρική παρακολούθηση της εξελικτικής πορείας του. Οι επιδημιολόγοι έχουν κατατάξει τούς μεταλλαγμένους ιούς σε «στελέχη ανησυχητικά», «στελέχη ενδιαφέροντα», «στελέχη υπό παρακολούθηση», «στελέχη υποχωρούντα», ανάλογα με τις ιδιότητες του κάθε στελέχους και της κλινικής του σημασίας. Η λίστα βέβαια αυτή συνεχώς αναθεωρείται και εμπλουτίζεται. Αυτή η παρακολούθηση είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη εμβολίων δεύτερης και τρίτης γενιάς, και φαρμάκων που είναι ανθεκτικά στις μεταλλαγές. Κάτι ανάλογο δηλαδή με τον συναγωνισμό νέων όπλων στα διάφορα αντιμαχόμενα κράτη. 'Οσο εξοπλίζεται ο ιός, τόσο αντιδράμε και εμείς με νέα εμβόλια και φάρμακα και τόσο ο ιός γίνεται ανθεκτικός στα νέα εμβόλια και φάρμακα, και ούτω καθεξής…

Γιατί τόσες μεταλλαγές; Και γιατί οι πιο πολλές γίνονται σε χώρες με μικρό ποσοστό εμβολιασμού; Η συχνότητα των μεταλλαγών εξαρτάται άμεσα από το συνολικό ποσόν του ιού που πολλαπλασιάζεται στα κύτταρά μας (ιικό φορτίο). Σε χώρες με χαμηλό ποσοστό εμβολιασμένων και χωρίς μέτρα αποφυγής των μολύνσεων, το ιικό φορτίο είναι μεγάλο και άρα οι νέες, πλεονεκτικές για τον ιό και βλαβερές για εμάς μεταλλαγές θα γίνουν σ’ αυτές τις χώρες. Θα μου πείτε, θα έρθουν αυτές οι μεταλλαγές στην Ευρώπη ή αλλού; Η εμπειρία δείχνει πως μία μεταλλαγή σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου έρχεται στην Ευρώπη γρήγορα σε διάστημα δύο το πολύ εβδομάδων.

Έτσι το πρόβληµα της πανδημίας γίνεται πολιτικό – οικονομικό – κοινωνικό. Φτωχές χώρες ίσον πολλές μεταλλαγές, ανεμβολίαστοι πληθυσμοί ίσον πολλές μεταλλαγές, πολιτικά αδιάφορες χώρες για τον κορωνοϊό ίσον πολλές μεταλλαγές. Αυτός είναι ο λόγος που ο γενικός γραμματέας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας είπε πριν από λίγες ημέρες: «Είναι σκάνδαλο να εμβολιάζουμε τα παιδιά στις πλούσιες χώρες και να αφήνουμε ανεμβολίαστους τους μεγάλους πληθυσμούς σε φτωχές χώρες». Και ωφελιμιστικά να το δούμε (που είναι απαράδεκτο για την παγκόσμια δημόσια υγεία) έχουμε συμφέρον οι συγκριτικά πλούσιες χώρες (και η Ελλάδα μέσα σε αυτές) να σηκώσουν το κόστος του εμβολιασμού των φτωχών χωρών, ώστε να σταματήσουν οι νέες μεταλλαγές που μπορούν να αποβούν εις βάρος μας παρά τα υπάρχοντα εμβόλια και τα φάρμακα.

Το συμπέρασμά μου είναι η συνεχής επαγρύπνηση, ο εμβολιασμός και τα μέτρα υγιεινής. Και ολοκληρωμένη γεωπολιτική αντιμετώπιση. Χιλιοειπωμένα πράγματα αλλά αναγκαία, έτσι ώστε σε μερικά χρόνια ο κορωνοϊός να υποβιβαστεί στο επίπεδο της γρίπης με όλα τα συνεπακόλουθα.

* Ο κ. Στυλιανός Αντωναράκης είναι ομότιμος καθηγητής Γενετικής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, μέλος της Ελβετικής Ακαδημίας Επιστημών και πρώην πρόεδρος του Διεθνούς Οργανισμού Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (HUGO).

Πηγή: https://www.kathimerini.gr/