Το 2021 η Ρωσία και η Ουκρανία κατατάσσονταν μεταξύ των τριών κορυφαίων παγκόσμιων εξαγωγέων σιταριού, καλαμποκιού, ελαιοκράμβης, ηλιόσπορων και ηλιελαίου (FAO, 2022). Λόγω του πολέμου που έχει διαταράξει τις αλυσίδες μεταφοράς και διάθεσης των προϊόντων, αλλά και των οικονομικών κυρώσεων που έχουν επιβληθεί στη Ρωσία από χώρες της Δύσης, αναμένεται σημαντική μείωση της προσφοράς σε αυτά τα προϊόντα.
Ήδη οι τιμές του σιταριού και του κριθαριού έχουν αυξηθεί κατά 31% σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο το 2020. Υπάρχουν δε εκτιμήσεις για περαιτέρω αύξηση στις διεθνείς τιμές των τροφίμων και των ζωοτροφών κατά 8% έως 22% για το 2022 (FAO, 2022).
Παράλληλα, μεγάλος αριθμός αναπτυσσόμενων χωρών, όπως η Αίγυπτος, το Ιράν, το Μπαγκλαντές κ.ά., εξαρτώνται για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών τους σχεδόν αποκλειστικά από τις εισαγωγές βασικών αγροδιατροφικών προϊόντων – όπως το σιτάρι, το καλαμπόκι και το ηλιέλαιο – τόσο από τη Ρωσία όσο και από την Ουκρανία.
Αναμένεται λοιπόν ότι οι απότομες και μεγάλες αυξήσεις στις τιμές των βασικών αγροδιατροφικών προϊόντων θα έχουν δραματικές συνέπειες για τον επαρκή επισιτισμό των φτωχότερων πληθυσμών του πλανήτη.
Καθώς το μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους δαπανάται για αγορά τροφίμων, τέτοιες ακραίες συνθήκες συνήθως οδηγούν σε έντονες κοινωνικές και πολιτικές αναταράξεις (π.χ. η «Αραβική Άνοιξη»), καθώς και σε έξαρση των μεταναστευτικών ροών.
Δεν επωφελούνται οι παραγωγοί
Μέσα σε αυτό το περιβάλλον η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) και η Ελλάδα δεν μένουν ανεπηρέαστες, καθώς οι αυξήσεις στις τιμές της ενέργειας και των βασικών βιομηχανικών εισροών στη γεωργία, αλλά και οι ελλείψεις που παρατηρούνται δημιουργούν έντονες πιέσεις στο κόστος παραγωγής και συνεπώς στην προσφορά τροφίμων.
Σημειώνεται ότι η Ρωσία είναι ο μεγαλύτερος εξαγωγέας αζωτούχων λιπασμάτων στον κόσμο, ο δεύτερος μεγαλύτερος προμηθευτής λιπασμάτων καλίου και ο τρίτος μεγαλύτερος εξαγωγέας λιπασμάτων φώσφορου, των οποίων οι τιμές έχουν απογειωθεί. Αυτό έχει αποτέλεσμα την αύξηση των τιμών σε βασικά αγαθά όπως το ψωμί, το κρέας, τα ζυμαρικά, το γάλα κ.ά.
Από αυτές τις αυξήσεις δεν επωφελούνται οι παραγωγοί λόγω της πλήρως ανταγωνιστικής διάρθρωσης των αγορών των αγροτικών προϊόντων.
Αυτό σημαίνει ότι ο αγρότης – παραγωγός στην πλειονότητα των περιπτώσεων δεν μπορεί να επηρεάσει την τιμή διάθεσης, ενώ είναι αποδέκτης τιμής και για τις εισροές του (σπόροι, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, ζωοτροφές) καθώς αυτές οι αγορές έχουν ολιγοπωλιακή διάρθρωση.
Βέβαια, πέραν της μειωμένης προσφοράς εξαιτίας του πολέμου, παρατηρούνται έντονες μεταβολές στην προσφορά και στις τιμές των τροφίμων λόγω κερδοσκοπικών συμπεριφορών αλλά και της αποθεματοποίησης με την επιστροφή της εμπορικής περιχαράκωσης εντός των εθνικών συνόρων, καθώς οι κυβερνήσεις ενδιαφέρονται πρωτίστως για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών του πληθυσμού στη χώρα τους.
Τέλος, η κατάσταση επιδεινώνεται από τη μεταστροφή προς δυτικά διατροφικά πρότυπα ενός μέρους του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες, που οδηγεί σε αύξηση της ζήτησης για προϊόντα ζωικής παραγωγής, ενώ παράλληλα μεγάλες ποσότητες των τροφίμων καταλήγουν στα σκουπίδια (περίπου το 18% – 20% της παγκόσμιας παραγωγής).
Αναθεώρηση στρατηγικής
Αναγνωρίζοντας τις ιδιαίτερες συνθήκες που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος στην Ουκρανία, η Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.), πιεζόμενη και από τις ευρωπαϊκές οργανώσεις των αγροτών, αλλά και των βιομηχανιών των εισροών, προτίθεται να αναθεωρήσει ή να αναβάλει την εφαρμογή μέτρων στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» («Farm to Fork») και τη βιοποικιλότητα, τα οποία οδηγούν σε μείωση της αγροτικής παραγωγής στην Ε.Ε.
Με στόχο να διασφαλιστεί η επάρκεια στην παραγωγή των βασικών αγροδιατροφικών προϊόντων αναστέλλεται η εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας για τον αγροτικό τομέα που έχει ενσωματωθεί στη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ).
Αποδίδονται προς καλλιέργεια οι εκτάσεις των «Περιοχών Οικολογικής Εστίασης (ΠΟΕ)» που βρίσκονται σε καθεστώς αγρανάπαυσης και αναθεωρούνται οι στόχοι για τα επίπεδα μείωσης της χρήσης των φυτοφαρμάκων.
Επίσης παρέχεται η δυνατότητα στις χώρες – μέλη για ένταξη στο καθεστώς των συνδεδεμένων ενισχύσεων καλλιεργειών, όπως το μαλακό σιτάρι και το καλαμπόκι, με προφανή στόχο να δοθούν κίνητρα για την αύξηση της παραγωγής τους.
Επιπρόσθετα, αποφασίστηκε η ενεργοποίηση του αποθεματικού κρίσης ύψους 500 εκατ. ευρώ για τη στήριξη των Ευρωπαίων παραγωγών, από το οποίο για την Ελλάδα αναλογούν περίπου 26 εκατ. ευρώ – με τη δυνατότητα προσαύξησης του ποσού στο διπλάσιο με εθνικές χρηματοδοτήσεις.
Βέβαια, αν και χρειάζεται να ληφθούν άμεσα μέτρα για τη διασφάλιση της επισιτιστικής επάρκειας και τη συγκράτηση των τιμών – όπως η μείωση στον ΦΠΑ για τις ζωοτροφές και τα βασικά τρόφιμα –, είναι σημαντικό να μην εγκαταλειφθεί ο στόχος της αειφορίας και της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος με την αναστολή της Πράσινης Συμφωνίας.
Καθώς το αίτημα για να «παράγουμε περισσότερα προϊόντα με λιγότερες εισροές» γίνεται σήμερα πιο επιτακτικό, επιβάλλεται η ορθή διαχείριση των διαθέσιμων πόρων με τη γεωργία ακριβείας και την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την αρτιότερη εκπαίδευση των αγροτών για τη χρήση ψηφιακών εφαρμογών.
Επίσης, καθώς η παραγωγή τροφίμων αυξάνεται με διπλάσιο ρυθμό από την αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, η εξοικονόμηση τροφής που τώρα σπαταλιέται, με μία σειρά παρεμβάσεων (εκσυγχρονισμός των συστημάτων παραγωγής, διανομής και αποθήκευσης, ορθή ενημέρωση και εκπαίδευση των καταναλωτών σε πιο υγιεινά διατροφικά πρότυπα μεσογειακού τύπου), δύναται να καλύψει επαρκώς τις παγκόσμιες ανάγκες όταν αποκατασταθούν τα εμπορικά δίκτυα με το τέλος του πολέμου στην Ουκρανία.
Ο Γιάννης Ελ. Δούκας είναι επίκουρος καθηγητής Αγροτικής Οικονομίας και Πολιτικής, ΕΚΠΑ
Πηγή: https://www.topontiki.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.