ΤΟ ΔΙΠΛΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΑΔΙΕΞΟΔΟ!

Άγγελος Κοντογιάννης-Μάνδρος

Το πλέον κρίσιμο στοιχείο δεν είναι η απουσία ευνοϊκών πολιτικών συσχετισμών, αλλά η αδυναμία των ευρωπαϊκών ελίτ να αντιληφθούν την έκταση των γεωπολιτικών μετασχηματισμών που κυοφορούνται.

Στη σκιά των διαπραγματεύσεων για τον πόλεμο στην Ουκρανία, η Κριστίν Λαγκάρντ προχώρησε σε μια βαρυσήμαντη παρέμβαση σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ευρωπαϊκή οικονομία και, κατ’ επέκταση, η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση. Μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Τραπεζικής στη Φρανκφούρτη, υποστήριξε ευθαρσώς ότι η ελλιπής ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς, ο κατακερματισμός που χαρακτηρίζει τις ευρωπαϊκές κεφαλαιαγορές και η υπέρμετρη έμφαση στις εξαγωγές δεν αποτελούν απλώς τροχοπέδη για την ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας, αλλά την καθιστούν και εξαιρετικά ευάλωτη σε εξωγενείς πιέσεις.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ίδια πρόβαλε την ενίσχυση της εσωτερικής αγοράς ως αδήριτη αναγκαιότητα για τη μείωση των εξαρτήσεων και τη θωράκιση της ευρωπαϊκής οικονομίας έναντι των εντεινόμενων γεωπολιτικών κλυδωνισμών. Κατονόμασε δε τρεις βασικούς κόμβους για την υλοποίηση αυτής της στρατηγικής: την απλοποίηση και ομογενοποίηση του ρυθμιστικού πλαισίου που διέπει το εμπόριο, τις υπηρεσίες και τη λειτουργία των επιχειρήσεων εντός της ΟΝΕ• την προώθηση της τραπεζικής ένωσης• και, τέλος, την επιτάχυνση των διαδικασιών λήψης αποφάσεων μέσω της επέκτασης του καθεστώτος της «ειδικής πλειοψηφίας».

Οι προτάσεις αυτές αναπαράγουν, επί της ουσίας, βασικά σημεία της έκθεσης Ντράγκι, καταδεικνύοντας τον έντονο προβληματισμό της ΕΚΤ για το έλλειμμα ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε η Κριστίν Λαγκάρντ, οι εκροές κεφαλαίου προς τις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν διπλασιαστεί, ενώ ο όγκος των ευρωπαϊκών εξαγωγών παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητος την τελευταία διετία, έναντι πρόβλεψης για αύξηση 8%. Οι τάσεις αυτές αναμένεται μάλιστα να ενισχυθούν, καθώς ο επενδυτικός «πυρετός» γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη τροφοδοτεί την αμερικανική κεφαλαιαγορά και οι αμερικανικοί δασμοί επιβαρύνουν την εξαγωγική δυναμική της ευρωπαϊκής βιομηχανίας.

Εάν στα ανωτέρω προστεθεί η βίαιη απεξάρτηση από τη φθηνή ρωσική ενέργεια, η υστέρηση στις νέες τεχνολογίες και ο εντεινόμενος εμπορικός ανταγωνισμός με την Κίνα, γίνεται σαφές ότι το «γερμανικό» αναπτυξιακό μοντέλο είναι μη βιώσιμο. Η στασιμότητα της γερμανικής οικονομίας κατά την τελευταία τριετία και ο δημοσιονομικός εκτροχιασμός χωρών με παραπλήσιες οικονομίες, όπως η Φινλανδία, είναι ενδεικτικοί του αδιεξόδου και των κινδύνων που το συνοδεύουν. Παρ’ όλα αυτά, στις Βρυξέλλες και στο Βερολίνο δεν φαίνεται να υπάρχει ιδιαίτερη ζέση για μεγάλες παρεμβάσεις στην αρχιτεκτονική και τη λειτουργία της ΟΝΕ• εξ ου και οι αιχμές της Κριστίν Λαγκάρντ περί «χρόνιας αδράνειας» και «ξεπερασμένου αναπτυξιακού μοντέλου».

Η αβελτηρία αυτή οφείλεται κυρίως σε πολιτικούς και ιδεολογικούς παράγοντες. Σε καθαρά πολιτικό επίπεδο, η βαθιά κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας και η ραγδαία ενίσχυση εθνικιστικών–ευρωσκεπτικιστικών ρευμάτων την τελευταία εικοσαετία λειτούργησαν ανασταλτικά για την περαιτέρω εμβάθυνση της οικονομικής ενοποίησης. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, το ιδιότυπο κράμα σοβινισμού και οικονομικού προστατευτισμού που προάγει το AfD διαδραματίζει καταλυτικό ρόλο όχι μόνο για την εκλογική διείσδυση του κόμματος στα λαϊκά στρώματα, αλλά και για τον σταδιακό προσεταιρισμό ισχυρών επιχειρηματικών ενώσεων της γερμανικής Mittelstand, όπως η Familienunternehmer, οι οποίες βρίσκονταν παραδοσιακά κοντά στο κεντροδεξιό CDU του καγκελάριου Μερτς. Αντίστοιχες δυναμικές παρατηρούνται στη Γαλλία, την Αυστρία, την Ολλανδία και σε πολλές χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, στις οποίες ο ευρωπαϊκός φεντεραλισμός υπήρξε διαχρονικά ασθενής.

Το πλέον κρίσιμο στοιχείο, όμως, δεν είναι η απουσία ευνοϊκών πολιτικών συσχετισμών, αλλά η αδυναμία των ευρωπαϊκών ελίτ να αντιληφθούν την έκταση των γεωπολιτικών μετασχηματισμών που κυοφορούνται. Αυτό αφορά τόσο τη θέση της Ευρώπης στους υπολογισμούς της Ουάσινγκτον όσο και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της κινεζικής ισχύος. Το αποτέλεσμα είναι ένα εκρηκτικό μείγμα εξαρτήσεων και αδυναμιών που υποσκάπτουν τόσο την οικονομική ανάπτυξη όσο και τη γεωστρατηγική αυτονομία της Ένωσης.

Οι δεκάδες αστερίσκοι που περιλαμβάνει το Industrial Accelerator Act —η νέα πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη σταδιακή απεξάρτηση της ευρωπαϊκής βιομηχανίας από τις κινεζικές αλυσίδες εφοδιασμού—, ο πλήρης παραγκωνισμός της ευρωπαϊκής διπλωματίας στις διαπραγματεύσεις για το Ουκρανικό και ο ετεροβαρής χαρακτήρας της πρόσφατης εμπορικής συμφωνίας με τις Ηνωμένες Πολιτείες είναι ενδεικτικοί του προβλήματος.

Όπως εύστοχα σημείωσε η πρόεδρος της ΕΚΤ, η Ευρώπη δεν στερείται ούτε πόρων ούτε δυνατοτήτων. Εξακολουθεί όμως να στηρίζει την ευμάρειά της και, κατ’ επέκταση, την ασφάλειά της «σε έναν κόσμο που σταδιακά εξαφανίζεται». Η υπέρβαση του διαφαινόμενου αδιεξόδου απαιτεί τολμηρές πρωτοβουλίες και, κυρίως, μακρόπνοο σχεδιασμό — προϋπόθεση που, όπως δείχνουν τα πράγματα, εξακολουθεί να διαφεύγει των πολιτικών της ηγεσιών.

*Άγγελος Κοντογιάννης-Μάνδρος, μεταδιδάκτορας ερευνητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Πηγή: https://www.tovima.gr