ΤΟ ΠΙΟ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ!

 

ΘΟΔΩΡΗΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Το πρώτο πράγμα που μου έκανε εντύπωση στο κτίριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο Στρασβούργο είναι η μοκέτα. Η μοκέτα στα εστιατόρια και τα καφέ του Κοινοβουλίου είναι μαύρη με κόκκινα και κίτρινα λουλούδια και πράσινα φύλλα. Μου έκανε εντύπωση αυτό την προηγούμενη εβδομάδα που βρέθηκα εκεί για να παρακολουθήσω την τελευταία συνεδρίαση της ολομέλειας για το 2017 (δεν είχα ξαναπάει), οπότε άρχισα να παρατηρώ κι άλλα πράγματα, αλωνίζοντας για πολλές ώρες σε χώρους, διαδρόμους και αίθουσες και μιλώντας με ανθρώπους. Συνειδητοποίησα τα εξής. 
Υπάρχουν μέρη στον πλανήτη μας που συμβολίζουν πράγματα, που βρίσκονται ή στέκουν όχι μόνο για να επιτελούν το λειτουργικό τους σκοπό, αλλά για να αντιπροσωπεύουν και κάτι άλλο, μια ιδέα, κάποιες αξίες, σημαντικά συμβάντα. Άλλα μέρη είναι φτιαγμένα επί τούτου, ενώ άλλα αποκτούν το συμβολισμό τους από συγκυρίες ή τυχαία. Γρήγορα συνειδητοποίησα ότι το κτίριο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είχε μέσα απ’ όλα: Συμβολισμούς εκούσιους κι ακούσιους, συμβολισμούς ολούθε, σε κάθε γωνία, σε κάθε λεπτομέρεια, σχεδόν σε κάθε βίδα, σε κάθε σανίδα ξύλου. Από ό,τι αποδείχτηκε, κρύβει περισσότερους συμβολισμούς από τα χριστουγεννιάτικα φωτάκια σ’ αυτή τη γραφική μικρή γαλλική πόλη που αυτοαποκαλείται “πρωτεύουσα των Χριστουγέννων”.

Θα σας εξηγήσω τι εννοώ.

Πρώτα απ’ όλα, η πόλη είναι συμβολική. Το Στρασβούργο είναι μια πόλη της Γαλλίας που βρίσκεται πάνω στα σύνορα με τη Γερμανία, στην αποδώ όχθη του Ρήνου. Από το κτίριο του Κοινοβουλίου μέχρι τα σύνορα φτάνεις με τα πόδια, αν θέλεις. Επίσης, αν θέλεις, τα περνάς και με τα πόδια (από κάποια γέφυρα, προφανώς). Αυτό συμβολίζει την παράδοξη ευρωπαϊκή συμφιλίωση, ειδικά ανάμεσα στις δύο μεγάλες χώρες που στα 80 χρόνια πριν αποφασίσουν να φτιάξουν κάτι κοινό είχαν πολεμήσει λυσσαλέα τρεις φορές, και στα 60 χρόνια έκτοτε όχι μόνο δεν έχουν πολεμήσει, αλλά είναι σύμμαχοι, συνένοχοι και συνοδοιπόροι.

Το κτίριο του Κοινοβουλίου, η κατασκευή του οποίου ολοκληρώθηκε το 1999, είναι κι αυτό συμβολικό. Ο κεντρικός πύργος με τα 1330 γραφεία, που έχει στη μέση του ένα ωοειδές αίθριο, είναι επίτηδες φτιαγμένος για να μοιάζει μισοτελειωμένος, συμβολίζοντας έτσι “την ανολοκλήρωτη ευρωπαϊκή ενοποίηση". Επίσης, μουρλοί συνομωσιολόγοι στις εσχατιές του ίντερνετ λένε ότι το κτίριο μοιάζει με τον πύργο της Βαβέλ όπως εμφανίζεται στον πίνακα του Μπρίγκελ του Πρεσβύτερου, πράγμα αυτονόητα συμβολικό, και αφού το λέει το ίντερνετ αλήθεια θα είναι. 

Το ότι το κτίριο αυτό χρησιμοποιείται πρακτικά τέσσερις ημέρες το μήνα, και το ότι σχεδόν ολόκληρος ο μηχανισμός της Ευρωβουλής (βουλευτές, βοηθοί, προσωπικό) κουβαλιέται από τις Βρυξέλλες για να συνεδριάσει 400 χιλιόμετρα μακριά είναι κι αυτό συμβολικό, και μάλιστα δύο πραγμάτων ταυτόχρονα. Αφ’ ενός, βεβαίως, του παραλογισμού και της φαινομενικά αναίτιας σπατάλης που κρύβονται πίσω από ό,τι κάνει “η Ευρώπη”. Η μεταφορά όλων αυτών των ανθρώπων κάθε μήνα κοστίζει στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό από 90 μέχρι 150 εκ. ευρώ το χρόνο (ανάλογα με το ποιον ρωτάς), για να μη μιλήσουμε για την επιβάρυνση στο περιβάλλον από τη μεταφορά τόσων ανθρώπων και υλικών πέρα δώθε. Από την άλλη όμως συμβολίζει και ένα άλλο, πολύ σημαντικό πράγμα: ότι τα πράγματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν γίνονται σχεδόν ποτέ με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αλλά πάντα γίνονται με τον μοναδικό τρόπο που θα μπορούσαν να γίνουν. Η επίσημη έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου βρίσκεται στο Στρασβούργο επειδή αυτό πέτυχε στις διαπραγματεύσεις με τα άλλα κράτη-μέλη η γαλλική κυβέρνηση για να συμφωνήσει να υπογράψει τη συνθήκη του Μάαστριχτ. Οι αποφάσεις στην Ευρώπη έτσι παίρνονται πάντα, με συμβιβασμούς, με πάρε-δώσε, καταλήγοντας πάντα σε αποφάσεις που δεν είναι σχεδόν ποτέ οι αντικειμενικά καλύτερες δυνατές, αλλά είναι πάντα οι βέλτιστες καθολικά αποδεκτές από όλα τα κράτη-μέλη.

Το ίδιο το κτίριο είναι συμβολικό και με διάφορους άλλους τρόπους. Από μέσα εκ πρώτης όψεος είναι θεαματικό και πολυτελές, θυμίζει αεροδρόμιο του Ντουμπάι ή μια ολοκαίνουρια όπερα σε μια από αυτές τις πόλεις της Κίνας που κανένας δεν έχει ξανακούσει αλλά έχουν μεγαλύτερο πληθυσμό από της Ελλάδας. Η πολυτέλεια, οι γυαλιστερές επιφάνειες, τα ξύλινα πατώματα, η μυρωδιά της καινουργίλας, παραπέμπουν όλα σε ένα πράγμα: στα λεφτά. Κάτι που πολλές φορές ξεχνάμε είναι το ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι η μεγαλύτερη αγορά και (αθροίζοντας τις οικονομίες των κρατών-μελών) η ισχυρότερη οικονομία του κόσμου. Η αίθουσα της ολομέλειας βρίσκεται σε ένα γιγάντιο θόλο που θυμίζει τις πρώτες σκηνές του Σούπερμαν (του παλιού, με τον Κρίστοφερ Ριβ), και έχει τον ωραιότερο φωτισμό που έχω δει ποτέ σε κτίριο. Τα φωτεινά πάνελ είναι μέρος του τοίχου, δεν τυφλώνουν και διαχέουν το φως παντού, με αποτέλεσμα μέσα στην αίθουσα να μην υπάρχουν σκιές. Συμβολικό κι αυτό.

Παρ’ όλα αυτά, αν παρατηρήσεις λίγο πιο προσεκτικά διαπιστώνεις και μερικά άλλα πράγματα, εξίσου συμβολικά. Το κτίριο είναι δαιδαλώδες, ένας απίστευτος λαβύρινθος από περάσματα, πόρτες, τούνελ, και γεφυρες που μπερδεύει ακόμα και τους ευρωβουλευτές. Για να πας από το press room στην αίθουσα του πέμπτου ορόφου όπου γινόταν η συνέντευξη τύπου των βραβευθέντων με το βραβείο Ζαχάροφ, ας πούμε, έπρεπε να πάρεις το κοντινότερο ασανσέρ αλλά να ανέβεις στον τέταρτο όροφο, όχι στον πέμπτο, και να προχωρήσεις μέχρι το άλλο ασανσέρ στην άλλη πλευρά και από εκεί να ανέβεις στον πέμπτο και να περάσεις την πεζογέφυρα. Κι αυτό χωρίς απολύτως καμία σήμανση που να βοηθά. Εγώ ομολογώ ότι έχασα το μπρίφινγκ για τα Panama Papers στην αίθουσα 5.1 επειδή το πλησιέστερο που μπόρεσα να εντοπίσω ήταν ένα άδειο δωμάτιο με μια τραπεζαρία με σερβίτσια που απ’ έξω έγραφε 5.1 C, και ήταν λάθος. Συμβολικά όλα αυτά της ευρωπαϊκής γραφειοκρατίας και της διαβόητης δυσλειτουργικότητας θεσμών και υπηρεσιών της ΕΕ, που ναι μεν δεν είναι χειρότερες από τις υπηρεσίες των κρατών-μελών, αλλά δεν είναι και ιδανικές.

Το 2008, μια ημέρα που δεν υπήρχε συνεδρίαση στο κτίριο (όπως συμβαίνει τις περισσότερες ημέρες του χρόνου δηλαδή) ένα μέρος της οροφής στην υπερπολυτελή αίθουσα της ολομέλειας κατέρρευσε. Συμβολικό ίσως της κρίσης που θα επακολουθούσε.

Συμβολισμούς βρήκα επίσης και στο φαγητό. Το κυρίως εστιατόριο του κτιρίου είναι μια πολυεθνική βαβούρα, όπου ακούς δεκάδες διαφορετικές γλώσσες και βλέπεις πολλών ειδών φάτσες, μια εκ πρώτης όψεος πολυπολιτισμική χάβρα που όμως με προσεκτικότερη ανάγνωση δεν είναι και τόσο πολυπολιτισμική. Πρώτα απ’ όλα, η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων είναι λευκοί. Κοιτάζοντάς τους δεν μπορείς να μαντέψεις από πού κατάγονται. Ακούγοντάς τα τσάτρα πάτρα αγγλικά τους επίσης δυσκολεύεσαι στις περισσότερες περιπτώσεις να καταλάβεις αν σου μιλάει Εσθονός ή Βέλγος. Συμβολικό κι αυτό. Συμβολική επίσης είναι και η ποικιλία γεύσεων, οι σχετικά προσιτές τιμές (κοινή αγορά, ε), το ότι υπάρχουν ταμεία που δεν δέχονται πιστωτικές κάρτες, και το ότι για να φας πρέπει να περάσεις από τουλάχιστον τρεις ουρές: Μία για να σερβιριστείς με το δίσκο, μία για να πληρώσεις, και μετά άλλη μία για να αφήσεις το δίσκο στο μέρος που τους παίρνουν για πλύσιμο.

Η ίδια η συνεδρίαση του Ευρωκοινοβουλίου είναι κι αυτή συμβολική του πόσο ετερόκλητοι είναι οι Ευρωπαϊκοί λαοί και πόσο παράδοξη η συνύπαρξή τους σε αυτό το εντελώς απροσδόκητο κοινό οικοδόμημα. Παρακολούθησα κάμποσες συνεδριάσεις, οι οποίες έχουν το ενδιαφέρον χαρακτηριστικό ότι είναι εντελώς αδύνατο να τις παρακολουθήσει κανείς χωρίς ακουστικά. Ο κάθε ομιλητής μιλάει στη δικιά του γλώσσα εκτός από σπάνιες εξαιρέσεις που επιλέγουν να μιλήσουν αγγλικά. Για λίγο προσπάθησα να ακούσω την αγγλική διερμηνεία, ίσα ίσα για να επιβεβαιώσω ότι ο κάθε ομιλητής -κι αυτό αφορά τους ευρωβουλευτές- κατά κανόνα λέει κοινοτοπίες συνήθως άσχετες με το θέμα της συζήτησης, που απευθύνονται σχεδόν πάντα σε κάποιο άλλο, αόρατο κοινό πίσω στην πατρίδα του καθενός. Πολύ γρήγορα όμως εγκατέλειψα τα ακουστικά και αφέθηκα να ακούω τις αλλόκοτες, ακατανόητες, ανόμοιες μεταξύ τους ευρωπαϊκές γλώσσες και, καθώς η μία διαδεχόταν την άλλη, από κάποιο σημείο και μετά η εμπειρία έγινε σχεδόν μεταφυσική. Εξακολουθούσα να μην καταλαβαίνω τίποτε, αλλά οι φθόγγοι σιγά σιγά συνδέονταν και μπουρδουκλώνονταν σε μια μετα-προφορική και ασυνείδητη lingua franca, μια γλωσσική σαλάτα που δεν μετέφερε μηνύματα ή ιδέες αλλά ήταν η ίδια το μήνυμα, καθαυτή μια ιδέα, η ιδέα της απόλυτης, συμβολικής ασυνεννοησίας. Χάθηκα, ακούγοντας, σε μια σχεδόν μυστικιστική μέθη, και στιγμιαία ένιωσα ότι πλησιάζω να αγγίξω ένα βαθύτερο, βασικότερο κοινό νήμα, ίσως την ίδια τη σχεδόν μυθική, μυστηριώδη και αδιόρατη κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Ενδέχεται να με πήρε και ο ύπνος λιγάκι. 

Επίσης συμβολικό όμως είναι το ότι μέσα σ’ αυτή τη γλωσσική χάβρα, μέσα στο δαιδαλώδες κτίριο και πίσω από τις μπουρδουκλωμένες δομές, αυτό το ρημάδι το πράγμα, η Ευρωπαϊκή Ένωση, λειτουργεί. Παρακολούθησα την ψήφιση της επέκτασης του πακέτου Γιούνκερ που θα φέρει περισσότερα ευρωπαϊκά λεφτά σε επενδύσεις και νέες επιχειρηματικές προσπάθειες που θα δώσουν δουλειά σε εκατομμύρια ευρωπαίους. Επίσης, είδα να κουβεντιάζουν το μεγάλο θέμα της φοροαποφυγής, με αφορμή μια έκθεση για τα Panama Papers. Είναι ένα πρόβλημα που μόνο υπερεθνικοί οργανισμοί με μεγάλη οικονομική ισχύ μπορούν να αντιμετωπίσουν -καμία χώρα του κόσμου από μόνη της δεν είναι αρκετά ισχυρή για να το λύσει. Και βέβαια πέρασε κι εκείνος ο νόμος που τελικά δεν “καταργεί το γύρο” από τα σουβλάκια. Βεβαίως, μόνο το 3% των νόμων φτάνουν στην “τρίτη ανάγνωση”, δηλαδή να συζητηθούν στην ολομέλεια της ΕΕ -οι περισσότεροι περνάνε χωρίς ψηφοφορία σε μία διαδικασία εκτεταμένης διαβούλευσης ανάμεσα στους τρεις εμπλεκόμενους θεσμούς (κοινοβούλιο, επιτροπή, συμβούλιο) η οποία όμως λειτουργεί. Και η δουλειά γίνεται.

Από την άλλη, αυτή η χάβρα και η πολυπλοκότητα και η γραφειοκρατία είναι συμβολικές και της περιορισμένης δύναμης του ευρωκοινοβουλίου σε σχέση με το πραγματικό αφεντικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης που θα συνεδρίαζε τις αμέσως επόμενες ημέρες: Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Τους 27 ηγέτες των κρατών-μελών δηλαδή. Το κοινοβούλιο ή η Κομισιόν μπορούν να ασχολούνται με το βραβείο Ζαχάροφ και το γύρο στα σουβλάκια, αλλά οι πραγματικές αποφάσεις για το μέλλον της Ευρώπης λαμβάνονται από τους 27 πολιτικούς αρχηγούς και από κανέναν άλλο. Η ΕΕ δεν κάνει τίποτε ενάντια στην θέληση των πολιτικών ηγετών των χωρών της, κι αυτό είναι κάτι που σχεδόν κανένας δεν παραδέχεται ανοιχτά επειδή κανένα δεν συμφέρει. Ούτε οι πολιτικοί ηγέτες θέλουν να φαίνεται ότι αυτοί κάνουν κουμάντο -επειδή τους αρέσει να χρησιμοποιούν την Ένωση ως αποδιοπομπαίο τράγο και να της φορτώνουν όλες τις δύσκολες αποφάσεις που δεν θέλουν να φαίνεται ότι πήραν αυτοί-, αλλά ούτε και οι άλλοι θεσμοί της ΕΕ, που δεν θέλουν να παραδεχτούν το ρόλο του εκτελεστικού οργάνου (στην καλύτερη περίπτωση) ή του κομπάρσου (συνήθως) που παίζουν πραγματικά.

Κι αυτή η πραγματικότητα ήταν διάχυτη στην ολομέλεια και στις συζητήσεις των ανθρώπων μεταξύ τους. Καταλάβαινες ότι πίσω από το μπουρδούκλωμα στο βλέμμα όσων δεν ήξεραν ποιο ασανσέρ να πάρουν για να πάνε στην αίθουσα ή από πού είναι η έξοδος υπάρχει και η συνείδηση ότι όλα όσα κάνουν εκεί μέσα έχουν μεν ουσία και νόημα, αλλά σχεδόν κανένας από το μισό δισεκατομμύριο Ευρωπαίων που υπηρετούν πρόκειται είτε να το μάθει είτε να τους αποδώσει οποιαδήποτε εύσημα, και από την άλλη ότι οι μεγάλες και οι σοβαρές αποφάσεις για το τι κάνουν και τι μπορούν να κάνουν (ακόμα και για το σε ποιά χώρα θα πάνε για δουλειά αύριο) δεν λαμβάνονται σ’ αυτό το κτίριο, ούτε στο άλλο αντίστοιχο στις Βρυξέλλες, αλλά από 27 εκλεγμένους ηγέτες των κρατών-μελών, που μαζεύονται πότε πότε μεταξύ τους και καταλήγουν σε σχεδόν πάντα ημιτελείς, απογοητευτικούς και ανεπαρκείς (αλλά τους καλύτερους δυνατούς) συμβιβασμούς. 

Με αυτές τις σκέψεις γι’ αυτούς τους συμβολισμούς έφυγα από το Ευρωκοινοβούλιο, λοιπόν, και χάθηκα στα δρομάκια της γιορτινά στολισμένης πόλης, και μαζί με αυτές κουβαλούσα και τα πρώτα συμπτώματα μιας γαστρεντερίτιδας (συμβολικό κι αυτό;) και ένα μοναδικό, βασανιστικό κενό: τα λουλούδια στις μοκέτες ποτέ δεν κατάλαβα τι συμβολίζουν.

Πηγή: kathimerini.gr