ΑΠΟΚΡΙΕΣ: ΕΝΑ ΣΥΝΤΟΜΟ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΑΠΟ ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ!

Επιμέλεια: Δήμητρα Τσεπεντζή*

Στην Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία Αποκριές ονομάζονται οι τρεις τελευταίες εβδομάδες πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή. Ξεκινούν την πρώτη Κυριακή, που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του «Τελώνη και Φαρισαίου». 

Συνεχίζονται τη δεύτερη Κυριακή, που αναφέρεται στο Ευαγγέλιο του «Ασώτου Υιού». Και την τρίτη είναι της «Απόκρεω». 

Η τελευταία Κυριακή της αποκριάς είναι η «Τυρινή» (τυροφάγου). 

Το τέλος της αποκριάς είναι την αυγή της επόμενης μέρας:

η πρώτη μέρα της Σαρακοστής, που ονομάζεται Καθαρά ∆ευτέρα. 

Κυριολεκτικά «Αποκρεά» σημαίνει τον αποχαιρετισμό της περιόδου κρεατοφαγίας ή την αποχή από το κρέας (από-κρεώ). Αντίστοιχα και η λατινογενής λέξη «Καρναβάλι» είναι σύνθετη από τις λέξεις carne = κρέας και vale = χαιρετώ. 

Η περίοδος αυτή χρονικά συμπίπτει με τη γιορτή των Μεγάλων Διονυσίων της ελληνικής αρχαιότητας που ήταν αφιερωμένες στον μυθικό θεό Διόνυσο, θεό του κρασιού και του γλεντιού. 

Το καρναβάλι έχει κι αυτό τις ρίζες του στα Σατουρνάλια. Ήταν ρωμαϊκή γιορτή, αντίστοιχη των Διονυσίων. Ήταν γιορτή της άνοιξης, της αναγέννησης της φύσης. 

Κύριο χαρακτηριστικό των αρχαίων γιορτών που αναφέραμε δηλ. τα Διονύσια και τα Σατουρνάλια, ήταν η μεταμφίεση και η διασκέδαση. 

Ο Διόνυσος, κατά το δωδεκάθεο, ήταν ο θεός της γονιμότητας και οι αρχαίοι `Ελληνες τον τιμούσαν με μεγάλους εορτασμούς, τα Διονύσια. 

Κατά τους εορτασμούς αυτούς, στην αρχαία Αθήνα, γινόταν παρέλαση άρματος που ξεκινούσε από τη θάλασσα (συμβόλιζε τον ερχομό της Άνοιξης ). 

Οι επιβαίνωντες στο άρμα – άμαξα, περιφερόμενοι τους δρόμους χυδαιολογούσαν κατά του παρευρισκομένου πλήθους (εξού και η έκφραση “άκουσε τα εξ’ αμάξης”). Το άρμα ακολουθούσαν χορευτές και τραγουδιστές μεταμφιεσμένοι με προσωπίδες, που τραγουδούσαν σατυρικά (μυλλομένα) τραγούδια. Οι εορτασμοί αυτοί, πέρασαν από πολιτισμό σε πολιτισμό δεχόμενοι επιρροές από διάφορες κουλτούρες και ιστορικά γεγονότα. 

Με την επικράτηση του χριστιανισμού, στοιχεία της αρχαιοελληνικής λατρείας συνδυάστηκαν στη συνείδηση και τις παραδόσεις του λαού με την περίοδο πριν από τη Σαρακοστή. 

Ο πατέρας της ελληνικής λαογραφίας, Νικόλαος Πολίτης, γράφει, ότι τα αποκριάτικα έθιμα έχουν τις ρίζες τους στα Λουπερκάλια των αρχαίων Ρωμαίων, που άρχιζαν στις 15 Φεβρουαρίου και γιόρταζαν τη γονιμότητα της γης και των ζώων. 

Η Εκκλησία μας, προσπάθησε να σβήσει τα κατάλοιπα αυτών των ειδωλολατρικών εκδηλώσεων καθιερώνοντας μια γιορτή που την ονόμασε Αποκριά. Την καθιέρωσε ως προετοιμασία για τη νηστεία της Λαμπρής. Όμως αν και πέρασαν αιώνες η Αποκριά κράτησε τον εύθυμο και γιορταστικό χαρακτήρα της. 

Η Αποκριά λοιπόν, που σημαίνει αποχή από το κρέας, είναι μια γιορτή προς το τέλος του χειμώνα. Παλιότερα για τους κατοίκους των χωριών ήταν μια χαρούμενη ανάπαυλα στη μονότονη, χειμωνιάτικη αγροτική και κτηνοτροφική ζωή. Και τούτο γιατί σήμαινε ατέλειωτο γλέντι, πολυφαγία, μασκάρεμα, αστεία, αθυροστομία και γενικά κέφι και σάτιρα. Όλα αυτά κορυφώνονται την τελευταία Κυριακή, την Τυρινή όπως λέγεται, και σε πολλά μέρη την Καθαρά Δευτέρα. 

Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω εύθυμο τραγουδάκι: « Τ΄ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα. Πέθανε ο κρέος πέθανε, ψυχορραγεί ο τύρος, σηκώνει ο πράσος την ουρά και ο κρέμμυδος τα γένια». Ή «τ΄ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα, τ΄ ακούσατε μαρ΄ ούλες; για λάχανα και βρούβες». 

Παλιότερα, παρέες μεταμφιεσμένων (πελλόμασκες) κυκλοφορούσαν στους δρόμους και γύριζαν τα βράδια στις γειτονιές τραγουδώντας άσεμνα και σκωπτικά τραγούδια. Αυτού του είδους, όμως, οι καρναβαλικές εκδηλώσεις χάθηκαν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό με το πέρασμα του χρόνου, για να επικρατήσουν οργανωμένες από τις τοπικές κοινωνίες και τυποποιημένες εορταστικές εκδηλώσεις με αποκριάτικες στολές και άρματα. 

Οι αποκριές καθιερώθηκαν από την Εκκλησία προς τα τέλη του 6ου αιώνα, σήμερα όμως, έχουν χάσει την αρχική σημασία τους και πλέον είναι ταυτόσημες για τους περισσότερους ως περίοδος μεταμφιέσεων, γλεντιού και ελευθεριότητας πριν τη Σαρακοστή.

 

Αναζητώντας την ιστορία του καρναβαλιού, όπως προαναφέραμε, σίγουρα θα χαθούμε σε δεκάδες ανιμιστικές εκδηλώσεις, που με τη μια ή με την άλλη μορφή ήταν και εξακολουθούν να είναι παρούσες στις παραδόσεις όλων των λαών. 

Από τη βόρεια Ευρώπη μέχρι τη νότια Αμερική και από την Αφρική μέχρι την Ιαπωνία, παρόμοιες γιορτές μετρούσαν τις αλλαγές των εποχών, μέσα από την ανάμειξη δοξασιών και πραγματικότητας, γήινων γιορτών και θρησκευτικής τελετουργίας. Όσο για τη μεταμφίεση και τη μάσκα, εκτός του ότι είναι τόσο παλιά όσο και ο άνθρωπος, είναι ένα φαινόμενο τόσο κοινό σε όλους τους πολιτισμούς και όλες τις θρησκείες, που αποτελεί συχνά μια από τις σημαντικότερες πηγές στην προσπάθεια της μελέτης τους.

Η παράδοση του καρναβαλιού εξαπλώθηκε και σε άλλα μέρη του κόσμου μέσω της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου. 

Οι παγανιστικές πρακτικές ήταν τόσο βαθιά ριζωμένες που δεν καταργήθηκαν τελείως . Όταν εμφανίστηκε ο χριστιανισμός, αν και οι άνθρωποι σταμάτησαν να λατρεύουν τους θεούς του Ολύμπου, οι συνήθειες των Ελλήνων να μεταμφιέζονται και να γιορτάζουν στους δρόμους παρέμειναν. Σε όλες σχεδόν τις περιοχές της πατρίδας μας γιορτάζονταν και συνεχίζουν να γιορτάζονται οι Αποκριές με τον ίδιο τρόπο, με μικρές διαφορές ή παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή. 

Παλαιότερα η αρχή του Τριωδίου αναγγελλόταν με πυροβολισμούς ή με ταμπούρλα και τσαμπούνες, ενώ σε πολλά μέρη ο κήρυκας φώναζε πως πλησιάζουν οι Απόκριες, για να φροντίσει ο κόσμος να προμηθευτεί το απαραίτητο κρέας. Γι’ αυτό και η πρώτη εβδομάδα των αποκριών ονομάζεται και “Προφωνή”, από τη συνήθεια να διαλαλούν την έλευσή της. Η δεύτερη εβδομάδα ονομάζεται “Κρεατινή”, επειδή προσφερόταν για κρέας και η Τρίτη “Τυρινή” ή “Μακαρονού”, γιατί κατά τη διάρκειά της οι πιστοί πρόσφεραν κόλυβα και ζυμαρικά στους νεκρούς, τις λεγόμενες μακαρίες, απ΄ όπου έλαβαν το όνομα και τα “μακαρόνια”. 

Το Τριώδιο γινόταν ιδιαίτερα αισθητό από την Τσικνοπέμπτη, όπου σε πολλά μέρη έσφαζαν χοιρινά. Η σφαγή στη νότια Ελλάδα και πολλά νησιά συνοδευόταν και από τελετουργικά, δεισιδαιμονικά και μαντικά στοιχεία, που πρόσθεταν στην ημέρα κάποιο θυσιαστικό χαρακτήρα με σταυρούς στις πόρτες των σπιτιών με το αίμα του ζώου, κ.ά. 

Η αλήθεια είναι, πως η Αποκριά δε γεννήθηκε στην πόλη. Ο αστικός καρνάβαλος με το σαρδόνιο χαμόγελο που παρελαύνει καμαρωτός, μοιάζει να σβήνει δίπλα στα βουκολικά προσωπεία των Καρνάβαλων της υπαίθρου. 

Εκεί, όπου από την αρχαιότητα ακόμη τελούνταν γιορτές όχι μόνο για την καλή σοδειά και την υγεία, αλλά και τελετές που θα έδιωχναν μακριά το κακό. 

Οι ζωόμορφες μεταμφιέσεις, τα μεγάλα κουδούνια και οι εκκωφαντικοί θόρυβοι ξόρκιζαν το κακό και έφερναν τύχη.

Με τα χρόνια, ο αποκριάτικος εορτασμός της υπαίθρου διανθίστηκε με νέα στοιχεία. Έτσι, σε πολλές περιοχές σήμερα βρίσκουμε αναπαραστάσεις γαμήλιων τελετών ή τελετές που θυμίζουν γεγονότα, που σημάδεψαν την ιστορία του τόπου, κυρίως από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας . 

Το Πατρινό Καρναβάλι είναι το πιο γνωστό της Ελλάδας, με πλήθος κόσμου και καρναβαλιστών να μαζεύονται, ενώ η τοπική μαυροδάφνη ρέει άφθονη. 

Αρκετά γνωστό είναι και το καρναβάλι της Ξάνθης, που ενσωματώνει στοιχεία και από γειτονικές βαλκανικές χώρες. Στην Αττική, αρκετά μεγάλο είναι το καρναβάλι του Μοσχάτου. Στην Κρήτη, το πιο γνωστό καρναβάλι που περιλαμβάνει και εκδηλώσεις όπως το Κυνήγι του Θησαυρού, είναι το Ρεθεμνιώτικο Καρναβάλι. 

Πέρα από αυτά, όμως, υπάρχουν ιδιαίτερες εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα. Ανάμεσα σ’αυτές είναι το Αλευρομουτζούρωμα στο Γαλαξείδι, το Μπουρανί στον Τύρναβο Λάρισας, το Στοιχειό στην Άμφισσα και ο Βλάχικος Γάμος στη Θήβα αλλά και αλλού. 

Κάθε Καθαρά Δευτέρα στην γραφική πόλη του Γαλαξιδίου αναβιώνει το δρώμενο του Αλευρομουτζουρώματος. Πρόκειται γι αλευροπόλεμο, στον οποίο συμμετέχει πλήθος κόσμου. Η πόλη γεμίζει σκόνη από αλεύρι και πολλά χρώματα! 

Το Μπουρανί στον Τύρναβο είναι ίσως το έθιμο που βρίσκεται πιο κοντά απ’όλα στο διονυσιακό πνεύμα. Οι κάτοικοι της κωμόπολης του Τυρνάβου Λαρίσης ετοιμάζουν από νωρίς το μπουρανί, που είναι χορτόσουπα αλάδωτη, η οποία σερβίρεται στον κόσμο. Όλοι οι επισκέπτες της πόλης – κυρίως οι γυναίκες – είναι υποχρεωμένοι να αποτιμήσουν τα…δέοντα στον πρωταγωνιστή της εκδήλωσης που δεν είναι άλλος από τον διονυσιακό Φαλλό. Γιγάντιοι φαλλοί βρίσκονται στην πλατεία του Τυρνάβου, ενώ οι φούρνοι σερβίρουν ψωμί σε αυτό το σχήμα. Τα σκωπτικά σχόλια δίνουν και παίρνουν, ενώ φυσικά ρέει άφθονο το ντόπιο τσίπουρο. 

Το Σάββατο της Αποκριάς στην πόλη της Άμφισσας, διαδραματίζεται η “Νύχτα των Στοιχειών”. 

Πρόκειται για αναπαράσταση των θρύλων, των παραδόσεων και των φόβων των παλιών κατοίκων της συνοικίας Χάρμαινα της Άμφισσας, καθώς όλη τη νύχτα κυκλοφορούν στην πόλη ξωτικά, τέρατα, μορφές που φέρουν κουδούνια και δέρματα. 

Πίσω από το δρώμενο κρύβονται έντονα λαογραφικά στοιχεία. 

Άλλο ένα έθιμο που έχει τις ρίζες του σε διονυσιακές τελετές και δοξασίες είναι ο “Βλάχικος Γάμος” που γίνεται αυτές τις μέρες στη Θήβα. Ενώ το δρώμενο περιλαμβάνει όλο το τελετουργικό των γάμων όπως γινόντουσαν παλιότερα – το προξενιό, τις τελετουργίες με τα πεθερικά, τη συζήτηση περί προίκας, την συγκατάθεση των γεροντότερων, τους χορούς των παληκαριών και τις ετοιμασίες της νύφης – στην ουσία συμβολίζει την αναγέννηση της γης που συντελείται την άνοιξη, μετά την έλευση του χειμώνα. 

Ιδιαίτερη σημασία δίνεται στις παραδοσιακές φορεσιές όσων συμμετέχουν στο δρώμενο, καθώς και στα μουσικά όργανα που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας. 

Και στη γειτονική μας Περαχώρα αναβιώνε κάθε χρόνο το έθιμο αυτό στο πρόσφατο παρελθόν με την παρουσία πλήθους κόσμου από τις γειτονικές περιοχές. 

Ένα ακόμη έθιμο που αναβιώνει σε όλη σχεδόν την πατριδα μας είναι το Γαϊτανάκι

Είναι ένας χορός όπου οι χορευτές, που ντύνονται µε παραδοσιακές στολές, χορεύουν σε κύκλο κρατώντας πολύχρωµες κορδέλες που στερεώνονται στην κορυφή ενός µακριού κονταριού το οποίο βρίσκεται στην µέση του κύκλου. Καθώς χορεύουν, οι κορδέλες τυλίγονται γύρω από το κοντάρι και µετά ξετυλίγονται. 

Θα σταθούμε για λίγο σε δυο ακόμη έθιμα γιατί αν θέλαμε να αναφέρουμε σε όλα όσα γίνονται από άκρη σε άκρη στην Ελλάδα θα χρειαζόμασταν πάρα πολλές ώρες.

Μπουρμπούλια

Τα Μπουρµπούλια είναι ένα από τα παλαιότερα (περίπου από το 1872) και τα πιο δηµοφιλή γεγονότα του Καρναβαλιού της πόλης της Πάτρας.Τα παλιά χρόνια, οι γυναίκες δεν µπορούσαν να βγουν την νύχτα και να διασκεδάσουν στους εορτασµούς της αποκριάς. Τα µπουρµπούλια έδιναν στις γυναίκες την ευκαιρία να συµµετέχουν στον χορό της αποκριάς. Έπρεπε να φορούν µαύρα ντόµινο (ένα είδος µαύρου φορέµατος µε κουκούλα) καθώς και µία µάσκα, ενώ οι άντρες ήταν ακάλυπτοι και ντυµένοι φυσιολογικά. Με αυτόν τον τρόπο, οι γυναίκες δεν αναγνωρίζονταν, και έτσι είχαν την ευκαιρία να φλερτάρουν. 

Βέβαια, σήµερα τα πράγµατα έχουν αλλάξει, αλλά ο χορός των Μπουρµπούλιων διατηρεί την µαγεία του.

Μπούλες και Γιαννίσαροι

Κάθε πόλη της Ελλάδας έχει τα δικά της ιδιαίτερα έθιµα. 

Τις περισσότερες φορές είναι το ίδιο σενάριο και αλλάζει µόνο το όνοµα. 

Για παράδειγµα, µεταµφιεσµένοι άνθρωποι, έτσι ώστε να µην αναγνωρίζονται, γυρίζουν την πόλη πειράζοντας και προκαλώντας τους πάντες. 

Αυτή η παράδοση συµβαίνει στην Πάτρα µε τις «Μπούλες»: που είναι µεταµφιεσµένοι άνθρωποι που αντί για µάσκα µουτζουρώνουν τα πρόσωπά τους µε στάχτη. 

Ένα άλλο παράδειγµα µας έρχεται από την Νάουσα. Τις µέρες της αποκριάς, οι άνθρωποι των επαρχιακών πόλεων ξαναζούν το έθιµο που λέγεται «ΜΠΟΥΛΑΣ» και αυτό του «ΓΙΑΝΝΙΣΑΡΗ» - ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΣ. Υπάρχει µια παρέλαση µε παραδοσιακές και σατυρικές στολές. 

Η ιστορία της χορευτικής οµάδας πηγαίνει πίσω στο 1705. Αυτήν την χρονιά οι άνθρωποι της Νάουσας τιµούσαν την µνήµη των νεαρών συµπολιτών τους, οι οποίοι έπεσαν στον αγώνα κατά των Τούρκων. Εµφανίζονται στα καρναβάλια ντυµένοι µε τις φορεσιές των µαχητών της ελευθερίας, µε κέρινες µάσκες και θώρακες φτιαγµένους από χιλιάδες ασηµένια νοµίσµατα. Τα κουστούµια, η µουσική και οι χοροί είναι όλα αυθεντικά και έχουν παραδοθεί από γενιά σε γενιά χωρίς µοντέρνες επιρροές. 

Οι χορευτικοί θίασοι, συνοδευόµενοι από την µπάντα της πόλης, χορεύουν στους δρόµους και σε πολλές ταβέρνες, όπου και τους κερνάνε τοπικό κρασί, µήλα και άλλα εδέσµατα. Αυτές οι εκδηλώσεις ξεκινούν το πρωί και συνεχίζονται µέχρι αργά το βράδυ. 

Απ’όλους τους εορτασμούς κατά την διάρκεια του χρόνου, οι Απόκριες, θα μπορούσε να πει κανείς, ότι είναι η γιορτή που πλησιάζει κοντά σε αρχαιοελληνικά πρότυπα. 

Η κορύφωση των δρώμενων φθάνει από την Κυριακή της Απόκρεω έως και την Καθαρά / Καθαρή Δευτέρα. 

Η Καθαρή Δευτέρα είναι η πρώτη μέρα της μεγάλης Σαρακοστής, γι' αυτό λέγεται και πρωτονηστίσιμη Δευτέρα. Είναι αργία και απαγορεύεται κάθε εργασία, εκτός από το καθάρισμα των μαγειρικών σκευών από τα λίπη - γι' αυτό και ονομάστηκε "Καθαρή". Συμβολίζει την ψυχική "κάθαρση" κάθε χριστιανού πριν από την κατάνυξη της Μεγάλης Σαρακοστής και αποτελεί την τελευταία ευκαιρία για γλέντι, χορό και αστεία. 

Το έθιμο του χαρταετού συνδέεται με τις τελευταίες ημέρες της Αποκριάς και κυρίως με την Καθαρή Δευτέρα. 

Έθιμο για μικρά και μεγάλα παιδιά, ο χαρταετός «προσφέρει» με τις τρελές και απίθανες πτήσεις του μοναδικές στιγμές χαράς. 

Θα ήταν παράληψή μας να μην αναφερθούμε για λίγο και στα ψυχοσάββατα των Αποκρεών. 

Τα Σάββατα της δεύτερης-κυρίως- και τρίτης εβδομάδας του τριωδίου, καθώς και το Σάββατο της πρώτης εβδομάδας της Σαρακοστής τα Ψυχοσάββατα, γίνονται οι συνηθισμένες προσφορές κολλύβων για τους νεκρούς, προσφέρονται επίσης πρόσφορα και ψυχούδια (μικρά αρτίδια).

Τα Ψυχοσάββατα δεν λούζονταν, ούτε σκούπιζαν για να μην ενοχλούν τους νεκρούς. 

Σύμφωνα με τις παγανιστικές αντιλήψεις οι ψυχές των νεκρών έπρεπε να εξευμενισθούν, για να δώσουν καρπό στη γη και να επιτρέψουν το ξεφάντωμα στους ζωντανούς.

Στις αρχές περίπου του Μάρτη, που εμείς οι σημερινοί Έλληνες γιορτάζουμε τις Αποκριές, οι αρχαίοι Έλληνες γιόρταζαν τα Ανθεστήρια, τα οποία είχαν διπλό περιεχόμενο.

Τα Ανθεστήρια ήταν η γιορτή των λουλουδιών, του κρασιού και του γλεντιού αλλά και η γιορτή των νεκρών και των ψυχών. 

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν, ότι τη δεύτερη ημέρα των Ανθεστηρίων κατά τους λεγόμενους Χοές, άνοιγαν οι πόρτες του Άδη και οι νεκροί ανέβαιναν στον Απάνω Κόσμο, για να ξαναεπιστρέψουν την τρίτη ημέρα κατά τους Χύτρους.

Σ' αυτό το διάστημα της παραμονής των νεκρών ανάμεσα στους ζωντανούς, οι τελευταίοι έκαναν στους νεκρούς πολλές τιμές και τους τάιζαν με πανσπερμία δηλαδή ένα παρασκεύασμα από σπόρους δημητριακών και οσπρίων, κάτι σαν τα κόλλυβα. 

Παρόμοια γιορτή των ψυχών βρίσκουμε και στους Πέρσες, στους Πρώσους και στους υπόλοιπους Ινδογερμανούς.

Η ημέρα των ψυχών και η πιθανή σύνδεσή της με την γιορτή των λουλουδιών και της άνοιξης είναι πολύ παλιά.

Ίσως Ινδογερμανική κληρονομιά - και ο Διόνυσος αργότερα μόνον, σαν Θεός της άνοιξης, συνδέθηκε με την γιορτή των νεκρών. 

Καλές αποκριές σε όλους όπου κι αν βρισκόμαστε ό,τι κι αν κάνουμε αρκεί να συμμετέχουμε στα διάφορα δρώμενα να χαλαρώνουμε, να επικοινωνούμε γιατί στη δύσκολη σύγχρονη εποχή που ζούμε εκείνο που λείπει από τις κοινωνίες μας είναι η πραγματική επαφή κι επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων. 

Περιχαρακωθήκαμε από τα προβλήματά μας, κλειδώσαμε τις πόρτες μας από τον φόβο των διαφόρων παραβατικών πράξεων- που ναι είναι πολλές και καθημερινές- αλλά μαζί με αυτό κλειδώσαμε και τις καρδιές μας και στερούμε από τον εαυτό μας πρώτα και από τους άλλους έπειτα τη χαρά της αμεσότητας, της επαφής, της καλημέρας, της καλής κουβέντας... 

Κι όλα αυτά δεν χρειάζονται καθόλου χρήματα, καθόλου προετοιμασία, δεν εξαρτώνται από την εκπαίδευση που έχει λάβει κάποιος, από το πλήθος των πτυχίων του, από το κοινωνικό του στάτους, από το επάγγελμά του, αλλά εξαρτώνται από την ουσιαστική κοινωνική μας παιδεία, που δεν διδάσκεται στα σχολεία, αλλά στην οικογένεια και στην κοινωνία μας. 

Καλές αποκριές!!! 

*Διευθύντρια 2ου Δημοτικού Σχολείου Ζευγολατιού Κορινθίας, Πρόεδρος Σωματείου Λόγου και Τέχνης "ΑΛΚΥΟΝΙΔΕΣ"