ΗΓΕΣΙΑ ΚΡΙΣΕΩΝ: ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΦΙΑΣΚΩΝ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΠΩΣ ΟΙ ΑΠΟΤΥΧΙΕΣ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΜΑΘΗΜΑΤΑ!

ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΜΠΛΑΝΗ

Δημοσιεύουμε κείμενο του Αντιστράτηγου ΕΛ.ΑΣ. ε.α. κ. Ν. Μπλάνη* που δημοσιεύτηκε στη σελίδα στο facebook του policenet.gr

1. Ιστορικά ηγεσία και κρίσεις είναι έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες. Πολλοί ηγέτες του χτες αναδείχθηκαν σε δύσκολους καιρούς. Αντιθέτως στην Ελληνική Αστυνομία η ηγεσία «επιλέγεται» με τα γνωστά «κριτήρια» και στη πορεία δοκιμάζεται με αρνητικά μερικές φορές αποτελέσματα και με αποτυχίες. Ας επιχειρήσουμε μια ιστορική αναδρομή.

2. Στις 23-9-1998 παρακολουθήσαμε ζωντανά στην τηλεόραση την υπόθεση ομηρίας της Αμαλίας Γκινάκη εκ μέρους του Ρουμάνου εγκληματία Σορίν Ματέι που εισέβαλε στο διαμέρισμα στην οδό Νιόβης στα Κάτω Πατήσια και η οποία είχε τραγικό τέλος και εξελίχθηκε σε φιάσκο της αστυνομικής επιχείρησης. Η απόφαση του Αρχηγού της Αστυνομίας Αθ. Βασιλόπουλου για εισβολή στο διαμέρισμα, επειδή εκτίμησε ότι η χειροβομβίδα ήταν ψεύτικη, οδήγησε στο θάνατο της κοπέλας. Από την έκρηξη τραυματίστηκε ο Αρχηγός, o Υπαρχηγός Ι. Γεωργακόπουλος και άλλοι αστυνομικοί. Ακολούθησε χάος. Τα ασθενοφόρα δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν γιατί είχαν κλείσει οι γύρω δρόμοι. Ο Αρχηγός αντικαταστάθηκε την 25-9-1998 και κάθισε στο «σκαμνί του κατηγορουμένου» με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας από αμέλεια για να απαλλαγεί στο δεύτερο βαθμό (αφού πρωτόδικα είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση 12 μηνών). Σχετικό ντοκυμαντέρ του BBC ξεκινά με τη φράση «ήταν μια ζωντανή μετάδοση ομηρείας που διήρκεσε τέσσερις ώρες, κατά τις οποίες ο κώδικας δεοντολογίας των M.M.E. και η Ελληνική Αστυνομία εκτέθηκαν με τον χειρότερο τρόπο» (βλ. Βήμα 3-6-2007).

3. Στις 28-5-1999 σοκαρισμένοι οι τηλεθεατές παρακολουθούν την πρώτη λεωφορειοπειρατεία σε ελληνικό έδαφος που εξελίχθηκε σε φιάσκο. Ο λόγος για την κατάληψη από τον 25χρονο Φλαμούρ Πίσλι λεωφορείου του ΚΤΕΛ Θεσ/κης, το οποίο και οδήγησε στην Αλβανία, όπου εκτός από τον δράστη οι Αλβανοί αστυνομικοί σκότωσαν τον νεαρό ΄Ελληνα Γιώργιο Κουλούρη από το Κάτω Σχολάρι. Μετά μια τρελή πορεία στους δρόμους της πόλης, στο Κάτω Σχολάρι, στη Θέρμη Θεσσαλονίκης και τα ελληνοαλβανικά σύνορα η πρώτη λεωφορειοπειρατεία εξελίχθηκε σε ένα απίστευτο αλαλούμ, όπου ο οπλισμένος δράστης προσεγγιζόταν από τηλεοπτικές κάμερες και δημοσιογράφους, ενώ η Αστυνομία αδυνατώντας να χειριστεί την πρωτόγνωρη γι' αυτήν κατάσταση δεν μπόρεσε να παρέμβει και να εφαρμόσει κάποιο σχέδιο αντιμετώπισης.

4. Στη δεύτερη λεωφορειοπειρατεία στις 15-7-1999 όμως τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά, αφού υπήρξε σχέδιο δράσης και η παρουσία ειδικού διαπραγματευτή, τα οποία έκαναν τη «διαφορά». Ο απαγωγέας έπεσε νεκρός από τα πυρά ελεύθερου σκοπευτή της αστυνομίας, αφού το λεωφορείο αυτή τη φορά είχε ακινητοποιηθεί στο τρίτο από τα τέσσερα σημεία που είχαν επιλεγεί έξω από το χωριό Παλαίστρα Φλώρινας (βλ. Καθημερινή 16-12-2004).

5. Τα εν λόγω περιστατικά οδήγησαν στη σύσταση με τις διατάξεις του ν.2800/2000 (άρθρο 36) δύο θέσεων ειδικών επιστημόνων Διαπραγματευτών Κρίσεων στην Αστυνομία. Επίσης θεσμοθετήθηκε ( άρθρο 13) για πρώτη φορά και ένα συλλογικό όργανο Επιτελικού Σχεδιασμού και Διαχείρισης Κρίσεων. Το εν λόγω όργανο αποφασίζει για τις περιπτώσεις διαχείρισης κρίσεων, την ανάγκη επέμβασης, χρήσης βίας και όπλων κ.λ.π., ώστε να αποφεύγονται φαινόμενα τύπου Νιόβης. Ακολούθησε αργότερα, με αφορμή και την ανάληψη της διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων, η εκπαίδευση αξιωματικών στο εν λόγω αντικείμενο και τέλος η σύσταση της Υπηρεσίας Χειρισμού Κρίσεων. Το ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει συνέχεια σήμερα ή η διαχείριση τείνει να εξελιχθεί σε «υπόθεση ιδιωτικής πρωτοβουλίας» (είδαμε τη σύσταση Σωματείου Διαπραγματευτών) ή σε υπόθεση κάποιων απόστρατων «κληροδόχων» του ολυμπιακού κεκτημένου, που σήμερα έχει ξεπεραστεί από τις εξελίξεις;;;

6. Στις 16-2-2001 δύο αρχιφύλακες του Τμήματος Μεταγωγών και ένας ειδικός φρουρός του υπουργείου Δικαιοσύνης αναλαμβάνουν να συνοδεύσουν τον κρατούμενο Πάσσαρη από τις φυλακές στο Γενικό Κρατικό. Η μεταγωγή διεξάγεται, ως συνήθως, με μια κάποια χαλαρότητα. Μοιάζει υπόθεση ρουτίνας, αλλά δεν είναι καθόλου τέτοια, καθώς η επικινδυνότητα του κρατούμενου δεν έχει εκτιμηθεί σωστά, παρόλο που έχει σταλεί ειδικό σήμα στο Τμήμα Μεταγωγών από τη διεύθυνση των φυλακών O Πάσσαρης την ημέρα της μεταγωγής του έχει συμπληρώσει περίπου ένα χρόνο συνεχόμενου εγκλεισμού και το «ποινικό» ιστορικό του δεν τον κατατάσσει σε καμία περίπτωση στην κατηγορία των ακίνδυνων κρατουμένων. Χωρίς να προηγηθεί σωματικός έλεγχος, επιβιβάζονται στο υπηρεσιακό όχημα, το οποίο λίγο αργότερα φτάνει κανονικά στο νοσοκομείο και οι αστυνομικοί με τον Πάσσαρη μπαίνουν στο χώρο υποδοχής. Η συνέχεια της αφήγησης του περιστατικού ανήκει στον ειδικό φρουρό: «Πήγαινα μπροστά για τις πληροφορίες. Πίσω μου ακολουθούσαν ο κρατούμενος και οι δύο αρχιφύλακες. Ξαφνικά ακούω μπαμ-μπαμ, γυρνάω, είδα τον κρατούμενο να στρέφει πάνω μου ένα όπλο φορώντας χειροπέδες. Μετά δέχτηκα τις σφαίρες και δεν θυμάμαι τίποτε άλλο...». Οι δύο συνάδελφοί του ήταν ήδη νεκροί κι ο Πάσσαρης εξαφανιζόταν τρέχοντας προς άγνωστη κατεύθυνση. Στο πόρισμα που εκδόθηκε πολύ αργότερα από τον εισαγγελέα Γιάννη Μωραϊτάκη αναφερόταν: «οι εσωτερικοί κανονισμοί της φυλακής δεν προβλέπουν την εξονυχιστική σωματική έρευνα στους υπό μεταγωγή κρατούμενους, παρά μόνο στους εισερχόμενους, στους οποίους η έρευνα πρέπει να πραγματοποιείται διακριτικά έτσι ώστε να μη θίγεται η αξιοπρέπειά τους. Την έρευνα θα έπρεπε να είχαν πραγματοποιήσει οι αστυνομικοί συνοδοί των κρατουμένων. Σύμφωνα με τα άρθρα 144 έως 154 του Π.Δ. 141/1991 πριν από την παραλαβή των μεταγομένων ο επικεφαλής των αστυνομικών ενεργεί προσεκτική έρευνα στους κρατούμενους και τις αποσκευές τους για την ανεύρεση όπλων, ναρκωτικών ή άλλων αντικειμένων που μπορεί να διευκολύνουν την απόδρασή τους». Σύμφωνα με το εισαγγελικό πόρισμα, τίποτα από τα παραπάνω δεν συνέβη, ούτε ασφαλίστηκαν με χειροπέδες οι κρατούμενοι εντός της κλούβας.

7. Στα τέλη Ιουλίου 2001 αστυνομικές δυνάμεις κάνουν έφοδο σε ένα διαμέρισμα στον Νέο Κόσμο, στην οδό Ιππάρχου 52-54, όπου - σύμφωνα με πληροφορίες που αποδείχθηκαν αληθινές - υπήρχαν όπλα, χειροβομβίδες, ασύρματοι, λίστες με τις συχνότητες της αστυνομίας και ναρκωτικά και συλλαμβάνουν πρώην κρατούμενο. Κατά τη διάρκεια της ανάκρισης προκύπτουν στοιχεία ότι ο συλληφθείς και ο Πάσσαρης ήταν συγκρατούμενοι και κατά περίσταση συγκάτοικοι σε εκείνο το ίδιο διαμέρισμα! Η ευκαιρία που παρουσιάστηκε ήταν σπάνια. Οργανώθηκε από τα υψηλά ιστάμενα πρόσωπα του Σώματος γιγαντιαία επιχείρηση σύλληψης του δραπέτη και το απόγευμα της 31-7-2001 επιστρατεύθηκαν περισσότεροι από εκατό αστυνομικοί. Σχεδόν όλοι τοποθετήθηκαν σε διάφορα «πόστα» στους γύρω από το διαμέρισμα δρόμους, ενώ μια επταμελής ομάδα των ειδικών δυνάμεων της Αστυνομίας τον περίμενε μέσα στο διαμέρισμα. Μετά από πολύωρη αναμονή, γύρω στις 23:00 δόθηκε το σήμα: «΄Αγνωστο και ύποπτο άτομο πλησιάζει την είσοδο της πολυκατοικίας». Δευτερόλεπτα μετά, αφού μπήκε κλειδί στην πόρτα, ακούστηκε η φράση: «Δημήτρη, τι έγινε;». Οι αστυνομικοί φώναξαν από μέσα, πριν καν μπει στο διαμέρισμα: «Αστυνομία! ακίνητος». Ο άγνωστος έκλεισε την πόρτα και την ίδια στιγμή ο ένας αστυνομικός πυροβόλησε διαδοχικά πίσω από την πόρτα. Μια σφαίρα πέτυχε το πόδι του αγνώστου, προκαλώντας του μικρό τραύμα. Ο άγνωστος έφυγε τρέχοντας. Κατέβηκε τους δύο ορόφους κι εξαφανίστηκε προς την οδό Εκαταίου. «Αιφνιδιάστηκαν», είπε λίγες μέρες αργότερα ο Αρχηγός της Αστυνομίας Ι. Γεωργακόπουλος αναφερόμενος στους αστυνομικούς που βρίσκονταν μέσα στο διαμέρισμα. «Ειδοποίησαν, αλλά μέχρι να γίνει αυτό είχε χαθεί πολύτιμος χρόνος και ο κακοποιός πρόλαβε να φύγει». «Μια άτυχη στιγμή...», θα πει αργότερα ο διοικητής της Ασφάλειας Αττικής Γ. Αγγελάκος, που δήλωσε «ο Πάσσαρης στάθηκε τυχερός κι εμείς άτυχοι», ενώ προανήγγειλε τη σύλληψη του δραπέτη λέγοντας: «Είναι λίγες οι ώρες του». «Ήταν μια πολύ καλά σχεδιασμένη επιχείρηση που κατά ένα μέρος της απέτυχε στην πρακτική της εφαρμογή», θα προσθέσει. Και εντόπισε το «μέρος» αυτό στο σημείο όπου, μετά τους πυροβολισμούς και την πεζή απομάκρυνση του Πάσσαρη, οι άντρες των ΕΚΑΜ που ήταν μέσα στο διαμέρισμα δεν ενημέρωσαν εγκαίρως τους συναδέλφους τους που ήταν σκορπισμένοι στην περιοχή γύρω από την πολυκατοικία. Μετά το φιάσκο και τη γελοιοποίηση της «οργανωμένης» επιχείρησης, ο Αρχηγός της Αστυνομίας υπέβαλε την παραίτησή του, την οποία ο Υπουργός Μιχ. Χρυσοχοΐδης έκανε αποδεκτή και αντικαταστάθηκε την 2-8-2001 (βλ.και Καθημερινή 2-8-2001). Τελικά ο Πάσσαρης διέφυγε στη Ρουμανία, όπου, αυτό που δεν κατάφεραν να κάνουν οι Έλληνες αστυνομικοί, το πέτυχαν Ρουμάνοι συνάδελφοί τους.

8. Ήταν 30 Δεκεμβρίου του 2005 όταν δύο αστυνομικοί έχασαν τη ζωή τους από τις σφαίρες δύο κρατουμένων που απέδρασαν κατά την διάρκεια της μεταγωγής τους από τα Ιωάννινα στις φυλακές του Βόλου και της Λάρισας.

Οι αστυνομικοί θα παρέδιδαν στη Λάρισα τον 23χρονο Ρώσο κρατούμενο Μαξίμ Ζελίμ, από όπου θα τον παραλάμβανε κλούβα για να τον μεταφέρει στην Κομοτηνή, και τους δύο 17χρονους Αλβανούς, οι οποίοι κρατούνταν για ναρκωτικά και μετάγονταν στις φυλακές Βόλου. Τα τραγικά γεγονότα εκτυλίχθηκαν λίγο μετά το χωριό Μαλακάσι, στον εθνικό δρόμο Ιωαννίνων Τρικάλων. Μεταξύ Τρυγώνας και Ορθοβουνίου, πρώτα ο ένας 17χρονος Αλβανός και ύστερα ο Ρώσος ζήτησαν να κατέβουν από την κλούβα για σωματική τους ανάγκη. Και οι δύο φορούσαν χειροπέδες, αλλά ο Ρώσος ζήτησε να του τις βγάλουν, πράγμα που προφανώς έκανε ο αρχιφύλακας που τους συνόδευσε. Κατά την επιστροφή στο λεωφορείο ο Ρώσος αρνήθηκε να μπει και συνεπλάκη με τον αρχιφύλακα. Ο οδηγός βγήκε να βοηθήσει αλλά σε ενίσχυση του Ρώσου έσπευσε ο ένας ανήλικος Αλβανός. Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής ο Ρώσος, κατάφερε να πάρει το περίστροφο του αστυνομικού, με το οποίο τον πυροβόλησε τρεις φορές στο στήθος.

Ο Μαξίμ Ζελίμ πυροβόλησε άλλη μία φορά τον δεύτερο αστυνομικό, με αποτέλεσμα να πέσουν και οι δύο νεκροί. Ύστερα από εκτεταμένες έρευνες στην περιοχή βρέθηκε και ο ίδιος νεκρός (αυτοκτόνησε), όπως ανακοίνωσε σε συνέντευξη τύπου ο Αρχηγός Γ.Αγγελάκος (βλ.in.gr,30-12-2005).

9. Τον Δεκέμβριο του 2008 έγιναν εκτεταμένες ταραχές εξαιτίας της δολοφονίας του Αλ. Γρηγορόπουλου. «Ο πολίτης δεν μας θέλει απλούς θεατές, καταγραφείς των προβλημάτων του. Απαιτεί από εμάς δράση», αυτό ήταν το μήνυμα που απηύθυνε προς το Σώμα της Ελληνικής Αστυνομίας ο Β. Τσιατούρας όταν ανέλαβε Αρχηγός της Αστυνομίας, στις αρχές Μαρτίου του 2008. Η παραίτησή του ζητήθηκε την 22-10-2009 από τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Μιχ. Χρυσοχοΐδη, με αφορμή ένα περιστατικό αστυνομικών εν δράσει. Ο Υπουργός της νέας Κυβέρνησης βρέθηκε σε πολιτικά δυσχερή θέση όταν αναγκάστηκε μεσάνυχτα να τρέχει στη... Γενική Αστυνομική Διεύθυνση για να ζητήσει συγγνώμη από πολίτες που προσήχθησαν ύστερα από εισβολή αστυνομικών σε βιβλιο-καφέ στα Εξάρχεια, όπου γινόταν παρουσίαση βιβλίου. «Δυστυχώς, όμως, η θητεία του κ. Τσιατούρα στην αρχηγία της Αστυνομίας σημαδεύθηκε από έντονες επικρίσεις για απουσία αστυνόμευσης, κριτική για εξαφάνιση της Αστυνομίας από τους δρόμους, που επέφερε έκρηξη της εγκληματικότητας και οδήγησε σε γκετοποίηση μεγάλων περιοχών στο κέντρο, κυρίως, της Αθήνας. Η μελανότερη στιγμή της θητείας του είναι, αναμφίβολα, τα ακραία επεισόδια που ακολούθησαν τον φόνο του Αλ. Γρηγορόπουλου πέρυσι τον Δεκέμβριο και οι σκηνές μιας Αθήνας παραδομένης στις φλόγες, στο χάος, στην αναρχία. Οι δημόσιες τοποθετήσεις, τότε, της πολιτικής ηγεσίας και συγκεκριμένα του Υπουργού κ. Παυλόπουλου περί «αμυνόμενης Αστυνομίας» και η υποταγή της φυσικής ηγεσίας στις πολιτικές επιλογές, έφεραν τα γνωστά αποτελέσματα και τραυμάτισαν βαθιά το κύρος της Αστυνομίας, ενώ ταυτόχρονα, άφησαν άναυδους και σε κατάσταση σοκ τους πολίτες» (βλ.Καθημερινή 23-10-2009).

10. Εκτός από τις κρίσεις στον επιχειρησιακό τομέα, είχαμε και κρίσεις σε θεσμικό-οργανωτικό επίπεδο. Πρόσφατα ο ν. 4249/2014 δημιούργησε τεράστια ζητήματα, αφού τριχοτομούσε και «διέλυε» την Αστυνομία και αναδείκνυε τα διαχρονικά προβλήματα στην οργάνωση αυτής. Χρειάστηκε αλλαγή ηγεσίας (πολιτικής και αστυνομικής) και νέα νομοθετική παρέμβαση (άρθρο 231 του ν.4281/2014) για την επίλυση κάποιων από αυτά και η έκδοση των οργανωτικών κανονιστικών πράξεων (ιδίως π.δ.178/2014). Ο Αρχηγός Ν. Παπαγιαννόπουλος δεν προέβαλε τις οφειλόμενες ενστάσεις στη νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργού Ν. Δένδια και το Συμβούλιο Επιτελικού Σχεδιασμού και Διαχείρισης Κρίσεων δεν ανταποκρίθηκε στο ρόλο του. Υπήρξε μια μάλλον «σιωπηρή αποδοχή», πλην του τότε Υπαρχηγού Αδ. Σταματάκη που εξέφρασε και εγγράφως τις αντιρρήσεις του. Ο τελευταίος στις επόμενες κρίσεις αποστρατεύτηκε.

11. Από τα ως άνω περιστατικά προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα:

α. Οι πολιτικές σκοπιμότητες «κατευθύνουν» ενίοτε την τακτική και στρατηγική των αστυνομικών επιχειρήσεων.

β. Υπήρξε πρόβλημα στην επικοινωνία και στη διαχείριση των Μ.Μ.Ε.

γ. Δεν διασφαλίσθηκε το «θέατρο των επιχειρήσεων» και η πρόσβαση σ΄αυτό των μέσων πρώτων βοηθειών και άλλων δυνάμεων.

δ. «Μάχιμοι» αξιωματικοί απέτυχαν στο χειρισμό κρίσεων στον επιχειρησιακό τομέα.

ε. Επιτελικοί αξιωματικοί απέτυχαν σε θεσμικές-οργανωτικές μεταρρυθμίσεις.

στ. Για την αντιμετώπιση των κρίσεων δεν αρκεί απλή διαχείριση, αλλά χρειάζεται ηγεσία. 

ζ. Οι κρίσεις αναδεικνύουν τις αδυναμίες.

η. Μαθαίνουμε και από τις αποτυχίες, οι οποίες συνιστούν εμπειρία, αλλά έχουν κόστος.

θ. Σε κάθε περίπτωση τα συστήματα επιτυγχάνουν ή αποτυγχάνουν εξαιτίας των ανθρώπων που τα χειρίζονται. Παρατηρούμε τα ίδια πρόσωπα να εμπλέκονται σε περισσότερες κρίσεις.

12. Στην παρούσα συγκυρία απαιτείται κάτι περισσότερο από μια αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης (crisis management), μια πυροσβεστική δηλαδή αντιμετώπιση των προβλημάτων, απαιτείται δηλαδή ηγεσία κρίσεων (crisis leadership). Επιβάλλεται λοιπόν:

α. Επανεξέταση υπαρχόντων πρακτικών και συστημάτων που ευνοούν τον ατομισμό και εστιάζουν στο βραχυπρόθεσμο, 

β. Εντοπισμός των κύριων ικανοτήτων αλλά και πιθανών σημείων αδυναμίας και 

γ. Θαρραλέα ηγεσία που θα τολμήσει να κάνει τομές, να ανατρέψει κατεστημένες νοοτροπίες, να δυσαρεστήσει και να ταράξει τα νερά αν χρειαστεί, με άλλα λόγια χρειάζεται χαρισματική ηγεσία (βλ.Conger & Kanungo, 1998).

13. Με βάση τη στατιστική λογική προκύπτουν τα ερωτήματα: Η επόμενη κρίση θα έρθει σύντομα;;; Οι δομές και τα πρόσωπα που τις εκφράζουν θα ανταποκριθούν στη δοκιμασία;;; Μήπως θα έχουμε ένα νέο φιάσκο και μια νέα κρίση Ηγεσίας;;; Οψόμεθα!!!

*Νικόλαος Αθ. Μπλάνης

Αντιστράτηγος Αστυνομίας ε.α.

Επίτιμος Προϊστάμενος Κλάδου Οργάνωσης

και Ανθρώπινου Δυναμικού Α.Ε.Α./Υ.Δ.Τ.

Πτυχιούχος Νομικής Σχολής Αθηνών

Πηγή: http://policenet.gr