ΜΕΤΑ-ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ: ΠΟΙΟΙ ΜΑΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΖΟΥΝ;

Γράφει ο Δημήτρης Γαβαλάς *

‘Τον Όμηρο αξίζει να τον διώξουν από τους αγώνες και να τον ραπίσουν, το ίδιο και τον Αρχίλοχο’. Ηράκλειτος, απόσπασμα 42.

Ι

Οι σχολιαστές εξηγούν, εν προκειμένω, ότι η καταδίκη του Ομήρου και του Αρχίλοχου οφείλεται στο ότι είναι οι αρχηγοί σε δυο ποιητικές τεχνοτροπίες: ο πρώτος στην επική και ο δεύτερος στη λυρική ποίηση. Ο Ηράκλειτος αποδοκιμάζει και τον ένα και τον άλλο με κριτήριο το πρόβλημα της αλήθειας. Και οι δυο διδάσκουν τον Μύθο και όχι τον Λόγο και με αυτό κρατούν τον λαό στο σκοτάδι.

Για αυτούς, λοιπόν, που προσφέρουν στους ανθρώπους Μύθο αντί για Λόγο, ο παππούς μας ο Ηράκλειτος, ήδη από τον 6ο π. Χ. αιώνα, προτείνει ατιμωτική συμπεριφορά. Η συνέχεια όμως της ποίησης, και κυρίως της επικής, δεν είναι παρά το μυθιστόρημα, όπως έχει δείξει η σύγχρονη Λογοτεχνική Θεωρία. Επομένως, αν ζούσε σήμερα ο Ηράκλειτος, θα έλεγε το ίδιο ή κάτι ανάλογο και για τα πλήθη των μυθιστοριογράφων του τόπου μας και του κόσμου, οι οποίοι εικοσιέξι αιώνες μετά συνεχίζουν να προσφέρουν Μύθο αντί για Λόγο, δηλαδή να παραμυθιάζουν κυριολεκτικά τους ανθρώπους αντί να τους βάλλουν να σκεφτούν λογικά.

Τον 21ο αιώνα ζούμε ακόμα με τον Μύθο αντί για τον Λόγο και υπεύθυνοι για αυτό είναι, έως ένα βαθμό, αφενός κάποιοι ποιητές που κάνουν κακή χρήση της ποίησης και αφετέρου, και κυρίως, οι μυθιστοριογράφοι παντός τύπου, που στην ουσία προσφέρουν πολύ κακές υπηρεσίες στην ανθρωπότητα. Εκατομμύρια άνθρωποι ‘διαβάζουν’ μυθιστορήματα νομίζοντας ότι διαβάζουν πραγματικά και ζώντας ακόμη στην εποχή του Μύθου και του ανορθολογισμού, της αρχαϊκότητας και του ασυνειδήτου, του συναισθήματος και του πρωτογονισμού. Θα ρωτήσει κάποιος ‘όλα αυτά είναι κακά;’. Όχι απαραίτητα, αλλά είναι κακά όταν λείπει η άλλη πλευρά, αυτή του ορθολογισμού, της συνειδητότητας, της κριτικής σκέψης και γενικά όλων όσων συνεπάγεται ο Λόγος, δηλαδή λείπει η ισορροπία του δίπολου και Μύθος και Λόγος. Έτσι συνεχίζουμε να ζούμε ακόμα στην ανισορροπία του είτε το ένα είτε το άλλο, στη μονομέρεια και όχι στη σύνθεση και την ολότητα.

Πόσα μυθιστορήματα (δεν αναφέρομαι στην αξία τους) πωλούνται στον τόπο μας κάθε χρόνο και πόσα δοκίμια, μελέτες, έρευνες κτλ.; Εκατοντάδες χιλιάδες από τα πρώτα και μόνο εκατοντάδες από τα δεύτερα. Έτσι, λοιπόν, συνεχίζουμε στον 21ο αιώνα να ζούμε στο επίπεδο του 6ου π. Χ. αιώνα και κανένας δεν βρίσκεται να συμπεριφερθεί όπως προτείνει ο Ηράκλειτος –το αντίθετο μάλιστα. Οι άνθρωποι παραμυθιάζονται κυριολεκτικά, ‘διαβάζουν’ ευμεγέθη μυθιστορηματάκια σε πλήρη ασυνειδησία και ‘τη βρίσκουνε’, κάποιοι γίνονται διάσημοι και ‘κονομάνε’ και οι εκδότες τους το ίδιο, ενώ ο λαός κοιμάται. Ελάχιστα βιβλία σε σχέση με τον Λόγο κυκλοφορούν και μόνο σε μικρό κοινό, έτσι οι εκδότες αποφεύγουν να τα εκδίδουν και να τα διαφημίζουν. Ενδεικτικά αναφέρω ότι μιλώντας τελευταία με εκδότη μου είπε ‘Γιατί δεν γράφεις μυθιστορήματα να ‘κονομήσεις’ κιόλας; Αυτά που γράφεις δεν πωλούνται, γράψε μυθιστόρημα και εγώ θα στο βγάλω αύριο’.

Το θέμα ‘Μύθος και Λόγος’ και ‘Έρως και Λόγος’ έχει μελετηθεί εξαντλητικά, αλλά σε αυτό τον τόπο ζούμε ακόμα σε μυθολογικές εποχές, σε εποχές πριν από την απομάγευση του κόσμου. Η σκέψη, η λογική, η κρίση, ο ορθολογισμός κτλ. δεν λειτουργούν. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κάποιος σε όλη την πολιτική και κοινωνική ζωή των τελευταίων σαράντα χρόνων, στη συλλογική και ατομική συμπεριφορά. Αυτή είναι και η αιτία τού γιατί βρισκόμαστε σήμερα στην κατάσταση που βρισκόμαστε: πιστέψαμε τους διάφορους μύθους ‘της αλλαγής’, ‘του εκσυγχρονισμού’, ‘της επανίδρυσης’ κτλ., αφού τους εισπράξαμε ως μυθιστορήματα. Τα μυθιστορήματα, κυρίως, πουλάνε αυτά ακριβώς τα χρόνια.

Απαιτούνται, λοιπόν, Ηρακλείτειες συμπεριφορές απέναντι κυρίως στους μυθιστοριογράφους, μήπως και αλλάξει κάτι στον διάχυτο ανορθολογισμό που κατατρέχει την ελληνική κοινωνία και δεν την αφήνει να σκεφτεί και να πράξει ορθολογικά. Οι γαλουχημένοι με το ‘ένας αγάπησε μια’ ή ‘την έκφραση συναισθημάτων’ και τις παραλλαγές τους ή τις δήθεν ‘κοινωνικές αναλύσεις’, είναι αυτοί που συνιστούν τα βαρίδια της κοινωνίας.

Αλλά για να μην είμαι άδικος, και οι πολιτικοί μας έπρεπε να παίρνουν βραβεία μυθιστορήματος˙ κυρίως αυτοί. Δυστυχώς, όλα αυτά ανήκουν ‘σε παλαιότερο στάδιο εξέλιξης της ανθρώπινης συνειδητότητας’, όπως διαπιστώνει ο πολυγραφότατος μελετητής Ken Wilber, και δεν φαίνεται να μας απασχολούν ιδιαίτερα σε αυτό τον τόπο.

ΙΙ

‘Θα τελειώσω με μια αλληγορία: εμείς γνωρίζουμε ότι το λιοντάρι είναι δυνατότερο από τον θηριοδαμαστή, το ίδιο γνωρίζει και ο θηριοδαμαστής. Το πρόβλημα είναι ότι δεν το ξέρει το λιοντάρι. Δεν αποκλείεται ο θάνατος της Λογοτεχνίας να βοηθήσει το λιοντάρι να αφυπνιστεί’. Τέρι Ήγκλετον, Εισαγωγή στη Θεωρία της Λογοτεχνίας.

Το ερώτημα, εν προκειμένω, είναι: τι είναι το λιοντάρι; Η βασική υπόθεση λέει ότι το λιοντάρι είναι ο λαός και θηριοδαμαστής η Λογοτεχνία. Συνεπώς, ρόλος της Λογοτεχνικής Θεωρίας είναι να αντιτεθεί στη Λογοτεχνία και να της στερήσει τη δύναμη να καθησυχάζει και να υποτάσσει τις μάζες. Το λιοντάρι, ωστόσο, φαίνεται πιο σοφό από όσο αντιλαμβανόμαστε, γιατί ξέρει ότι ο θηριοδαμαστής διαθέτει ένα μαστίγιο και αυτό είναι που τον κάνει δυνατότερο από το ίδιο.

Η αλληγορία βλέπει τη Λογοτεχνία ως το μαστίγιο, θεωρώντας την ως μέρος του μηχανισμού του κράτους, που μας ελέγχει μέσω της ιδεολογίας αντί μέσω της δύναμης. Η ιδεολογία είναι σύστημα αναπαραστάσεων στο κέντρο μιας συγκεκριμένης κοινωνίας, το οποίο διαθέτει τη δική του λογική, ισχύ, ρόλο και στόχο, ενώ οι αναπαραστάσεις είναι κυρίως εικόνες και μύθοι και σπανιότερα έννοιες και ιδέες. Η ιδεολογία κάνει γενικότερα τον πολιτισμό σημαντικό μέσο για το σύστημα αξιών που υποβαστάζει το εκάστοτε καθεστώς σε οποιαδήποτε κοινωνία. Αυτό το σύστημα αξιών είναι συνήθως υπόρρητο, αλλά διαποτίζει την τέχνη, την παιδεία και τον πολιτισμό μιας δοσμένης εποχής.

Η εκάστοτε εξουσία, εκτός από τους άμεσους τρόπους επιβολής, χρησιμοποιεί και πιο έμμεσους, τους ιδεολογικούς μηχανισμούς. Μεταξύ αυτών των μηχανισμών είναι και η τέχνη και φυσικά η Λογοτεχνία, η οποία προωθεί ένα κοσμοείδωλο συμβατό με τα συμφέροντα της εξουσίας, με αποτέλεσμα ο μη ενημερωμένος πολίτης να θεωρεί ότι επιλέγει ελεύθερα όσα στην πραγματικότητα του επιβάλλονται. Ο μηχανισμός, που μας κάνει να νιώθουμε ελεύθεροι, ενώ στην πραγματικότητα μας επιβάλλει διάφορα πράγματα, που μας κάνει να έχουμε συγκεκριμένο συλλογικό κοσμοείδωλο, ώστε να θεωρούμε ‘φυσικό’ και ‘αυτονόητο’ το πώς έχουν τα πράγματα, χρησιμοποιεί επιτυχώς και τη Λογοτεχνία, άλλοτε ερήμην και άλλοτε με τη συνειδητή συμμετοχή των συγγραφέων.

ΙΙΙ

Ποια Λογοτεχνία λοιπόν πρέπει να πεθάνει; Ποιοι λογοτέχνες πρέπει να διώκονται από τους αγώνες και να τους ραπίζουν; Λογικό συμπέρασμα όσων προηγήθηκαν είναι ότι πρέπει να πεθάνει η Λογοτεχνία που συμβάλλει στην κυριαρχία της εξουσίας με διάφορους τρόπους, άμεσους και έμμεσους, αυτή δηλαδή που κρατάει τους ανθρώπους κοιμισμένους, αμαθείς, ασυνείδητους και γενικά στο σκοτάδι της άγνοιας και της ασυνειδητότητας, χωρίς κριτική σκέψη, προσωπικό κοσμοείδωλο, υπαρξιακή ελευθερία κτλ. Αντίθετα, η Λογοτεχνία και οι λογοτέχνες που συμβάλλουν στο ξύπνημα, τη συνειδητότητα, τη γνώση, την πνευματικότητα, το νόημα κτλ. είναι αυτοί που πρέπει να ζήσουν για να παίξουν τον ρόλο τους στην εξελικτική πορεία του ανθρώπου. Παραφράζοντας τον Γκουρτζίεφ θα έλεγα ότι ‘κοιμισμένοι γράφουν για άλλους κοιμισμένους’ και με τον τρόπο τους δεν τους βοηθάνε να απαλλαγούν από σφαλερές ιδέες, πάθη, άγνοια και ψευδαισθήσεις, το αντίθετο μάλιστα.

*Ο Δημήτρης Γαβαλάς είναι μαθηματικός, ποιητής, συγγραφέας

Πηγή: http://fractalart.gr